من هم باهوشم

امروزه هوش به عنوان یكی از ارزشمندترین خصیصه‌های انسان مورد توجه و بحث فراوانی قرار دارد. در واقع هوش یك برچسب بسیار مهم است كه همه افراد دوست دارند از سطح بالایی از آن برخوردار باشند و از دید دیگران نیز باهوش به نظر بیایند. اما این هوش كه در حقیقت نمادی از مهارت‌های بالای ذهنی است به راستی چگونه است؟ هوش را نمی‌توان به طور مستقیم دید و درك كرد و در واقع از طریق رفتارهائی كه به هوش منتسب هستند آن را می‌شناسیم. از این نظر هوش مفهومی چون نیرو در فیزیك دارد كه تنها مظاهر آن چون حركت یا گرما قابل ادراك مستقیم هستند. هوش یكی از مفاهیمی است كه دانشمندان در مورد آن وحدت نظر كافی ندارند. ولی به رغم اختلاف روان شناسان در مورد هوش وجوهات مشتركی نیز در همه این تعاریف وجود دارند كه شامل: قدرت استدلال، تفكر منطقی، قابلیت سازگاری با محیط، قدرت حل مسئله، سرعت انتقال و حافظه قوی هستند. از سوی دیگر بحث درباره ماهیت یكپارچه هوش و یا تقسیم آن به اجزا و یا انواع مختلف، یكی از دغدغه‌های اصلی روان شناسان بوده است كه سال‌ها مورد بحث قرار گرفته است و به رغم وجود نظرات متفاوت در این باب بیشتر روان شناسان معتقد به یك عامل مشترك و عمومی كه باعث موفقیت فرد باهوش در همه زمینه‌ها می‌شود بودند و از آن به عنوان عامل g (general factor) نام می‌بردند. حال آنكه امروزه نظرات حول محور هوش، تحت تاثیر شدید یكی از جالب‌ترین نظریه‌ها در این باب قرار گرفته است كه از آن به عنوان نظریه هوش چندگانه نام می‌برند. براساس این نظریه، هوش ماهیتی منفرد نداشته و حداقل شامل ۸ نوع است كه هر كدام از انسان‌ها با توجه به بهره‌مندی از حداقل یكی از این انواع می‌توانند نیازها، مسائل و مشكلات خود را مرتفع سازند.
این ۸ نوع هوش شامل موارد زیر هستند:
۱- هوش زبانی
۲- هوش منطقی ریاضی
۳- هوش فضایی
۴- هوش موسیقایی
۵- هوش جنبشی و بدنی
۶- هوش درون فردی
۷- هوش بین فردی
۸- هوش طبیعی
در حقیقت هر كدام از افراد با توجه به بهره‌مندی از هر كدام از این ۸ نوع هوش دارای ویژگی‌های متفاوتی هستند و در زمینه‌های به خصوصی ظرفیت موفقیت و پیشرفت دارند در حالی كه به دلیل تاكید سیستم‌های آموزشی بر هوش زبانی و همچنین هوش منطقی ریاضی تنها افرادی كه در این دو نوع از هوش دارای توانایی‌های خوبی هستند به عنوان افراد باهوش تلقی می‌كنیم و به اشتباه به افراد كم توان در این دو قسم، كم هوش می‌گوییم حال آنكه ممكن است آنها دارای ظرفیت‌های بالا در یكی از انواع دیگر هوش باشند. به عنوان مثال افرادی كه از هوش فضایی خوبی برخوردارند دارای یك توانایی خاص در تجسم اشیا هستند كه باعث می‌شود در زمینه‌هایی چون مجسمه سازی و یا نقشه كشی بسیار موفق باشند و یا افرادی كه دارای هوش موسیقایی هستند قادر به درك نواها، ریتم‌ها و قطعات موسیقی همراه با قابلیت تركیب آنها و خلق آثار موسیقی هستند و در مشاغل مرتبط با اینها بسیار موفق خواهند بود. همچنین افرادی كه از هوش جنبشی و بدنی خوبی سود می‌برند دارای توانایی به خصوصی برای استفاده از مهارت‌های بدنی به منظور رسیدن به یك هدف خاص هستند كه می‌توان ورزشكاران حرفه‌ای را كه می‌توانند مهارت‌های پیچیده حركتی را با مهارت اجرا كنند از بارزترین افراد دارای هوش جنبشی بدنی نام برد. و به همین ترتیب هر كدام از انواع هوش ذكر شده توانایی‌های به خصوصی را برای افرادی كه دارای آنها هستند ایجاد می‌كنند. نكته قابل توجه آنكه این امكان وجود دارد كه برخی از افراد دارای توانایی بالایی در بیشتر از یكی از ۸ نوع هوش ذكر شده باشند. همان طور كه اشاره شد انواع مختلفی از هوش وجود دارند و نمی‌توان تنها به دلیل ضعف افراد در هوش زبانی و یا منطقی ریاضی كه در واقع به نوعی نمادی از پیشرفت تحصیلی هستند آنها را كم هوش بدانیم. نكته بسیار مهم در مورد پیشرفت تحصیلی و ارتباط آن با هوشبهر (بهره هوشی) این است كه به رغم ارتباط و همبستگی مثبت بین آنها، این دو، مسائل متفاوتی هستند و نباید یكسان تلقی شوند. در حقیقت با توجه به ضریب همبستگی ۵/۰ بین این دو تنها می‌توان ادعا كرد كه ۲۵ درصد از عوامل منجر به موفقیت در تحصیل، هوش است و ۷۵ درصد آن را آیتم‌های دیگری چون سختكوشی، محیط مناسب، انگیزش، تشویق والدین و غیره تشكیل می‌دهند و این باور اشتباه است اگر افرادی كه سابقه عدم موفقیت تحصیلی را دارند به طور قطعی به عنوان افراد كم هوش تلقی كنیم و باید توجه داشت كه تنها به شرط یكسان بودن همه عوامل موثر در پیشرفت تحصیلی می‌توان ادعا كرد كه افراد باهوش‌تر پیشرفت بهتری خواهند داشت.

منبع : روزنامه شرق