۶میلیون دلار کمک به فقرای اطلاعاتی

عصر توسعه به عقیده بسیاری از ۲۰ ژانویه ۱۹۴۹ آغاز شد، زمانی که ترومن (رئیس جمهور آمریکا) در نطق آغاز کار خود برای اولین بار نیم کره جنوبی را «نواحی کمتر توسعه یافته» خواند.۱آن زمان نه ترومن نه دیگرانی که تا دهه ۹۰ در مورد توسعه نظریه پردازی کردند گمان نمی کردند روزی ارتباطات و فناوری اطلاعات (ICT) به عنوان موتور محرکه توسعه جوامع، سران همه اعضای سازمان ملل متحد را به شمال آفریقا بکشاند تا راهی برای کاهش فاصله میان فقرا و اغنیای اطلاعاتی، انتخاب رئیس برای مهمترین ابزار جامعه اطلاعاتی (اینترنت) و چگونگی اجرای اهداف جامعه آینده بیابند.همان طور که هیچ کس گمان نمی کرد سران دنیا در عصر اطلاعات بارها و بارها سوگند یاد کنند که دموکراسی، توسعه پایدار، آزادی های بنیادین، و حق توسعه را محترم می شمارند. سران جهان هفته پیش در اجلاس جهانی جامعه اطلاعاتی (WSIS) مجموعه ای از اهداف آینده را تایید کردند که قرار است در ۱۰ سال آینده نتایج آن را به سازمان ملل متحد گزارش کنند. اگرچه در زمینه کمک مالی نهایت دست و دل بازی اغنیای اطلاعاتی بیش از شش میلیون دلار نشد و اداره اینترنت نیز از حاکمیت ثروتمندترین ها خارج نشد، اما مردم دنیا رو به افق ۲۰۱۵ گام برمی دارند .
● فرصت دیجیتال، قلک توخالی
گزارش نهایی موسسه فرصت های دیجیتال نشان می دهد که رابطه مستقیم میان سرانه تولید ناخالص ملی و ضریب نفوذ اینترنت وجود دارد. در کشورهای با سرانه درآمد یک هزار دلار، ضریب نفوذ اینترنت در حدود یک دهم درصد است. با افزایش سرانه تولید ناخالص ملی تا ده هزار دلار، ضریب نفوذ اینترنت به سوی ده درصد حرکت می کند و با افزایش درآمد سرانه به سوی صدهزار دلار، ضریب نفوذ اینترنت به سمت ۱۰۰درصد میل می کند بنابراین شکاف دیجیتالی با عمق قابل تصور آن وجود دارد، اگرچه چهره ای به زشتی و عریانی فقر ناشی از گرسنگی و تشنگی ندارد. بنابراین بدیهی است: «نیاز به همبستگی دیجیتالی داریم که می تواند مبتنی بر منشوری دیجیتالی باشد و بر اساس آن اقتصادهایی که در محور فناوری های اطلاعاتی و ارتباطی پیشرفت بیشتری دارند موظف به کمک به ضعیف ترها باشند.» (بخشی از سخنرانی عبدالله وادی رئیس جمهور سنگال) ملزم کردن ثروتمندان دنیا به کمک مالی برای ضعیف ترها در دور اول اجلاس ژنو صندوق کاهش شکاف دیجیتالی را به ارمغان آورد که یک دستاورد عینی بود اما عزم نه چندان جزم «کشورهای پولدار» این صندوق را تا کنون به «قلکی توخالی» بدل کرده است. نامتوازن بودن تولید ناخالص ملی و توزیع آن در میان گروه های اجتماعی مهم ترین دلیل شکاف دیجیتالی است. درست است که دو میلیارد نفر از جمعیت جهان هنوز به تلفن دست نزده اند در حالی که ۴۰۰ میلیون نفر به طور ثابت به اینترنت دسترسی دارند. ده درصد از جمعیت جهان (۶۲۶ میلیون نفر) در کشورهای جنوب صحرای آفریقا زندگی می کنند در حالی که فقط ۲/۰ درصد از خطوط تلفن جهان در این منطقه فعال است. ضریب نفوذ تلفن ثابت در این کشورها نسبت به کشورهای با درآمد متوسط هنوز یک پنجم است. بنابراین کمک کشورهای غنی به کشورهایی که ضریب نفوذ ICT در آنها به طرز چشمگیری پایین است، توجیه دارد اما مثل همیشه قائم به تصمیم کسانی است که در سمت اغنیای شکاف دیجیتالی ایستاده اند .
