کشاورزی و گفت‌وگوی فرهنگ‌ها

هزاران سال است کشاورزان سراسر دنیا به‌ویژه در کشورهای در حال توسعه تنوع ژنتیکی دامی و گیاهی را که منشأ امنیت غذائی هستند، تجربه می‌کنند. گفت‌وگوی بین کشورهای فقیر و ثروتمند مانند مذاکره پیرامون معاهدهٔ جهانی منابع ژنتیکی گیاهی برای کشاورزی و مواد غذائی موجب به شناسائی حقوق زارعان و پایه‌ریزی نظام چند جانبه‌ٔ دسترسی و تسهیم منافع می‌شود.
هدف بسیاری از اقدامات بین‌المللی و شبکه‌های جامعهٔ مدنی نظیر اتحاد بین‌المللی علیه گرسنگی، دعوت از مردم فرهنگ‌های مختلف برای تدوین و طرح‌ریزی برنامه‌های ویژهٔ کاهش گرسنگی است. برنامه تله فود (Tele Food) فائو از طریق اجراء رویدادهای فرهنگی سبب بالا رفتن سطح آگاهی عموم از مشکل گرسنگی شد. روز جهانی غذا فرصت مناسبی در سطوح محلی، ملی و بین‌المللی برای گفت‌وگو و همبستگی بیشتر کشورها در این رابطه است.
در همین راستا سازمان خوار و بار و کشاورزی ملل‌ متحد (FAO) شعار امسال روز جهانی غذا را ”کشاورزی و گفت‌وگوی بین‌ فرهنگ‌ها“ قرار داد. مراسم روز جهانی غذا، ۲۴ مهر ماه در ساختمان وزارت جهات کشاورزی برگزار شد. در ابتدای مراسم دکتر مجتبی رجب بیگی، مدیرکل دفتر سازمان‌های تخصصی بین‌المللی و منطقه‌ای با تبریک این روز به سیاستگذاران و تولیدکنندگانی که برای امنیت غذائی تلاش می‌کنند، گفت: ”از جمله اهداف برگزاری مراسم این روز توجه دادن دولتمردان و سیاستگذاران کشورهای جهان به ابعاد مختلف مسئلهٔ غذا یعنی گرسنگی، سوءتغذیه و ناامنی است که بخش بزرگی از جمعیت جهان به‌ویژه مردم کشورهای در حال توسعه را درگیر کرده است. در سال جاری موضوع انتخابی فائو ”کشاورزی و گفت‌وگوی فرهنگ‌ها“ است. در سال این شعار در کشور ما که دارای تمدنی کهن است معنا و مفهوم خاصی دارد. انتخاب شعار امسال روز جهانی غذا مبین رویکرد جدید جامعهٔ جهانی در مواجهه با بحران غذا است“. او اضافه کرد: ”تشکیل سازمان خوار و بار کشاورزی ملل متحد پس از جنگ جهانی دوم با هدف از میان برداشتن گرسنگی و ارتقاء سطح تغذیه و استاندارد زندگی و همیاری برای تأمین غذا، به مسئله غذا بعد جهانی تازه‌ای ببخشید. در آغاز تلاش برای زدودن سوء‌تغذیه با افزایش تولید مترداف بود. اما به‌تدریج دسترسی به غذا و توزیع درآمد و کاستی از نابرابری‌های اقتصادی به‌عنوان یکی از اهداف اصلی توسعه مطرح شد. در کنفرانس‌های متعددی که در زمینهٔ تغذیه برگزار شده است، بهبود امنیت غذائی به‌عنوان یکی از استراتژی‌های اصلی برای مبارزه با گرسنگی و سوء‌تغذیه در جهان توصیه شده است. امنیت غذائی عبارت است از: ”دسترسی همهٔ مردم به غذای کافی در تمام زمان‌ها برای یک زندگی سالم و فعال“، مطابق این تعریف، امنیت غذائی نه تنها مستلزم عرضهٔ کافی مواد غذائی است، بلکه ناظر بر توزیع عادلانهٔ غذا به‌منظور دستیابی همگان به آن نیز هست.
