فرار مغزها از عراق

آمار جدیدی که از جمعیت عراق منتشر شده بسیار نگران‌کننده است. از هر ۱۰ عراقی یک نفر این کشور را ترک کرده است.
نخبگان عراقی بیشترین سهم مهاجران این کشور را در سال‌ها به ویژه ماه‌های اخیر تشکیل داده‌اند. این نخبگان بعد از ترک عراق به اردن و سوریه می‌روند.
واشنگتن از سازمان ملل خواسته است موضوع بحرانی پناهجویان عراقی را بررسی کند و چاره‌ای برای آن بیابد. کشور عراق بهترین مردان و زنانش را از دست می‌دهد و کسانی که برای بازسازی بعد از سال‌ها جنگ به آنها نیاز دارد، با عجله بسیار در حال ترک کشور هستند.
در عراق اولین مرحله در مسیر رهایی و نجات جان، سوار شدن بر یک تاکسی ۲۰دلاری است. این تاکسی شما را از میان سربازان خشمگین عبور می‌دهد و از چند ایست بازرسی خطرناک و خیابان‌هایی با نام‌های مستعار کوچه نارنجک و بولوار تک تیرانداز رد می‌کند.
این کوچه‌ها به خاطر ویژگی‌هایی که دارند به این نام‌های مستعار خوانده می‌شوند. مثلا یک خیابان به دلیل انفجار نارنجک مشهور است و خیابان دیگر به دلیل فعالیت تک تیراندازها.
مرحله اول فرار از عراق در مقابل ترمینال سامرا در فرودگاه بغداد پایان می‌یابد. در این ترمینال مسافران چنان از پشت سر گذاشتن مسیر خطرناک آسوده‌خاطر به نظر می‌رسند که اصلا به شیوه رفتار نگهبانان ترمینال با آنها توجهی ندارند. ماموران امنیتی پیش از آنکه اجازه ورود به ترمینال را به آنها بدهند دستور می‌دهند تا چمدان‌هایشان را در کنار خط زردرنگی بگذارند که بر روی آسفالت کشیده شده است.
سگ‌های پلیس چمدان‌ها را بو می‌کشند تا مبادا مواد منفجره‌ای در آنها باشد. مردان، زنان، پدربزرگ‌ها و نوه‌ها زیر نور مستقیم آفتاب می‌ایستند تا این کار بازرسی تمام شود. یکی از مادران حاضر در ترمینال می‌گوید که به همراه خانواده قصد سفر به امان را دارد.
او که دستان پسرش را محکم در یک دست دارد و در دست دیگر به سختی چمدان سنگینی را حمل می‌کند می‌گوید، از امان به پراگ و از آنجا به استکهلم خواهد رفت. فرزندان او از شنیدن اینکه در استکهلم برف می‌بارد بسیار شگفت‌زده هستند.
اولین پرواز از فرودگاه بغداد یک هواپیمای چارتر است که فقط عصرها پرواز می‌کند. اما فرودگاه از نخستین ساعات صبح شلوغ است. ۳پزشک که بعد از سال‌ها تازه یکدیگر را در فرودگاه بغداد پیدا کرده‌اند از دیدن یکدیگر بسیار خوشحال هستند. یکی از آنها که متخصص روانشناسی کودک است ۳هفته پیش ربوده شده و بعد از ۳روز شکنجه و پرداخت ۵۰هزار دلار پول آزاد شده بود.
در یکی از بعد از ظهرهای هفته گذشته که خبرنگار اشپیگل برای تهیه گزارش به فرودگاه بغداد رفته بود، ۴هواپیما از فرودگاه پرواز داشتند. مقصد این پروازها امان، دمشق، بیروت و دوبی هستند. کسی هنگام سوار شدن به هواپیما اشکی نمی‌ریزد. اکثر مسافران پیش از سوار شدن به هواپیما خداحافظی کرده‌اند. بعضی فکر می‌کنند که به عراق بازمی‌گردند ولی بعضی هم برای همیشه کشور را ترک می‌کنند.
عراق، کشوری که هر روز دستخوش خشونت و حملات خونین است اکنون به صحنه بزرگترین فاجعه پناهجویان در دنیا البته از زمان بی‌خانمان شدن فلسطینیان بعد از جنگ ۱۹۴۸ تبدیل شده است. در آستانه شروع این جنگ آمریکا، سازمان ملل و کشورهای همسایه پیش‌بینی کرده بودند که شمار پناهجویان به ده‌ها هزار نفر برسد.
