بی‌دقتی؛ مشکلی رایج در میان دانش‌آموزان

انسان برای موفقیت در فعالیت‌های خود نیازمند تمرکز است. اگر بتوانیم هنگام انجام هر کاری فقط روی کار خود تمرکز کنیم، عملاً موفقیت ما به میزان چشمگیری افزایش خواهد یافت، مثلاً هنگام ورزش صرفاً روی انجام حرکات ورزشی خود و هنگام مطالعه روی کتاب خود و یا هنگام فعالیت هنری (موسیقی، نقاشی، خطاطی و...) روی فعالیت هنری خود تمرکز و توجه کنیم.
مطالعه جدی‌ترین فعالیتی است که تمرکز در آن نقش اساسی و محوری دارد. شاید بارها حین مطالعه متوجه شده‌اید که فقط چشمانتان از روی عادت بین کلمات و خطوط می‌دود بدون آن که حواستان به آن باشد، این موضوع ممکن است شما را خسته و کسل کرده، وقت زیادی از شما بگیرد و به تدریج میل و انگیزه مطالعه را در شما کمرنگ کند. یا اتفاق افتاده است که گاهی به کلمه‌ای خیره و در افکار خود غوطه‌ور شده‌اید، این‌ها همه نشانه پرش ذهن و نبود تمرکز است.
شاید شما هم گاهی بعد از امتحان افسوس سئوالاتی را خورده‌اید که هرچند پاسخ آن‌ها را می‌دانسته‌اید، نتوانسته‌اید به آن‌ها پاسخ دهید و یا هستند دانش‌آموزانی که با داشتن اطلاعات بالا در امتحانات نمراتی را از دست داده‌اند که مهم‌ترین عامل این گونه مسائل بی‌دقتی آن‌ها بوده است.
به طول کلی نبود تمرکز و بی‌دقتی از رایج‌ترین مشکلات دانش‌آموزان از دوره ابتدایی تا زمان ورود به دانشگاه است. مطالعات نشان میدهد که تمرکز یک امور ذاتی نیست بلکه اکتسابی است که می‌توان با تمرین روز به روز آن را تقویت کرد.
یقیناً با افزایش تمرکز و دقت خواهیم توانست در زمان کمتر مطالب بیشتری را مطالعه کنیم از یادگیری و آرامش بالاتری برخوردار شویم در این مجموعه با علل و عوامل به وجود آورنده حواس‌پرتی و راهکارهای مقابله با آن بیشتر آشنا خواهید شد.
● تمرکز چیست؟
تمرکز یعنی توانایی حفظ توجه روی موضوعی معین که کاملاً ارادی است. به تعبیری دیگر تمرکز حواس رساندن عوامل حواس پرتی به حداقل ممکن است. دقت به معنی خوب دیدن، خوب شنیدن و توجه برای خوب فهمیدن است.
از جمله عوامل موثر بر تمرکز و دقت می‌توان موارد زیر را برشمرد:
۱) علاقه و انگیزه
مهمترین عاملی که باعث ایجاد تمرکز و دقت می شود، علاقه داشتن به آن موضوع است، مثلاً دانش‌آموزی که به درس ریاضی علاقه ندارد در هنگام مطالعه این درس هم تمرکز کمتری دارد ولی هنگام ماشای مسابقه فوتبال دارای ذهنی متمرکز است (اگر به آن علاقه‌مند باشد).
تا علاقه نباشد، تمرکز نیست و تا تمرکز نباشد، حافظه نیست و تا حافظه نباشد، یادگیری و موفقیت تحصیلی نیست، پس حلقه اول این زنجیره علاقه است.
۲) میزان و شدت اطلاعات دریافتی
شدت محرک‌ها نیز بر میزان دقت ما تاثیر گذارند. دروسی که عمیق تر و با صرف وقت و انجام تمرین بیشتر خوانده شوند، بهتر به خاطر سپرده می‌شوند.
۳) هدف و انتخاب
از محرک های محیطی، ما فقط آن‌هایی را درک می‌کنیم و می‌فهمیم که مورد انتخاب و هدف ما بوده‌اند. مثلاً وقتی مشغول مطالعه هستیم، صداهای فراوانی مانند ماشین، صحبت با دیگران، تلویزیون و ... به گوش ما می‌رسد ولی ما به آن‌ها توجهی نمی‌کنیم چون آن‌ها را انتخاب نکرده‌ایم.
● افزایش دقت و تمرکز در کلاس درس
ـ در کلاس جایی بنشینید که از عوامل مزاحم به دور باشید. معمولاً وسط کلاس احساس امنیت بشتری وجود دارد ولی در عوض دردیف‌های آخر و کناره‌های کلاس معمولاً جای مناسبی برای ایجاد تمرکز و یادگیری نیست.
ـ برای تمرکز بیشتر یک تونل فرضی بین خود و معلمتان در نطر بگیرید، به طوری که خارج از آن را نه بینید و نه بشنوید.
ـ شما به آموختن همه درس‌ها نیازمندید و داشتن علاقه به هر درس موجب افزایش تمرکز در آن درس است، پس در تمام دروس با انگیزه و علاقه در کلاس حاضر شوید تا شنیدن و دیدن شما با دقت و تمرکز بیشتر همراه شود.