پایداری امنیت غذائی نیز جنبهٔ دیگری است که توجه به آن لازمهٔ ایجاد یک نظام پایدار تولید و توزیع مواد غذائی است“.
رجب بیگی با اشاره به ۸۵۲ میلیون گرسنه در جهان افزود: ”در اجلاس سران در زمینهٔ غذا در سال ۱۹۹۶ و نیز ۵ سال بعد در سال ۲۰۰۱ سران کشورها متعهد شدند که نسبت به ایجاد فضای مساعد سیاسی، اجتماعی و اقتصادی برای ریشه‌کنی فقر و بهبود دسترسی مردم به غذای کافی، سالم و مغذی همت گمارند. اما روند افزایش فقر و گرسنگی در جوامع، عدم تحقق این هدف را نشان می‌دهد. باید تلاش مضاعف صورت گیرد تا به این مقصد عالی دست یابیم. ایران نیز در چارچوب تعهدات بین‌المللی، و ملی، دستیابی به امین غذائی را مهمترین اولویت برنامه‌های خود قرار داده و مطالعه و بررسی عوامل مؤثر در امنیت غذائی پیشنهاد اقدامات اجرائی متعددی را به اجراء درآورده است که همکاری متقابل با فائو برای توسعهٔ کشاورزی از جملهٔ آنهاست. تاکنون ۱۷۰ پروژهٔ مشترک با فائو برای انتقال تجارب و دستاوردهای فنی و تخصصی برای توسعهٔ کشاورزی به اجراء درآمده است. با همکاری فائو ۲۵ پروژهٔ نمونه با اعتبار ۷ میلیون دلار در زیر بخش‌های زراعت و باغبانی، دام و طیور و شیلات و آبزیان در دست اجراء است“.
وی در انتهاء گفت: ”گرامی داشت روز جهانی غذا فرصت مناسبی برای طرح مسائل مرتبط با غذا است که انتظار می‌رود بسترساز تصمیم‌گیری برای بهبود امنیت غذا و تغذیهٔ کشور باشد. کشاورزی مهمترین عامل پایداری امنیت غذائی است و در همین زمینه تمدن‌های بشری نقش اساسی در افزایش تولید محصولات کشاورزی در مواد غذائی داشته است. به‌منظور تأمین غذای جمعیت روزافزون جهان باید کشاورزی تقویت و آن را با چرخهٔ طبیعی و ویژگی‌های منحصربه‌فرد حفظ کرده“ در ادامه سمینار دکتر حکیمی، پیام ژاک دیوف مدیرکل سازمان خوار و بار و کشاورزی ملل متحد را به مناسبت روز جهانی غذا قرائت کرد: ”کشاورزی و گفت‌وگوی بین فرهنگ‌ها شعار امسال روز جهانی غذا و بیانگر اثر فرهنگ‌های مختلف در کشاورزی جهان است. این موضوع نشان‌دهندهٔ این است که گفت‌وگوی صمیمانهٔ بین فرهنگ‌ها پیش نیازی برای مبارزه علیه گرسنگی و فرسایش زیست محیطی است. جابه‌جائی محصولات گیاهی و نژادهای دامی در بین فرهنگ‌ها، عادت‌های غذائی را در طول تاریخ دگرگون کرده و فقر را کاهش داده است. آمار فائو نشان می‌دهد که در آغاز هزارهٔ جدید ۵۷/۲ میلیارد نفر با احتساب افراد تحت تکفل آنها، معیشت خود را بر کشاورزی، شکار، ماهیگیری، جنگل‌داری و فعالیت‌های جانبی آن‌ها بنا نهاده‌اند.