در سند اجرایی تونس نیز بار دیگر بر وجود صندوق شکاف دیجیتالی تاکید شده و از کشورها درخواست شده کمک های داوطلبانه خود را برای تبدیل شکاف دیجیتالی به فرصت دیجیتالی به این صندوق اهدا کنند.
● ابزار آمریکایی ابزار جهانی
اینترنت در آمریکا متولد شد، رشد کرد و ادامه حیات داد تا روزی که به بستر توسعه تبدیل شد. هنوز هم فاصله فناوری میان ایالات متحده آمریکا و سایر کشورهای جهان در هیچ زمینه ای عمیق تر از کامپیوتر و ارتباطات نیست. «در ژانویه ،۱۹۹۷ چند هفته قبل از آنکه بیل کلینتون اولین سخنرانی کنگره ایالات متحده آمریکا را به طور زنده و از طریق شبکه رادیویی اینترنت ارائه دهد، رئیس جمهوری فرانسه ژاک شیراک کتابخانه ملی کشورش را افتتاح می کرد و متحیر به کامپیوتر و «موس» که به او نشان می دادند چشم می دوخت.» ۲
هنوز هم نیمی از کاربران اینترنت دنیا در آمریکا زندگی می کنند. اکنون نزدیک به ۵۰ درصد از کاربران اینترنت در آمریکا و کانادا زندگی می کنند، در حالی که ۲۷ درصد در اروپا، ۲۳ درصد در آسیا، ۵/۳ درصد در آمریکای لاتین و تنها ۵/۱ درصد از کاربران اینترنت در کشورهای آفریقایی و خاورمیانه زندگی می کنند. در ایران ۵/۱ درصد از جمعیت کاربر اینترنت هستند، در حالی که در آمریکا ۱۵/۵۰ درصد مردم در سال ۲۰۰۱ به عنوان کاربر اینترنت تعریف شده اند.
با این حساب عجیب نیست کشوری که مخترع اینترنت بوده و بیشترین کاربران را دارد، امروز رئیس این شبکه جهانی باشد، اما به عقیده اکثر مردم دنیا اینترنت دیگر ابزاری آمریکایی نیست، بلکه ابزاری جهانی است که باید به صورت جهانی اداره شود. به همین دلیل در آخرین گردهمایی جهانی درباره جامعه اطلاعاتی تقریباً یکصدا تاکید شد که اداره اینترنت باید شفاف، دموکراتیک و فراگیر باشد و این کلمه آخر عزم مردم دنیا در مشارکت برای اداره اینترنت را می ر ساند. براساس بند ۷۲ سند اجرایی تونس (Tunis Agenda) از دبیرکل سازمان ملل متحد درخواست شده تا در نیمه دوم سال آینده فورم راهبری اینترنت (IGF) را برگزار کند. این فورم بنابر اصرار گروه همفکر (ایران، پاکستان، عربستان، برزیل، چین، هند، آفریقای جنوبی، کوبا و ونزوئلا) و کشورهای ساکت به تصویب رسید.این فورم تنها نقش مشورتی دارد و اجازه سیاستگزاری در مدیریت موسسه آیکان را ندارد. آیکان مسئولیت ثبت دامنه و آدرس دهی به تمام کاربران اینترنت در دنیا را برعهده دارد. مدیریت ارشد در این موسسه از سوی ایانا وابسته به وزارت بازرگانی آمریکا انجام می شود. به عقیده برخی کارشناسان تشکیل فورم مشورتی راهگشای اداره مشارکتی تر اینترنت در آینده خواهد بود، اما گروه بدبین نیز معتقد است بیانیه «پاتون رو بیرون بکشید» به کرسی نشسته به طوری که با تشکیل این فورم مشورتی عملاً فرصت دخالت در مدیریت آیکان از دست رفته است .
