در بیان عوامل زمینه‌ساز دوستی

یکی از ناهنجاریهای عمده و قابل بحث در جامعه کنونی ایران، همانا عدم رعایت ملاکات اخلاقی وشرعی در انتخاب دوست و رفیق و برقراری دوستیهای نامشروع از سوی برخی افراد است که ناهنجاریهای عمده‌ای در پی خود برای این جامعه فراهم می‌آورد. در تعریف دوستی اخلاق مدار در ابتدا به بررسی زمینه‌ها و پیش‌نیازهای اولیه برقراری رفاقتی سالم و مبتنی بر اصول عقلانی و شرعی پرداخته و در این مسیر به مواردی از جمله:
۱) ایمان و به‌تبع آن تقیدات شرعی و ‌قبول الزامات دینی و ‌اخلاقی
۲) داشتن اخلاق نیکو، بشاشیت چهره و زبان و ‌بیان خوش
۳) خوش‌گمانی به‌جهان هستی، خالق آن و ‌جامعه
۴) محبت درونی به دیگران و اعلام این محبت
۵) داشتن تعهد، انصاف و مروت
۶) داشتن صداقت، مدارا و نرم‌خویی؛
اشاره نمودیم. حال در مرحله بعد به ویژگی‌ها و خصایص کلان یک دوست خوب و لایق رفاقت اشاره کرده و در ضمن آن به معرفی برخی خصایص عمده دوست ناسالم خواهیم پرداخت.
اولین و اساسی‌ترین مولفه‌ای که باید به جهت انتخاب دوست و ایجاد دوستی آن‌را مد نظر قرار داد، همانا ویژگی برخورداری از ایمان است. زمانی که ما میخواهیم با فردی طرح دوستی و رفاقت بریزیم، اگر این رفاقت، رفاقتی موقتی و گذرا بوده و عزمی برای تداوم و عمق دهی به آن نباشد، آن‌گاه می‌توان چنین مدعی شد که نیاز وافری به دقت و توجه فراوان نسبت به هماهنگی اعتقادات و اخلاقیات فردی و اجتماعی نمی‌باشد این امر را به درستی می‌توان در دوستی‌های موقت و چند ماهه کاری و شغلی مشاهده نمود. اما در صورت اشتیاق و عزم طرفین به تداوم، عمق دهی و ماندگار نمودن این رفاقت، می‌بایست با حساسیت فراوان و دقت نظر عمیق به ایدئولوژی، ایمان، اعتقادات و اخلاقیات طرف مقابل توجه نموده و فردی را به رفاقت و همدلی با خود برگزینیم که علاوه بر احراز استانداردهای معقول در تطابق رفتاری و اعتقادی، از حد بالایی از تطابق در این دو مقوله برخوردار باشد. آیا می‌توان تصور نمود که ما با فردی که از ایمانی بسیار ضعیف برخوردار بوده و خلقیات مذموم، شاکله اخلاقی وی را تشکیل داده است رفاقت نماییم، از طرفی نه تنها ایمان و اعتقادات ما دچار سستی و تزلزل نشده و اخلاقیات ما تا حدی شکل انحرافی به خود نگیرد بلکه این رفاقت زمینه ساز پیشرفت ایمانی و اخلاقی ما گردد؟!!!
این شکل از دوستی برای طرفین مفید و سود آور نخواهد بود؛ چراکه پیگیری خواسته‌ها و امیال غیرمشروع از سوی فرد ضعیف الایمان موجبات مخالفت و ممانعت فرد با ایمان را فراهم می‌آورد و بالعکس. تنها در صورتی این رفاقت سودآور خواهد بود که یکی از طرفین از مواضع خویش عقب نشینی نموده و چارچوب اخلاقی و اعتقادی طرف مقابل را بپذیرد.از نگاه قرآن کریم میزان شخصیت انسان‌ها رابطه مستقیمی با اعتقادات آنها دارد.
کسی که از گوهر با عظمت ایمان بی‌بهره باشد، شخصیت وی در حدی نخواهد بود که ارزش رفاقت و دوستی را داشته باشد: ای کسانی که ایمان آورده‌اید! دشمن من و دشمن خودتان را دوست نگیرید. شما به آنان اظهار محبت می‌کنید؛ در حالی که آنها به آنچه از طرف حق برای شما آمده، کافر شده‌اند. (ممتحنه،۱.) قرآن شریف در این رابطه آیات گوناگونی دارد که در ضمن آنها ، مردم و مومنان را از برقرار کردن پیوند دوستی و مودت با کافران و مشرکان و منافقان بر حذر می دارد. افراد با ایمان نباید به جای مومنان ، کافران را دوست و سرپرست خود انتخاب کنند و هر کس چنین کند هیچ رابطه ای با خدا ندارد(آل‌عمران،۲۸.) در واقع قرآن در اینجا یک درس مهم سیاسی اجتماعی به مسلمانان می‌دهد و آن این است که هرگز بیگانگان را به عنوان دوست و حامی خود نپذیرید. تاریخچه استعمار گویای آن است که ظالمان استعمارگر همیشه در لباس دوستی و دلسوزی و اظهار محبت ظاهر شده و درنهایت بر آن جامعه تاخته و هر چه بوده به یغما برده‌اند.
افرادی که از ایمان کامل و تقوا و پاکدامنی برخوردارند، از بسیاری از بیماری‌های روحی نظیر کینه‌توزی، حسادت کبر، عجب، نفاق، دنیا گروی شدید، کوچک انگاری گناهان، ابتلا به گناهان متنوع و کبیره زبان و... بدورند، لذا از همنشینی و دوستی با این‌گونه افراد نه تنها انسان صدمه اعتقادی و اخلاقی نمی‌بیند بلکه این ارتباط، موجبات رشد و تعالی اخلاقی و معنوی او را فراهم می‌نماید. در سخنان و رهنمودهای بزرگان دینی با تعابیر گوناگون به معاشرت و دوستی با اهل ایمان توصیه و تاکید شده است. امام باقر(ع) در این‌باره به جابر می‌فرمایند: ای جابر بدان که افراد پرهیزگار برای تو کم هزینه‌ترین مردم و در عین حال، بیشترین کمک‌کار و یاری رسانند. اگر خدا را یاد کنی یاریت می‌کنند، اگر فراموش کنی به یادت می‌اندازند. فرمان خدا را به زبان آورده، پایبند اجرای دستورات اویند. اینان دوستی خود را برای دوستی خدا می‌خواهند، از دنیا دوستی روی گردانند و با دل‌های خود به خدا و دوستی خدا می‌اندیشند... (۱.) نیز نقل شده است: روزی اصحاب از پیامبراکرم(‌ص) در خصوص ویژگی‌های دوست و همنشین سوال نمودند. حضرت در پاسخ فرمودند: (همنشینی کنید) با کسانی که تقوا و پرهیزگاری را پیشه خود ساخته و از طریق کردار و رفتارشان شما را به یاد خدا و روز قیامت می‌اندازند(۲.)

مهدی امینیان

پی‌نوشتها:
۱) بحارالانوار، ج ۷۳، ص ۳۶، ح ۱۷
۲) وسائل‌الشیعه، ج ۸، ص ۴۱۲

منبع : روزنامه رسالت