این تعداد، ۴۲ درصد جمعیت جهان را تشکیل می‌دهند. کشاورزی نیروی محرکهٔ اقتصاد بیشتر کشورهای در حال توسعه است. صادرات اقلام کشاورزی کشورهای صنعتی در سال ۲۰۰۱ میلادی بالغ بر ۲۹۰ میلیارد دلار بود. با نگاهی به تاریخ درمی‌یابیم که اکثر کشورهائی که رشد سریع اقتصادی و کاهش فقر را در کارنامهٔ خود به ثبت رسانیده‌اند، همزمان یا قبل از آن به رشد کشاورزی هم دست یافته بودند.
در بیشتر فرهنگ‌ها به‌ویژه فرهنگ‌هائی که کشاورزی در آنها فعالیت اصلی به حساب می‌آید، محیط زیست مورداحترام است و غذا جایگاه والائی از لحاظ اعتقادات مذهبی، شعائر و ارزش‌ها دارد.
بیش از ۸۵۰ میلیون نفر از جمعیت جهان کماکان از گرسنگی رنج می‌برند. در اجلاس جهانی غذا که در سال ۱۹۹۶ در رم برگزار شد و همچنین در اجلاس جهانی غذا که در سال ۲۰۰۲ تحت‌عنوان ”پنج سال بعد“ برگزار شد، سران جهان پیمان بستند تا تعداد گرسنگان را تا سال ۲۰۱۵ به نصف تقلیل دهند.
علاوه بر آن، اهداف توسعهٔ هزارهٔ ملل متحد، سران جهان را متعهد کرده است تا نسبت افرادی که از گرسنگی رنج می‌برند را تا سال ۲۰۱۵ به نصف کاهش دهند. مشروط بر آنکه پایداری زیست محیطی نیز تضمین شود. بسیاری از ابتکارات و اقدامات بین‌المللی و شبکه‌های جامعهٔ مدنی همانند ”اتحاد بین‌المللی مبارزه علیه گرسنگی“ گفت‌وگوی بین فرهنگ‌ها را توسعه می‌دهد تا رسیدن به اهداف یادشده تسهیل شود. روز جهانی غذا فرصتی را در سطح استانی، ملی و بین‌المللی فراهم می‌آورد تا گفت‌وگوها گسترش و همبستگی‌ها تحکیم یابند.
بهره‌مندی از ابتکارات فرهنگی و انسانی، دیدگاه‌های صحیح و مشارکت و پشتیبانی از جمله بهره‌مندی از پشتیبانی فائو و دیگر سازمان‌های بین‌المللی یقیناً می‌تواند موجب نیل به امنیت غذائی همگان شود“.
پس از قرائت پیام دکتر ژاک دیوف، دیناروند، معاونت غذا و داروی وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی با اشاره به این نکته که بیش از ۴۲ درصد جمعیت دنیا با مسئله تولید فرآورده‌های غذائی درگیر هستند، گفت: ”ایمنی و کیفیت غذا، زیر مجموعهٔ امنیت غذائی است. مقولهٔ غذا نیز به‌ گونه‌ای است که دستگاه‌های زیادی با آن مرتبط هستند. وزارت بهداشت به جنبهٔ ایمنی و کیفیت غذا می‌پردازد. زمانی‌که می‌گوییم وزارت بهداشت با ایمنی و کیفیت غذا سروکار دارد یعنی تضمین می‌کند غذائی که در اختیار مردم است و از لحاظ محتوا و ظاهر سالم و مغذی است“.
