پوست اندازی یا اپوزیسیون قانونی

این جریان در مرحله دوم نیز با شعار «جلوگیری از اختناق» به طور جدی به حمایت از هاشمی رفسنجانی پرداختند ولی باز هم برنده میدان نبودند و اكنون در حالی باید به حیات سیاسی خود ادامه دهند كه هیچ یك از نهادهای مدنی انتخابی را در اختیار ندارند و این تجربه جدیدی برای این جریان است. از این رو در این مطلب با نگاهی به سابقه این نحله سیاسی به تحلیل موضع گیری های اخیر سران آنها و استراتژی آینده آنها خواهیم پرداخت.
جبهه مشاركت، چگونگی تشكیل
جبهه مشاركت را می توان نماد طبقه «چپ مدرن» دانست. جریانی كه با چپ سنتی كه در اوایل انقلاب به فعالیت می پرداخت كمتر شباهتی دارد.پس از دورماندن جناح چپ از قدرت از سال ۶۸ به بعد ، برخی فرزندان جناح چپ سنتی ، رو به سوی تجدد و نوآوری و بازنگری در عقاید سابق خود آورده و برای موفقیت در مبارزات سیاسی به سمت تأكید بر توسعه سیاسی و گسترش احزاب روی آوردند. چپ مدرن تعدادی از دانشجویان خط امام بودند كه روزی از دیوار سفارت آمریكا بالا رفته بودند. نمایندگان این جناح در دولت سازندگی به ویژه در حوزه های فرهنگی حضور فعال داشتند اما همگی پس از مدتی صحنه را به طور كامل ترك كردند. این جریان برخلاف نسخه سنتی خود با تندروی و دولتی شدن صرف امور مخالف است.
حزب مشاركت و یا به عبارت بهتر بدنه اصلی جبهه دوم خرداد بنا به اهدافی نظیر ایجاد انسجام درونی جبهه اصلاحات بعد از سال ۷۶ و دراختیار گرفتن مجلس ششم در سال ۷۸ توسط تعدادی از اعضای مؤثر ستادهای انتخاباتی ریاست جمهوری خاتمی و برخی از اقوام از جمله برادر ایشان تشكیل شد.جبهه مشاركت در اقدامی معنادار در زمان تأسیس، نام جبهه را بر خود نهاد و از قرار گرفتن زیر چتر واژه حزب گریزان بود. جبهه مشاركت در واقع با كوله باری از هویت های متنوع چپ اسلامی متولد شد. شاید به دلیل همین تنوع بود كه سران حزب بیش از آن كه خویش را وارث چپ اسلامی بدانند مایل بودند نماینده جنبش اصلاحات قلمداد شوند از این رو در اساسنامه حزب راه را برای ورود اعضای احزاب دیگر باز گذاشتند و در جمع بیش از یكصد نفری اعضای مؤسس خود نه تنها نام ها پر از تشكل های موازی چپ (از جمله سازمان مجاهدین انقلاب، انجمن اسلامی معلمان، انجمن اسلامی مدرسین و...) را گنجاند بلكه سدی در راه ورود سمپات های گروه هایی چون كارگزاران سازندگی هم قرار ندادند. همین ویژگی باعث شد مشاركت در مدت كوتاه فعالیت خود، بتواند نبض جریان دوم خرداد را دراختیار بگیرد.