● پیگیری اهداف
توافق های جهانی بر دستورکارهای بین المللی تاکنون کم نبوده است. آخرین آنها اجلاس هزاره سازمان ملل متحد در سال ۲۰۰۰ بوده که اهداف آن کاهش فقر، ارتقای سطح آموزشی، بهبود استانداردهای بهداشت، افزایش توانمندی و مشارکت شهروندان و جلوگیری از کاهش منابع طبیعی بود، اما مهمترین تفاوت اجلاس جهانی جامعه اطلاعاتی تصویب سازوکاری برای پیگیری اجرایی اهداف WSIS است. در سند اعلامیه اصول و برنامه عمل WSIS که در ژنو تصویب شد به همراه دو سند اجرایی و سیاسی تونس مجموعه ای است مورد توافق دنیا در ساختن جامعه اطلاعاتی آینده. راهکاری اجرایی و پیگیری اهداف WSIS ( ژنو ۲۰۰۳ و تونس ۲۰۰۵) در ماده ۸۳ سند اجرایی تونس مورد تاکید قرار گرفته است .
بر این اساس دو نهاد بین المللی از این پس پیگیری اجرای تعهدات wsis را در دو سطح دولت ها و مابین دولت ها برعهده خواهند داشت. کمیته دانش و تکنولوژی برای توسعه (CSTD) که یکی از زیرمجموعه های شورای اقتصادی و اجتماعی سازمان ملل (ECO- SOC) است، وظیفه دارد گزارش سالانه اهداف wsis در مورد اقدامات بین دولت ها را از طریق این شورا به دبیرکل سازمان ملل ارائه کند. اولین گزارش این گروه اواخر سال ۲۰۰۶ ارائه می شود. روسای اجرایی سازمان ملل (CEB) هم مسئولیت دارند که نحوه اجرای مصوبات wsis و تعهدات کشورها را پیگیری کنند و به سازمان ملل گزارش بدهند. اولین گزارش این گروه نیز در نیمه دوم سال ۲۰۰۶ ارائه می شود .
سه آژانس سازمان ملل، یعنی اتحادیه بین المللی ارتباطات دوربرد (ITU)، سازمان آموزشی، علمی و فرهنگی سازمان ملل (UNESCO) و برنامه توسعه سازمان ملل (UNDP) نیز برای اجرای مصوبات wsis مسئولیت ویژه خواهند داشت. به این ترتیب با تصویب دو سند سیاسی و اجرایی در اجلاس تونس و بیانیه اصول و برنامه عمل اجلاس ژنو جامعه اطلاعاتی مجموعه ای از اهداف و راهکارها را برای دستیابی به دنیایی مردم محور، توسعه مدار و فراگیر در اختیار دارد که قرار است تا سال ۲۰۱۵ به بسیاری از اهداف مبتنی بر فناوری ارتباطات و اطلاعات (ICT) دست یابد .
● نگاه از بیرون به WSIS
گردهم آمدن نمایندگان کشورهای دنیا برای دومین بار در تونس طی سه سال به خودی خود اهمیت دستور کار را نشان می دهد و دستیابی به اجماع در تمام موارد حتی مواردی که در آینده هم ادامه می یابد نیز نشانه درک در مجموع نزدیک به واقعیت سران دنیا است. در این بستر جهانی، نتیجه اجماع در مورد مفهوم جامعه اطلاعاتی گذشته از الزامات فنی در به کارگیری ICT، جامعه ای مردم محور، توسعه مدار و فراگیر است که در هر سه مفهوم تاکید تلویحی بر دموکراسی وجود دارد .
