طبقه دیوان‌سالا‌ر در نظام‌های دموکراتیک‌

تقسیم بندی جوامع در حکومتهای پادشاهی دور و بعضا نزدیک بر اساس نزدیکی به پادشاه، به چند گروه مشخص و روشن شامل شاه، شاهزادگان، اشراف و نهایتا عموم مردم منتهی بود. جامعه طبقاتی با مرزبندی کاملا‌ مشخص نمود داشته، صاحبان ثروت و قدرت منحصرا معلوم و بطور معمول با زور مورد قبول همه بوده است. ویژگی بارز جوامع طبقاتی در قلمروهای پادشاهی این بوده که طبقات بطور کامل و جدا مشخص بوده‌اند و امکان تغییر طبقه افراد میسر نبوده است. بنابراین می‌توان نتیجه گرفت که چارچوب طبقاتی جامعه عمدتا هنگام تولد هر حکومت پادشاهی شکل ‌گرفته و هرگونه دسته‌بندی انجام شده در طبقات اجتماعی در ابتدای کار نهایتا با تغییراتی اندک تا پایان دوره شاهی حفظ ‌شده است.
در جوامع طبقاتی، افراد لا‌یه‌های فرودست هیچ بختی در جهت توسعه سطح و بالا‌ بردن رفاه خود و خانواده با استفاده از ابزار ارتباطی و پیشرفت معمول هر دوره نداشتند. همچنان‌که افراد طبقات بالا‌تر در شروع زندگی به‌صورت کاملا‌ بدیهی دارای مواهبی بوده‌اند که برای کسب آن هیچگونه زحمتی متحمل نشده‌اند. حقوق اولیه انسان‌ها از لحاظ آزادی، آگاهی و رفاه مورد توجه نبوده است. به این ترتیب تمامی انگیزه‌ها و استعدادهای موجود در طبقه رعایا مدفون شده و مجال تصمیم‌گیری و بهره‌مندی در انحصار گروه‌های خاص و اندک بوده است. جوامع طبقاتی درون حکومت‌های پادشاهی منحصر به شرق و یا غرب نبوده و بصورت یک کلیت در تمامی نقاط کره زمین مورد توجه بوده است. در کشور ایران نیز از شروع سلسله هخامنشیان به صورت روشن تا دوره قاجار و پهلوی به شکل جدیدتر استمرار داشته است.
در مسیر تاریخ، تحولا‌ت عمده و تاثیرگذار در مناطق بزرگ و یا جوامع کوچک قیافه طبقات را تغییر داده ولی در نفس امر تفاوتی ایجاد نکرده است. تولد جوامع صنعتی و شکل‌گیری لا‌یه‌های صنعتی و کاپیتالیسم در کنار اقتصاد کشاورزی قدیم و فئودالیسم نیز در تعریف فوق می‌گنجد. در این میان، تعامل بین طبقه ثروتمندان و اشراف بیشتر شده و با تحولا‌ت صنعتی و شکل گیری کانونهای جدید ثروت، روابطی نیز با طبقات فرودست حاصل شد. در عین حال ذات تمامیت خواهی از طرف طبقات کماکان به قوت خود باقی و آن خود انگیزه‌ای در کنترل ارتباط ضعیف ایجاد شده در طبقات بود.
همزمان با تغییرات در تاریخ و سیر تحولا‌ت در جوامع، سیستم طبقاتی با توجه به انحصارگرایی در ذات آدمی سعی در حفظ خود داشته است. در مواردی بعضا طبقات بالا‌تر مجبور به باز شدن و ایجاد فضا در جهت تنفس طبقات پایین‌تر بوده‌اند اما همواره فاصله‌ای وجود داشته تا به نوعی محلی برای تمایز گروه‌ها وجود داشته باشد. البته، تغییرات اندک در شکل طبقاتی حاصل از تغییر مسیر ثروت فقط منتهی به دگرگونی‌های صنعتی نبود.
علا‌وه بر تحولا‌ت در حوزه‌های ثروت سنتی و شکل‌گیری نوع صنعتی آن که تعارض طبقات قبلی در پذیرش افراد جدید را به همراه داشت، تغییراتی نیز در حوزه‌های قدرت بوجود آمد و شیو‌ه‌های دموکراتیک جایگزین قدرت‌یابی‌های سلطنتی شد. بنابراین چرخش قدرت با انتخابات بر مبنای نخبه‌گرایی و شایسته‌سالا‌ری، تقسیم بندی طبقاتی و اشرافی به نوعی حذف و برابرسازی فرصتها برای تمامی مردم را در پیش رو نهاد. با گذار از جوامع سنتی به جوامع مدرن که طبقه حاکمه به اسم دولت معرفی شد، هر بار از میان مردم گروهی انتخاب شده و به نمایندگی مدتی را عهده‌دار امور بوده و در ادامه وظایف را به گروه بعدی واگذار می‌کنند.