مشاركت در بطن كار
سیدمحمد رضا خاتمی برادر رئیس جمهور و نفر اول انتخابات تهران در انتخابات مجلس ششم دبیر كلی این حزب را به عهده گرفت و سعید حجاریان، سیدمصطفی تاج زاده و محسن میردامادی، نیز به عنوان تئوریسین های این حزب فعالیت خود را آغاز كردند.اعضای شورای مركزی این حزب در سالهای گذشته مختلف بودند ولی در این میان می توان به افرادی نظیر محمدرضا عارف، حبیب ا... بی طرف، سیدصفدر حسینی، علی شكوری راد، محمد نعیمی پور، عباس عبدی، عبدا... رمضان زاده، هادی خانیكی، الهه كولایی، رجبعلی مزروعی، محمدحسین شریف زادگان، حسین كاشفی، محمود حجتی، هادی قابل، حسین واله، داوود سلمانی، ناصر خالقی و... اشاره كرد، افرادی كه یا در دولت حضور دارند یا بعداً از سران مجلس ششم شدند. رئیس جمهور كه از ابتدا با تشكیل حزبی به ریاست خود مخالف بود این بار از اقدام نزدیكان خود استقبال كرد ولی خود رأساً وارد این حزب نشد. اولین گام انتخابات مجلس ششم بود كه مشاركتی ها توانستند پیروزی زودهنگامی را كسب كرده و بسیاری از كرسی های مجلس را تصاحب كنند و یكی از قوی ترین فراكسیون های پارلمانی را به ریاست محسن میردامادی تشكیل دهند. ارائه طرح ها و لوایح سیاسی، نطق های آتشین، امضای نامه های سیاسی، تحقیق و تفحص های مختلف از نهادهایی كه مدیریت آنها اصلاح طلب نبودند، همگی در راستای سیاست های این حزب دنبال می شد. اما اینگونه اقدامات با مخالفت های جدی احزابی همچون مجمع روحانیون، حزب همبستگی و حتی كارگزاران مواجه شد.مشاركت در دور دوم انتخابات ریاست جمهوری خاتمی نیز بار اصلی را به دوش كشید اما در انتخابات دور دوم شوراها احساس كرد كه باید بیشترین سهم را در لیست این جبهه داشته باشد لذا همین امر مانع از ائتلاف در این جبهه شد و نهایتاً سه لیست جداگانه از دل جبهه دوم خرداد بیرون آمد.اسفند سال ۸۱ زمانی بود كه پس از چند پیروزی پیاپی، هیچ كدام از لیست های جبهه دوم خرداد نتوانستند راهی به درون شورای شهر بیابند. این بار لیست غیرسیاسی ائتلاف آبادگران به شورای شهر راه یافت. انتخابات بعدی در اسفند سال ۸۲ برگزار شد و جبهه مشاركت ترجیح داد برخلاف مجمع روحانیون در این انتخابات شركت نكند. البته این تصمیم بعد از استعفای تعدادی از اعضای این حزب از مجلس ششم و تحصن ۲۰ روزه آنان صورت گرفت.
جبهه مشاركت در انتخابات ریاست جمهوری
پس از عدم موفقیت این حزب در دو انتخابات پیاپی، اعضای مشاركت تنها راه باقی ماندن در قدرت را انتخابات ریاست جمهوری و تصاحب كرسی ریاست قوه مجریه دانستند. آنان كه اختلافات جدی را در مجلس ششم با مهدی كروبی تجربه كرده بودند تصمیم گرفتند گزینه ای را كه به گرایشاتشان نزدیك باشد وارد عرصه انتخابات كنند اما این گزینه در عین حال احتمال رد صلاحیتش هم كم باشد ازاین رو مصطفی معین را وارد عرصه رقابت كردند.معین با مشكل جدی كمبود محبوبیت مطرح بود و به عبارت بهتر برای مردم چهره ای ناشناخته به شمار می آمد ازاین رو سران این جبهه سعی كردند از افراد شناخته شده به عنوان مشاوران و اعضای كابینه احتمالی وی استفاده كنند. لذا محمدرضا خاتمی، الهه كولایی، محسن میردامادی، بهزاد نبوی، صفایی فراهانی و... به عنوان تیم معین به مردم معرفی شدند. معین بیشتر سعی خود را در جذب آرای خاموش به عمل آورد ولی پس از مدتی سعی كرد غیر از این قشر و خواص و دانشگاهیان كه عمده هواداران معین را تشكیل می دادند به توده های مردم هم روی آورد. معین در تبلیغات انتخاباتی خود از حقوق شهروندی، دموكراسی خواهی، آزادی سیاسی، ارتقای سطح دانشگاه ها، اصلاح قانون اساسی و... دم زد. شعارهایی كه امروزه برای مردم دیگر جذابیتی نداشت.