ـ هنگام گوش دادن به درس در کلاس از انجام کارهای دیگر مثلاً مطالعه کتاب درس دیگر و صحبت با دوستان اکیداً خودداری کنید.
ـ اگر به جای شنیدن به نوع نشستن و ایستادن و یا لباس معلم توجه کنید، دقت شنوایی شما کم می‌شود.
ـ سرعت فکر کردن ۴ تا ۱۰ برابر حرف زدن است پس سعی کنید آن چه را که از معلم می‌شنوید، بفهمید.
ـ حتی اگر ارائه مطالب درس توسط معلم ضعیف باشد خود را اسیر لهجه و کلمات نامناسب معلم نکنید و به فهم و منظور کلمات او بیشتر توجه کنید.
ـ هشدارهای کلامی معلم مانند «مهم است»، «توجه کنید» و ... همچنین هشدارهای غیرکلامی او مانند حرکت دست و چهره و تغییر لحن او را مدنظر قرار دهید.
ـ به یاد داشته باشید هیجان و احساس‌های منفی مانند خشم در کلاس از تمرکز می‌کاهد.
ـ در کلاس اگر درس دادن معلم را با معلم دیگری که در ذهن دارید، مقایسه کنید یقیناً از تمرکز و دقت شما در کلاس کاسته می‌شود.
● تمرین‌هایی برای افزایش تمرکز و دقت
▪ نگاه کردن به یک جسم
یک مداد، یک سیب و یا هر شئی دیگر را انتخاب کنید و به آن خیره شوید، سعی کنید فکر خود را روی آن متمرکز کنید. فکر شما مانند یک حیوان گریز پا فرار می‌کند و پس از چند ثانیه متوجه می‌شوید که ذهنتان متمرکز نیست. دوباره سعی کنید که فکرتان را بر روی آن جسم متمرکز کنید. این تمرین را هر روز به مدت ۲ تا ۵ دقیقه انجام دهید. مطمئن باشید پس از مدتی پرش ذهن شما کمتر خواهد شد.
▪ دیدن یک جسم با چشم بسته
پس از چند روز دیدن اشیا با چشم باز، در جایی آسوده بنشینید و همان جسم را در ذهن خود تصویر کنید و آن را ببیند و به آن فکر کنید.
▪ شمارش اعداد
این تمرین بهتر است هنگام خوابیدن انجام شود. کافی است اعداد را به صورت برجسته و رنگی تجسم کنید. برای مثال یک، آبی برجسته، دو، سبز برجسته، سه، قرمز برجسته و ... حال اعداد را بشمارید، در مرحله بعد می‌توانید یکی در میان بشمارید و یا برعکس بشمارید.
▪ دایره‌های متحد المرکز
نقطه‌ای را به قطر یک سانتی متر به عنوان مرکز دید قرار داده و اولین دایره را پیرامون نقطه با فاصله‌ای بسیار کم رسم کنید. فاصله دایره دوم را چند میلی متر بیشتر و به همین ترتیب ادامه دهید.
بعد در فاصله دو متری از این صفحه قرار بگیرید و آخرین دایره را در نظر بگیرید و روی آن تمرکز کنید، بعد از مدتی تمرین مشاهده خواهید کرد که دایره بزرگ‌تر ضخیم‌تر از دایره‌های دیگر به نظر خواهد رسید، بعد به سراغ دایره‌های بعدی بروید تا به نقطه مرکزی برسید. در مرحله بعد از نقطه مرکزی آغاز کنید و به سمت دایره بزرگ تر حرکت کنید.
▪ تمرکز روی یک تصویر ثابت
زمانی را انتخاب کنید (هر زمانی که دوست دارید مثلاً ساعت ۹ شب) و به مدت یک ماه هر روز ساعت ۹ شب به یک موضوع ویژه فکر کنید و حداقل هر پنج شب متوالی به یک تصویر ثابت فکر کنید، بعد اگر احساس کردید آن تصویر دیگر در شما ایجاد انگیزه نمی‌کند، می‌توانید تصویر را عوض کنید.
در صورت تمرین متوجه خواهید شد که رفته رفته میزان پرش ذهن شما کاهش می‌یابد.
▪ شستن چشم‌ها در آب زلال
چون بیشترین حجم ورودی اطلاعات از راه چشم انجام می‌شود، برای تقویت حس بینایی چشم‌های خود را داخل یک کاسه آب سرد باز کنید و ببندند تا چند دقیقه این کار را ادامه دهید. همچنین از مصرف موادی که دارای ویتامین ث هستند، غافل نشوید. مانند مصرف روزانه یک لیوان آب هویچ و یک عدد گوجه فرنگی و ...
▪ لب‌خوانی کنید
برای تقویت حس بینایی خود گاهی صدای تلویزیون را قطع کرده و تلاش کنید با استفاده از لب خوانی کلمات را دریابید.
یقیناً برای تقویت حواس پنج‌گانه تمرین‌های بسیار دیگری هم است که به دلیل اختصار از توضیح آنها صرف نظر می‌شود، مثل تشخیص میوه‌ها و غذاها با چشمان بسته برای تقویت حس بویایی، تشخیص سازها هنگام شنیدن موسیقی برای تقویت حس شنوایی تشخیص اجسام بانوک انگشتان برای تقویت حس لامسه و ...

طاهره شکرچی ـ متخصص تعلیم و تربیت

منبع : روزنامه اطلاعات