رها از تماشا

اعتكاف مخصوص اسلام نیست ‏بلكه در ادیان الهی دیگر نیز وجود داشته و در اسلام استمرار یافته است، اگر چه ممكن است اسلام پاره‏ای از خصوصیات و احكام و شرایط ویژه خود را به آن افزوده باشد.
درباره حدود و شرایط این عبادت در دیگر ادیان، اطلاعات قابل توجهی در اختیار ما نیست. مرحوم علامه مجلسی در «بحارالانوار» به نقل از طبرسی آورده است ‌ : «حضرت سلیمان(ع) در مسجد بیت‌المقدس به مدت یك سال و دو سال، یك ماه و دو ماه و كمتر و بیشتر اعتكاف می‏كرد و آب و غذا برای آن حضرت فراهم می‏شد و او در همان جا به عبادت می‏پرداخت.» (۱)
برخی از آیات قرآن نیز دال بر این است كه اعتكاف در ادیان الهی گذشته وجود داشته است. خداوند متعال می‏فرماید:« و عهدنا الی ابراهیم و اسماعیل ان طهرا بیتی للطائفین والعاكفین والركع السجود(۲)؛ به حضرت ابراهیم و اسماعیل(ع) سفارش نمودیم تا خانه‏ام را برای طواف كنندگان، معتكفان و نمازگزاران تطهیر كنند.»
از این آیه استفاده می‏شود كه در زمان حضرت ابراهیم و اسماعیل (ع) عبادتی به نام اعتكاف وجود داشته و پیروان دین حنیف گرداگرد كعبه معتكف می‏شده‏اند. حضرت مریم (س) آن گاه كه به افتخار ملاقات با فرشته الهی نایل آمد، از مردم فاصله گرفت و در خلوت به سر برد تا در مكانی خالی و فارغ از هر گونه دغدغه به راز و نیاز با خدای خود بپردازد و چیزی او را از یاد محبوب غافل نكند. به همین جهت طرف شرق بیت المقدس را كه شاید محلی آرام ‏تر و یا از نظر تابش آفتاب پاك‌تر و مناسب ‏تر بود برگزید. (۳)
یكی از سنت‏های حسنه و مستحبات اسلامی كه پس از پیروزی انقلاب اسلامی احیا شد، سنت مبارك اعتكاف است. این سنت، در طول تاریخ اسلام و ادیان آسمانی طرفداران و عاملانی داشته و در بلاد اسلامی به طور عموم و شهرهای شیعه و مراكز حوزوی به طور خاص مورد توجه بوده است.
مساجد شهرهای مقدس نجف و كربلا و كاظمین و سامرا و مشهد و قم و اصفهان و شیراز و بسیاری دیگر از شهرهای شیعه، خاطره حضور پر نور نیایشگران و معتكفان ‏«ایام‌البیض‏» ماه رجب و احیانا دهه آخر ماه رمضان را در سینه دارد. این عبادت كه قبل از پیروزی انقلاب اسلامی حالت فراگیر و عمومی نداشت، در چند ساله اخیر در میان جمع كثیری از صالحان و نیكان از اقشار گوناگون اجتماعی به ویژه دانشجویان و طلاب، متداول شده است و مساجد بسیاری از شهرهای ایران و جهان اسلام پذیرای مهمانان خدا در ایام‌البیض ماه پر بركت رجب است.
اشتغال انسان به كار و زندگی و مسئولیت‏های اجتماعی، گاهی موجب غفلت می‏شود، و باتوجه به كار، گاه از توجه به هدف باز می ماند و سبب می‏شود وظیفه بزرگ یاد خدا و توجه به خود سازی و مبدا و منتهای هستی فراموش شود. اعتكاف، آب حیات بخش در كویر غفلت‏هاست.
غفلت از «خود» و «خدای خود»، بستر مرگ ارزش‌های انسانی و نقطه سقوط از پایگاه بلند خردورزی و عشق عرفانی و عامل پیوستن به زندگی پست و حیوانی است: اولئك كالانعام بل هم اضل اولئك هم الغافلون.(۴‌)
اعتكاف، بستر مناسب اندیشه و تفكر و خردورزی است. اعتكاف، تلاشی است ‏برای اینكه انسان‌های فرو رفته در غرقاب روزمره‏گی‏ها از فضای پر التهاب روزانه به سوی ‏«خویش‏» و «خدای خویش‏» باز گردند. اعتكاف زمینه بازگشت است. بازگشت ‏به قرآن و معنویت، بازگشت ‏به دعا و استمداد از عالم غیب، بازگشت از «خودمداری‏» به ‏«خداگرایی‏» .
آنها كه مسئولیت‏های حساس‏تر و بزرگتری دارند، بیش از دیگران به اعتكاف و خودسازی نیاز دارند. بی‏جهت نیست كه شخص رسول الله (ص) پس از هجرت، همه ساله دهه اول یا دوم و گاه هر دو دهه و در سال‌های آخر زندگی به طور منظم دهه سوم ماه مبارك رمضان را به‏ «اعتكاف‏» می‏پرداختند و به همه دست‏اندركاران و كارگزاران و رجال سیاسی، اجتماعی درس معنویت گرایی و ذكر و نیاش و روزه و تلاوت قرآن می‏دادند.
اعتكاف، توقفی ناآگاهانه در مسجد نیست. صرف درنگ و مكث و «حبس خویشتن‏» در مسجد، بدون عشق به عبادت و قصد قربت نیست. اعتكاف، لمیدن خوابیدن و چرت زدن و احیاناً وقت‌گذرانی بیكاران و گردهمایی تفریحی- سیاحتی در مساجد بزرگ شهر نیست. در اعتكاف كسانی كه كار دارند و زیاد هم كار دارند، و غرق دنیای اقتصاد و سیاست و هنر و مطبوعات و غیره هستند، باید‌ به هماهنگی كار و تلاش و فعالیت‏ها، با رضای خدا و وظیفه مكتبی بیندیشند. تنظیم فكر و اندیشه و عمل، با معیارهای الهی را تمرین كنند. كار برای امت و تامین حوائج نیازمندان، ‌ عیادت بیماران و هر كاری كه در آن، خود مطرح نیست و انگیزه الهی دارد، با اعتكاف سازگار است و حتی در برخی احادیث قضای حوائج مومنان از اعتكاف برتر شناخته شده است.

مجید رفیعی
پی‌نوشت‌ها:
۱.علامه مجلسی، بحارالانوار، ج‏۱۴، ص‏۱۴۱.
۲. بقره/ ‏۱۲۵
۳. تفسیر نمونه، ج‏۱۳، ص‏۳۳.
۴. اعراف۱۷۹.

منبع : روزنامه اعتماد ملی