نكته مهم در استراتژی جدید این حزب پس از عدم ائتلاف با مهدی كروبی و حمایت نكردن از وی این بود كه مشاركت به همراه سازمان مجاهدین انقلاب عملا از جبهه دوم خرداد جدا شده و به ائتلاف با ملی _ مذهبی ها و نهضت آزادی دست زدند. افرادی كه در جریان انقلاب فرهنگی و تصفیه نیروهای غیرخودی در دفتر تحكیم وحدت در اوایل انقلاب دست به حذف جریانات ملی _ مذهبی و نهضت آزادی زده بودند پس از دو دهه برای پیشبرد اهداف انتخاباتی خود به ائتلاف با همان جریان ها اقدام كردند و این امر به عنوان یكی از پارادوكس های جریانات سیاسی در تاریخ ثبت گردید. این امر از تغییر چیدمان های سیاسی كشور به صورت رسمی خبر می دهد و این كه عبارات و مرزبندی هایی نظیر اصلاح طلب و اصول گرا دیگر كاربردی ندارد. این امر تا جایی پیش رفت كه مصطفی معین حتی نسبت به صحت نامه امام(ره) نسبت به نهضت آزادی خدشه وارد كرد . این حمایت معین از دوستان جدید خود از سوی برخی منسوبین به مجمع روحانیون كه در دفتر نشر آثار امام(ره) فعالیت دارند بی پاسخ نماند.
شكستی دوباره
پس از اعلام نتایج مرحله اول، مصطفی معین به جایگاهی بهتر از رتبه پنجم دست نیافت ازاین رو اعضای مشاركت پس از برخی توجیه ها و اظهارات، تصمیم گرفتند در مرحله دوم از هاشمی رفسنجانی حمایت كنند.حتی مصطفی معین كه در ابتدا اعلام كرده بود در انتخابات مرحله دوم شركت نخواهد كرد، پس از مدتی به اعلام حمایت از هاشمی پرداخت. روش های تبلیغاتی مشاركت در این یك هفته برای هاشمی نیز بیش از آن كه تبلیغی برای هاشمی باشد، در راستای تخریب كاندید ای مقابل هاشمی بود. سراسر شهر روی بیلبوردها نوشته شده بود: «رأی به هاشمی، برای جلوگیری از اختناق» ولی این روش هم كارساز نیفتاد و جبهه مشاركت دریافت كه در این انتخابات هم بازنده شده و حال باید از رأی مردم تمكین كند.در مورد علل شكست اصلاح طلبان در این انتخابات مواضع بسیاری اتخاذ شده اما سعید حجاریان در این باره چنین می گوید كه مشكل ما در انتخابات و جریان اصلاحات این بود كه جنبش اصلاحات «سر» نداشت. اما «دم» آن بسیار دراز بود. نلسون ماندلا هم لیدر جنبش بود و هم رئیس دولت، اما آقای خاتمی نپذیرفت كه لیدر این جنبش شود. من به او پیشنهاد كردم كه بیاید لیدر این جنبش شود اما او نپذیرفت. پس اكنون باید به دنبال این بود كه لیدر جنبش را پیدا كرد.محمدرضا خاتمی نیز در پاسخ به سئوالی درباره عدم اقبال عمومی از گفتمان جبهه مشاركت در انتخابات ریاست جمهوری گفت: ما نتوانستیم گفتمان خود را برای توده های مردم ترجمه كنیم. اما این به معنای شكست گفتمان نیست بلكه به علت اشكال در ارتباط با مردم است. دبیركل جبهه مشاركت در این زمینه به شكل گیری طبقه متوسط جدیدی در جامعه ایران اشاره می كند: ما درصددیم این طبقه را مخاطب خویش قرار دهیم. گرچه هیچ حزبی به لحاظ طبقه اجتماعی نمی تواند خود را صاحب پایگاه بداند چراكه این طبقات هنوز شكل نگرفته اند. اما آینده ایران در دست این طبقه ای است كه در حال شكل گیری می باشد.