تعبیر دبیرکل سازمان ملل متحد از جامعه اطلاعاتی «جامعه ای است که در آن ظرفیت های انسانی و دموکراسی با دسترسی به ابزارها و فناوری های مورد نیاز گسترش یابد و در کنار آن آموزش برای کاربرد این فناوری ها مورد توجه قرار گیرد.»به عقیده کوفی عنان مانع اصلی در راه دستیابی به جامعه اطلاعاتی مورد توافق مردم دنیا بیشتر سیاسی است تا اقتصادی چون هزینه برقراری اتصال به کامپیوتر، تلفن همراه و ICT را می توان تامین کرد. نماینده مردم دنیا در سازمان ملل متحد می گوید وقت آن رسیده که از صحبت درباره شکاف دیجیتالی به راه حل اجرایی درباره آن بپردازیم چون ما مشکلات را می شناسیم و باید به گسترش و پرورش فرصت های دیجیتالی مشغول شویم.عنان وابستگی جامعه جدید به اینترنت را در نظر دارد: «اینترنت، نتیجه یک همکاری بی بدیل و عظیم جهانی است. اگر می خواهیم مزایا و فواید اینترنت در سراسر جهان گسترده شود، باید همین روح همکاری و مشارکت را میان دولت ها، بخش خصوصی، جامعه مدنی و سازمان های بین المللی رواج بدهیم .
و البته خون حیات بخش جامعه اطلاعات «آزادی» است. این آزادی است که به مردم امکان بهره گیری از دانش را در هر کجا فراهم می سازد، روزنامه نگاران را در انجام وظایف اساسی شان یاری می دهد و به شهروندان کمک می کند که دولت های خود را پاسخگو نگه دارند. بدون فضای باز، بدون حق جست وجو، دریافت و افشای اطلاعات و ایده ها از طریق هر نوع رسانه و بدون توجه به رمزها، انقلاب اطلاعات از حرکت خواهد ایستاد و چنین جامعه اطلاعاتی که به ایجاد آن امید بسته ایم، زنده نخواهد ماند .»
او بار دیگر در آخرین گردهمایی ملل درباره جامعه اطلاعاتی تاکید می کند که سازمان ملل متحد قصد کنترل اینترنت را ندارد اما می خواهد مطمئن شود که اینترنت امن و حق همه مردم دنیا باشد و به جای سیاستمداران به دست موسسات فنی اداره شود.دبیرکل اتحادیه بین المللی ارتباطات دوربرد (ITU) هم اگرچه به عنوان نهادی در زیر چتر سازمان ملل متحد، همصدا با کوفی عنان است اما بحث و گفت وگو درباره چگونگی حاکمیت اینترنت را «بندباز» و ادامه دار اجلاس می داند. او راهکار کارا برای کاهش شکاف دیجیتالی را ایجاد نهاد قانونی موثر برای اطمینان از اجرای کامل بازار رقابتی می داند. محیط رقابتی طراحی شده برای جذب سرمایه و اطمینان از تامین نیازهای مشتریان ضروری است. توجه به دسترسی جهانی به عنوان یک فرصت، یک فرصت تجاری، شاید موثرترین راهکار برای کمک مالی به توسعه ICT در آفریقا است.در بستر جهانی اگرچه وفاقی چشمگیر با مواضع ایران در مورد حاکمیت اینترنت و مفهوم جامعه اطلاعاتی وجود دارد اما یک نقطه سیاه همواره ایران را در جایگاه مشکوک اگر نه متهم قرار می دهد: «به رسمیت شناختن حق دسترسی آزادانه به اطلاعات.»
● نگاه از درون به WSIS
شاید فعالیت پیگیرانه گروه مذاکرات ایران (وزارت خارجه، شورای عالی اطلاع رسانی و دانشگاه) در چانه زنی های بین المللی جامعه اطلاعاتی بود که موجب شد سالن اصلی اجلاس حتی در سومین روز هنگام سخنرانی وزیر ارتباطات ایران سراپا گوش باشد. همه منتظر بودند نظر عضو ارشد گروهی که در تدوین نهایی سند راهبری اینترنت دخیل بوده، را بدانند. «ما بر این باوریم که تعاملات گسترده و تبادلات فرهنگی میان ملل به افزایش آگاهی ها و درک بهتر از برابری واقعی حقوق بشر و آزادی بیان خواهد انجامید. کشورهای مدعی حقوق بشر و آزادی بیان بی پروا و به صورت غیرقانونی از پخش صدا و تصویر ملل مظلوم جلوگیری می کنند. در حالی که دست طرفداران خود را برای انتشار هرگونه دروغ باز می گذرانند.» محمد سلیمانی در حاشیه اجلاس به خبرنگاران ایرانی نیز می گوید: «دستاورد ما در حاکمیت اینترنت خوب بوده و با چند حرکت دیگر می توانیم اینترنت را از حاکمیت آمریکا خارج کنیم .»