وی اضافه کرد: ”خطرات متعددی غذا را تهدید می‌کند که شامل خطرات بیولوژیکی، فیزیکی و شیمیائی است. هر ساله بیش از دو میلیون نفر از مردم دنیا در اثر بیماری‌های ناشی از غذا در دنیا از بین می‌روند. علی‌رغم پیشرفت‌های چشمگیر در جوامع، نه تنها بیماری‌های ناشی از غذا کاهش نیافته بلکه بیماری‌های جدیدی نیز به آن اضافه شده است. وزارت بهداشت اقدامات متعددی در این زمینه انجام می‌دهد که با بضاعت وزارت بهداشت سازگار نیست.به‌طور کلی جهت‌گیری کشور باید به سمت بسط عدالت در جهت امنیت غذائی باشد که این مورد، همکاری جدی دستگاه‌هائی را که در این امر دخیل هستند می‌طلبد“. دکتر معلمی‌پور، نایب‌ رئیس‌ کمیسیون کشاورزی مجلس نیز با اشاره به فعالیت‌های مفید فائو گفت: ”فائو در ایران در انتقال تکنولوژی و تجربیات کشورهای توسعه یافته به توسعه نیافته بسیار خوب عمل کرده و به توسعهٔ کمی منجر شده است. در سال ۵۵ به‌ازاء ۳۵ میلیون نفر جمعیت میزان تولیدات ما ۶۰ تا ۷۰ میلیون تن بود که این میزان به‌طور تقریبی تا امسال به حدود ۸۵ میلیون تن رسیده است. یعنی ما در تولید محصولات کشاورزی ۱۵ میلیون تن افزایش تولید داشته‌ایم. همین طور در میزان آب مصرفی، قبل از انقلاب حدود ۴۵ میلیارد متر مکعب آب برای تولید ۲۷ میلیون تن محصول کشاورزی استفاده می‌کردند. یعنی به‌ازاء مصرف یک متر مکعب آب، ۶۰۰ گرم محصول تولید می‌شد که این رقم در حال حاضر به یک کیلو رسیده است و نشان محصول تولید می‌شد که این رقم در حال حاضر به یک کیلو رسیده است و نشان از رشد ما در سیستم‌های آبیاری و انتقال شبکه دارد. ولی نکته مهم اینجاست که با وجود این پیشرفت‌ها همچنان بخش قابل توجهی از جامعه (حدود ۱۰ درصد) با معضل گرسنگی روبرو هستند“.
وی همچنین اضافه کرد: پس از پیروزی انقلاب تمام توجهات به سمت صنایع بزرگ مشغول بود و از صنایع کوچک غفلت کردیم و این موجب شد تا در زمینهٔ اشتغال موفق نباشیم. از جملهٔ این صنایع می‌توان به صنایع بسته‌بندی، تولیدی و تکمیلی اشاره کرد. در حال حاضر عدم توجه به صنایع بسته‌بندی و تکمیلی یکی از بزرگترین معضلات بخش کشاورزی است. در همین راستا مجلس شورای اسلامی فعالیت‌هائی را انجام داده که منجر به رشد بخش کشاورزی خواهد شد. از آن جمله می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
اختصاص ۱۰ درصد از سهم بخش خصوصی در صندوق ذخیرهٔ ارزی به صنایع تبدیل و تکمیلی
حذف مقررات دست و پاگیر و بوروکراسی دولتی
اختصاص دو در هزار درآمد شرکت ملی نفت ایران برای برق‌رسانی به بخش‌های کشاورزی
اختصاص یک در هزار درآمد شرکت ملی نفت ایران به بانک کشاورزی برای دادن وام به کشاورزان برای برقی کردن تجهیزات
اعطای وام و تسهیلات به دانشجویان و فارغ‌التحصیلان بخش کشاورزی در جهت اشتغال‌زائی
سخنران آخر دکتر صادق خلیلیان با تبریک روز جهانی غذا گفت: ”برگزاری همه سالهٔ مراسم روز جهانی غذا فرصت مناسبی برای گردهمائی دست‌اندرکاران و دستگاه‌های اجرائی در زمینهٔ غذا و تغذیهٔ کشور است. شعار امسال روز جهانی غذا یعنی ”کشاورزی و گفت‌وگوی فرهنگ‌ها“ در حالی انتخاب شده است که در ابتدای هزارهٔ سوم علیرغم افزایش راه‌های تبادل فرهنگی در پرتو توسعهٔ تکنولوژی و پیشرفت‌های علمی، فرآیند جهانی شدن خطر بالقوه‌ای برای کم رنگ کردن فرهنگ‌های ملل مختلف به‌شمار می‌آید. از حدود دو میلیون سال زندگی بشر روی کرهٔ خاکی، فقط از حدود ۱۰ هزار سال پیش بود که انسان آموخت حیوانات و گیاهان را اهلی کند. کشف کشاورزی این امکان را برای بشر پدید آورد که گسترش مداومی را در ظرفیت تولیدی غذای کرهٔ زمین ایجاد کند. اما همگام با این کشف، تعداد انسان‌های کرهٔ خاکی نیز پیوسته رو به افزایش گذاشت، به‌طوری که این تولید اضافی به مصرف رسیده و همچنان عرضهٔ غذا در تنگنا بوده است.