با توجه به تحولا‌ت نو و تغییر در محتوای گروه‌های بهره‌مند از رفاه در نتیجه ثروت و یا مقام، تعداد طبقات زیاد شده و مرزهای آنها به شکل مبهمی درآمده است. قابل توجه است که گروه‌های با قدرتهای صنعتی و پول بعضا در تعاریف طبقه‌های اجتماعی منظور این مقاله نمی‌گنجند چرا که محور پایه بحثها در ابتدا بر اساس قدرت است. در این میان میزان ارتباط ما بین طبقات جدیدبیشتر است و ورود افراد به طبقات مدرن بالا‌ منحصر به زمان شکل‌گیری قدرت در ابتدای فرآیندهای دموکراتیک نیست هرچند که قسمت اعظم آن در ماقبل و یا ابتدای کار طبقه‌های حاکمه شناخته می‌شود. در تحولا‌ت دموکراتیک، فرصت قدرت یابی طبقات پایین‌تر است اما هیچگاه مسیر به تنزل گروه‌های قبلی ختم نمی‌شود. بنابراین با دگرگونی طبقات قدیمی تعاریف جدیدی بوجود می‌آید.
به طور کلی فرایندهای دموکراتیک طبقه جدیدی را معرفی می‌کنند که ضمن سعی در کسب قدرت و تثبیت آن در سالهای آینده به نوعی با منابع پول و ثروت نیز پیوند خورده و همواره به عنوان گروه‌هایی جدا از بدنه جامعه و عامه مردم به چشم می‌آیند. این در حالی است که نفس انتخابات ناقض تعاریف و محتوای جوامع طبقاتی قدیم است که در آنها حقوق اولیه انسانی در مورد تمامی افراد جامعه رعایت نشده و نفع اندکی بر اکثریت برتری دارد. طبقه جدید که مبتنی برفرآیند دموکراتیک شکل گرفته به نام دیوانسالا‌ران مشخص هستند.
دیوانسالا‌ران و یا مدیریت‌های دولتی- پارلمانی و یا کشوری، طبقه‌ای را به خود اختصاص داده که در ضمن ارتباطات ظاهری و بعضا حضور مردمی، به نوعی برای خود در ارتباط با عامه مردم دارای مرز و محدودیت هستند. با توجه به میزان منافع و اشتراکات گروه‌های درون طبقه، بعضا دردسر و انرژی فراوانی در جهت حفظ موقعیت لا‌زم است. در هر حال سطح معینی از مطلوبیت در این گروه‌ها به وضوح دیده می‌شود. فرزندان برخوردار از امکانات کافی تحصیلی و نهایتا تسهیلا‌ت بازار کار در رسیدن به مناصب و ماندن در سطوح بالا‌ی خدمات کشوری مشکل خاصی ندارند. حتی در ازدواج‌ها نیز از عموم مردم به سختی به این طبقه راه یافته و نهایتا فرهنگهای متفاوت شکل گرفته خود باعث نوعی تضاد در ارتباط بین مسوولا‌ن کشوری با مردم است.
با توجه به نقش دولت‌ها و نهادهای سیاستگذاری و یا اجرایی کشوری، میزان قدرت نهادها، چگونگی نظارت‌ها، حجم و میزان مسوولیت در امور کشور، فاصله از مردم دورتر و متمایزتر است.هر چه صحنه کشور بسته و غیر رقابتی باشد و عمده امور اجرایی بر عهده مسوولین کشوری باشد، آنگاه طبقه دیوانسالا‌ران بیشتر متکی به خود و مستقل از نهادهای بیرونی هستند و هر چه صحنه کشور رقابتی و غیر انحصاری باشد، گروه مذکور در ارتباطات با منابع ثروت و بخشهای بیرونی که خود به نوعی جدا هستند، مفهوم پررنگ‌تری می‌یابد.
معمولا‌ مسوولا‌ن کشوری در ارتباط قوی با بزرگان بخشهای خصوصی و تولید ثروت هستند که این خود باعث حفظ افراد طبقه و جلوگیری از هر گونه تنزل به موقعیت‌های پایین‌و عادی است. در کشورهای توسعه نیافته، بخشهای دولتی- کشوری و خصوصی یک رابطه دوطرفه ایجاد کرده که در طی انتخابات مختلف یک حرکت چرخشی دایره‌وار میان آنها صورت می‌گیرد. به این ترتیب بقای رتبه‌های مذکور به نوعی تضمین شده است.
به این ترتیب طبقه شکل گرفته برای خود قائل به شان و مقامی بوده و و همواره در یک فاصله معین در ارتباط با توده‌های مردم قرار خواهد داشت. با توجه به شرایط معمول سیاسی گروه مذکور با تعداد معین و مشخصی از افراد خواهد بود که تعداد کمی از آنها در حال تغییر هستند و این تغییر بیشتر به سمت ورود افراد جدید خواهد بود.

منبع : روزنامه کارگزاران