اکنون ۴ سال بعد از شروع جنگ، بیش از ۲ میلیون عراقی از کشور خارج شده‌اند. اردن نزدیک به ۷۵۰ هزار نفر از این افراد را در خود جای داده، کشورهای حوزه خلیج فارس ۲۰۰ هزار نفر، مصر ۱۰۰ هزار نفر و سوریه نزدیک به ۴۰۰ هزار نفر عراقی پناهجو را میزبانی می‌کنند. اکنون از هر ۱۰ عراقی یک نفر از این کشور گریخته‌اند و نزدیک به همین تعداد هم اکنون بی‌خانمان و پناهجوی داخلی هستند.
پناهجویان عراقی تنها افراد فقیر و گرسنه نیستند. بسیاری از آنها نخبگانی هستند که برای یافتن یک زندگی بهتر کشور را ترک می‌کنند. کشور عراق که بعد از سال‌ها جنگ و خونریزی و از سر گذراندن حکومت‌های سرکوبگر تاکنون هزاران نفر از نخبگان خود را از دست داده ‌است حالا نخبگان باقی مانده را هم فراری می‌دهد.
اکثر نخبگانی که اکنون به دنبال فرار از کشور عراق هستند را پزشکان، وکلا، قضات، مهندسان و بوروکرات‌های دولتی تشکیل می‌دهند که کشور عراق بعد از این همه سال جنگ به شدت برای بازسازی به آنها نیاز دارد.
غرب، به ویژه ۲ کشور آمریکا و انگلیس که سران ائتلاف جنگ عراق هستند آماج بیشترین سرزنش‌ها و انتقادها به خاطر بد اداره کردن این جنگ شده‌اند. این در حالی است که این ۲کشور سهمی از پذیرش پناهجویان این جنگ نداشته‌اند.
از سال ۲۰۰۳ و زمان شروع جنگ عراق تا کنون آمریکا تنها ۵۰۰ نفر و انگلیس ۱۱۵نفر از پناهجویان عراقی را پذیرفته‌اند. دولت بوش وعده داده که ۷ هزار درخواست پناهندگی سیاسی عراقی‌ها را همین امسال بررسی کند و قول داده که ۳ هزار نفر از این افراد را بپذیرد. اما واقعیت این است که واشنگتن با بخشندگی تمام همه مسئولیتی را که در مقابل این پناهجویان دارد به سازمان ملل سپرده است.
مقامات آمریکایی در عراق هیچ درخواست پناهندگی را نمی‌پذیرند. تنها بعضی نهادهای غیر دولتی مانند بنیاد بیل گیتس ۵میلیون دلار برای طرح کمک به دانشگاهیان عراق اختصاص داده است. این بنیاد در هفته ۴۰ درخواست پناهندگی را از سوی دانشگاهیان می‌پذیرد و بررسی می‌کند.
اردن و سوریه از بار سنگین پناهجویان عراقی و هجوم آنها به این دو کشور بسیار نگران هستند و پیامدهای انسانی این واقعه را بسیار ناگوار می‌دانند. اردن اکنون مرز خود را با عراق بسته است. هر روز بیش از ۲هزار عراقی از طریق مرز وارد سوریه می‌شوند. هجوم این تعداد پناهجوی عراقی به سوریه قیمت نان و دیگر مایحتاج ضروری مردم را بالا برده و قیمت اجاره آپارتمان هم به طور نجومی افزایش یافته است.
بسیاری از عراقی‌‌ها پیش از ترک این کشور و پناه بردن به کشورهای دیگر شرایط و مقدمات مالی خود را برنامه‌ریزی می‌کنند. مثلا خانه یا خودروی خود را می‌فروشند تا در دمشق یا امان بتوانند ملکی بخرند. عده‌ای دیگر هم بخشی از دارایی خود را در عراق حفظ می‌کنند و یا آن را تبدیل به دارایی در مناطق کردنشین شمال عراق می‌کنند.
بسیاری از ثروتمندان عراقی پیش از این هم در امان حضور داشتند و حالا فقط این حضور را تقویت کرده‌اند. شهر امان که زمانی به شهر در خواب رفته شهرت داشت اکنون بسیار شلوغ و پر رفت و آمد شده و کافه‌ها و رستوران‌ها پر از جمعیت عراقی است که فعلا قرار است در این شهر باقی بمانند.
مردم عراق به ویژه طبقه متوسط این شهر همواره خود را از همه عرب‌ها بالاتر می‌دانستند. حالا پناه بردن و بیکار و معطل ماندن در ۲شهر عربی برای آنها بسیار تحقیر‌آمیز است.

ترجمه نیلوفر قدیری

منبع : روزنامه همشهری