او البته بر فرآیند طولانی مشارکتی شدن مدیریت در اینترنت آگاه شده: «حداقل پروسه برای اصلاح شیوه مدیریت اینترنت ۱۰سال است.»
درست همزمان با برگزاری اجلاس WSIS در تونس و بحث های داغ حاکمیت اینترنت ایسنا خبری را مخابره کرد که بر مبنای آن شرکت آمریکایی IC هاست تمامی سرورهای یک شرکت ایرانی را مسدود کرد، این خبر همزمان به دست وزیر نرسید، اما عکس العمل معاون فناوری وزارت اطلاعات را برانگیخت: «سرویس دهندگان خارجی در حالی برای هاست کردن سایت ها از ما پول می گیرند که اگر در شرایطی منافع خود را در خطر ببینند، نسبت به انجام چنین اعمالی اقدام می کنند.»عبدالمجید ریاضی با اشاره به صحبت های وزیر ارتباطات در اجلاس تونس مبنی بر اینکه بحث های حقوقی در مواردی که رقابت های سخت سیاسی، اقتصادی پیش آید، از بین می رود، به ایسنا می گوید: «در حال حاضر در دنیا رقابت فرهنگی وجود دارد و از آنجا که فرهنگ اصیل اسلامی با فرهنگ مورد نظر غرب همخوانی ندارد و در صورت ادامه یافتن این رقابت قطعاً فرهنگ اصیل اسلامی تفوق خواهد یافت، بنابراین آنها نگران بوده و نسبت به مسدود کردن سایت ها اقدام می کنند.»او معتقد است: «بحث سانسور در مسائل اقتصادی نیز به همین شکل است. به طوری که تنها سایت های اسلامی و فرهنگی بسته نشده و سایت های تجاری و اقتصادی هم خیلی راحت مسدود شده اند. این بحث در حاکمیت اینترنت هم به همین صورت است، تمام هستی کشورها در مسائل مختلف بر روی شبکه جهانی قرار می گیرد، در حالی که حاکمیت آن در دست یک کشور متمرکز شده است.»
به همین دلیل پیشنهاد ریاضی ایجاد دیتا سنتر یا مراکز داده داخلی است. چون اطلاعاتی که از کشور خارج می شود، بسیار ذی قیمت است. به طوری که شاید کشورها برای به دست آوردن چنین مجموعه ای از اطلاعات باید سال ها تلاش می کردند.
شاید اطلاعات مذکور محرمانه نباشند، اما حجم عظیمی از اطلاعات به روز و دقیق، امکان سوءاستفاده خواهد داشت و در نتیجه از نظر امنیتی همچنین از بعد اقتصادی هزینه هایی برای ما دارد .
در همین حال عضو ارشد گروه مذاکرات ایران ICT را بستر توسعه می خواند. نصرالله جهانگرد در حالی که رئیس جمهوری اخیراً تاکید کرده که باید برای وب سایت های اینترنتی چاره ای اندیشید، می گوید: «اینترنت به «پلت فورم» توسعه تبدیل شده است.» او به درستی اشاره می کند که برنامه چهارم توسعه ایران دانایی محور است. براساس برنامه چهارم توسعه باید ۲۶هزار میلیارد تومان در بخش مخابرات و ICT هزینه شود تا ضریب نفوذ اینترنت به ۳۵درصد و تلفن همراه به ۵۰ درصد برسد .

پی نوشت ها :
۱- نگاهی نو به مفاهیم توسعه، ولفگانگ زاگس، فریده فرهی، وحید بزرگی، نشر مرکز، ۱۳۷۷ .
۲- زوال فاصله ها، فرانس کارنکراس، نصرالله جهانگرد و همکاران، دبیرخانه شورای عالی اطلاع رسانی، ۱۳۸۴
نویسنده: لیلا خدابخشی

منبع : پایگاه اطلاع رسانی علوم ارتباطات ایران