استراتژی آینده حزب مشاركت
استراتژی آینده جبهه مشاركت هنوز برای سران آن به صورت كامل مشخص و تعیین نشده است. مشاركت تجربه جدیدی را پیش رو دارد. این حزب از زمان تأسیس تا به حال همواره درون قدرت حضور داشته و پست های كلیدی را در اختیار داشته است و این اولین بار است كه مردم در هیچ یك از نهادهای مدنی انتخابی، هیچ جایگاهی را برای مشاركت در نظر نگرفته اند.مصطفی معین كه به نظر می رسید صرفا برای مصارف انتخاباتی به میدان آمده بود بعد از انتخابات صرفا از تشكیل بانك اطلاعات حامیان و فعالان ستاد خود خبر داده است و خبر چندانی از وی به گوش نمی رسد.كولایی همچنین گفت: جبهه مشاركت ایران اسلامی به منظور تأمین اهداف خود و تحقق نیازها و خواسته های مردم، با رویكردی مثبت به فضای آینده جامعه، از تمامی ظرفیت های قانونی استفاده خواهد كرد.سعید حجاریان تئوریسین مطرح مشاركت در تحلیل های اخیر خود اذعان داشته كه تبلیغات احمدی نژاد خواست اصیل مردم را در نظر گرفت كه بسیار ماهرانه تر از مبارزات تبلیغاتی رقبایش بود.حجاریان ادامه می دهد: «احمدی نژاد روی چند شكاف كار كرد، همراه با فقر و علیه ثروت، مردمی و نه دولتی بود و با مردم مذهبی علیه سكولاریسم بود. مجلس، شورای شهر و ریاست جمهوری (كه همگی از دست ما خارج شده اند) هیچ كدام به ما كمك نخواهد كرد اما ما به اپوزیسیون و از نوع غیرخشن آن تبدیل می شویم. اپوزیسیون غیرقانونی در اروپا و آمریكا نمی تواند هیچ كاری انجام دهد. آنها بیهوده هستند.» به هر حال، از نظر ائتلاف های سیاسی سه فرض برای جبهه مشاركت متصور است. در صورت اول این جریان باید ائتلاف خود با ملی مذهبی ها و نهضت آزادی را در جبهه دموكراسی خواهی ادامه دهد.محمدرضا خاتمی در مورد روند شكل گیری جبهه فراگیر دموكراسی و حقوق بشر چنین می گوید بحث های فراوانی در جریان است. شكل گیری یك جبهه گسترده با اهداف بلند نیازمند كار نظری مفصلی است. ما در خود حزب بعد از انتخابات به این امر پرداخته ایم و دیدگاه های خود راجع به اصول و مبانی، چارچوب ها؛ وظایف و اعضای تشكیل دهنده را بررسی كرده ایم و بعد با گروه های متمایز دیگر رایزنی خواهیم كرد و انشاءالله براساس ملاك های قابل قبول كه بتواند طیف های گسترده ای از احزاب نهادهای مدنی و افراد را شامل شود این جبهه در آینده نزدیك تشكیل خواهد شد. در حزب كلیه اركان علیرغم دیدگاه های كمی متفاوت درباره اصل جبهه تاكید دارند كه باید به عهد خود وفا كنیم و بنابراین تمامیت حزب برای این جبهه آمادگی دارد.از سوی دیگر، حجاریان اعتقاد دارد كه باید در آینده در قالب جبهه دموكراسی خواهی مطالبات خود را پیگیری كنیم. او تاكید می كند كه در این جبهه یك هیات مدیره شكل می گیرد كه تصمیمات از این هیات مدیره منتج می شود. به گفته او جبهه دموكراسی خواهی می تواند از حزب موتلفه تا نهضت آزادی را شامل شود و تاكید كردكه ما با تمام این گروه ها می توانیم همكاری كنیم. البته او قبول دارد كه «مشاركت» باید از خودش اصلاح را آغاز كند و به قولی خود را بتكاند. فرض دوم این است كه مشاركت پس از اعلام حمایت از هاشمی در مرحله دوم به جبهه احتمالی هاشمی با نام