در چنین شرایطی هر گونه کاهش ناگهانی و شدید در عرضهٔ مواد غذائی در یک منطقهٔ خاص، به سبب عوامل طبیعی یا اعمال خود بشر از جمله جنگ غالباً به گرسنگی و قحطی همدیگر انجامیده است.
امروزه قحطی معمولاً به‌طور یکنواخت در میان فقرای دنیا دیده می‌شود و ویژهٔ مناطق خاصی نیست. گزارش‌های سازمان‌های بین‌المللی حاکی از وجود بیش از ۸۵۰ میلیون انسان گرسنه است. ازدیاد روزافزون مرگ و میرهای ناشی از سوءتغذیه و گرسنگی از قحطی‌های جدید و نیز جنگ‌های داخلی حکایت دارد.
بدون تردید کشاورزی محور اصلی امنیت غذائی است. کشاورزی هم به‌طور مستقیم با عرضهٔ مواد غذائی و هم به‌صورت غیرمستقیم از طریق رونق اقتصادی و ایجاد اشتغال برای بخشی از نیروی فعال به تأمین امنیت غذائی کمک می‌کند“. وی با اشاره به اولویت‌های اهداف توسعهٔ هر کشور، گفت: ایران یکی از مهمترین اهداف خود را در برنامه‌های توسعهٔ کشور، خودکفائی در تولید محصولات اساسی قرار داده و همواره سعی کرده است تا با اتخاذ سیاست‌های مناسب کشاورزی و غذائی از قبیل افزایش تولید پایدار، افزایش بهره‌وری از منابع و عوامل تولید، اصلاح الگوی تولید و ارتقاء، ایمنی و کیفیت محصولات کشاورزی، زمینه‌های تحقق این مهم را فراهم سازد.
بخش کشاورزی در جمهوری اسلامی ایران یکی از مهمترین و تواناترین بخش‌های اقتصادی کشور است که تأمین‌کننده حدود ۱۵ درصد تولید ناخالص داخلی، یک‌چهارم، اشتغال، ۸۵ الی ۹۰ درصد نیازهای غذائی و یک‌چهارم از صادرات غیرنفتی است. مهم‌ترین نقش را در تأمین‌ امنیت غذائی ایفاء می‌کند. لذا از مهمترین اولویت‌های کشاورزی در دورهٔ جدید، فقط پایداری تولید در محصولات دارای ضریب خودکفائی بالا و نیز تلاش برای خودکفائی در دیگر محصولات اساسی است“.
خلیلیان در انتهاء اضافه کرد: ”در کنار ارزیابی مثبت و حاکی از روند رو به بهبود وضعیت امنیت غذائی کشور، باید بر مسائلی از قبیل حفظ پایداری تولید و حفاظت از منابع طبیعی و پایه، کاهش ضایعات محصولات کشاورزی، بهبود کیفیت و ایمنی محصولات کشاورزی تأکید ویژه کرد و با اهتمام به رعایت موارد فوق در کنار بهبود شاخص‌های توزیع درآمد، تحقیق امنیت غذائی را در کلیه سطوح دنبال کرد“.

منبع : مجله بهکام