جبهه اعتدال بپیوندد و با این اقدام سعی در افزایش قدرت سیاسی خود داشته باشد. خاتمی در مورد ادامه همكاری نسبی پیش آمده در دور دوم انتخابات ریاست جمهوری با هاشمی چنین می گوید: همكاری ما با آقای هاشمی منحصر به اعلام حمایت ما از ایشان در دور دوم و فعال شدن ستادها در این یك هفته بود ما راه مشخصی داریم هنوز آقای هاشمی اعلام نكرده اند چه می خواهند بكنند. فرض سوم ادامه حضور مشاركت در جبهه دوم خرداد می باشد. خاتمی در این باره نیز چنین می گوید:«تصور ما این است؛ جبهه اصلاحات دچار تحول شده، مرزهای آن جابجا شده است و ائتلاف های جدید صورت گرفته و خواهد گرفت. به نظر من مهم ترین تحول این خواهد بود كه جریان هایی كه فقط اسم بودند و هیچ فعالیتی نداشتند از گردونه خارج خواهد شد.»حجاریان هم در جبهه اصلاحات را شامل سه گروه می داند گروه اول رفرمرها (اصلاح طلبان ناپیگیر) هستند كه حفظ شرایط موجود را دنبال می كنند و از نتایج اصلاحات می ترسند. پس به دنبال آینده نیستند. اینان یك گام به پیش می روند و دو گام به عقب باز می گردند. در مقابل این گروه، رفرمیست ها (اصلاح طلبان حرفه ای) قرار دارند. این گروه دوم به دنبال اصلاحات سیستماتیك در اصول پایه است. اینان دنبال رویه ها و آدم ها نیستند بلكه دنبال نتیجه هستند. می گویند نتیجه هر چه باشد می پذیریم و تا پایان بازی، با رعایت قواعد آن و بدون برهم زدن بازی، آن را دنبال می كنند و گروه سوم محافظه كاران هستند. حجاریان البته رادیكال ها را بخش كوچكی از اصلاح طلبان می داند اما آنان را فاقد تأثیر می داند. با این حال او می گوید كه در این جبهه جدید همه باید حضور داشته باشند .به هر حال با توجه به اظهارات دبیر كل مشاركت به نظر می رسد كه فرض اول احتمال تحقق بیشتری داشته باشد و مشاركت فعالیت های خود را در قالب جبهه دموكراسی خواهی ادامه دهد در این صورت این امكان وجود دارد كه این جریان نیز همانند نهضت آزادی و ملی مذهبی به حاشیه رانده شود.مشاركت در حال حاضر در جایگاه حساسی قرار دارد. طبق نظر صریح سران این جریان، مشاركت قصد دارد در جایگاه جریان منتقد دولت به انتقاد از عملكرد دولت و مجلس بپردازد. در این زمینه اگر این جبهه به انتقادهای سالم و سازنده دست بزند كه قطعا برای مردم و دولت و كل نظام مفید خواهد بود ولی اگر دست به اقدامات تخریبی بزند قطعا هم موجب كم كارآمدی دولت می شود و هم جایگاه خود را نزد افكار عمومی تنزل خواهد داد.
از سوی دیگر جبهه مشاركت نوعی پوست اندازی را در دستور كار خود قرار داده است و به احتمال زیاد در كنگره آتی خود تغییراتی را در شورای مركزی، دفتر سیاسی كمیته ها و حتی دبیر كل خواهد داشت. خاتمی ضمن تأیید این خبر اظهار كرده كه امیدواریم حزب ما هم بتواند پوست اندازی كند. حجاریان هم حتی صریح تر به این موضوع اشاره كرده و از تغییر دبیر كل مشاركت خبر داده است .به هر حال، همه چیز در دست خود مشاركتی هاست. اینكه بخواهند به انتقادی سازنده و در راستای منافع ملی دست بزنند یا اینكه اقدامات تخریبی را در پیش گیرند و در نهایت اینكه از رأی مردم تمكین كنند و یا اینكه...

یاسر مرادی

منبع : روزنامه همشهری