تبلیغات تلویزیونی پزشکان، اخلاقی نیست

ما در عصر اطلاعات زندگی می‌كنیم. طبیعی است كه در جامعه امروزی تبلیغات، عنصری حیاتی به شمار برود و حق تمام اصناف و تمام حرفه‌ها باشد. اما با این وجود، پزشكان به عنوان یك شهروند از این حق طبیعی محروم هستند و به لحاظ قانونی اجازه تبلیغ ندارند. چرا؟ دكتر فریبا اصغری متخصص طب كار و استادیار پژوهشی مركز تحقیقات اخلا‌ق و تاریخ پزشكی دانشگاه علوم پزشكی تهران در مطلبی كه در اختیار سلا‌مت قرار داده‌اند، به این سوال جواب می‌دهند.
قانون و اخلاق با هم فرق دارند. هرچند كه مبنای قانون، اخلاق است اما ممكن است در بعضی موارد كه اخلاق حدود مرزها را معین می‌كند، قانون سكوت كند. چون قابلیت اجرا ندارد و در برخی موارد دیگر سفت و سخت‌تر از اصول اخلاقی عمل می كند.
البته تبلیغات فی‌النفسه ضداخلاق نیست و در عصری كه اطلاعات هست، این حق مردم است كه اطلاعات بیشتری داشته باشند و با آگاهی بیشتر، پزشك خود را انتخاب كنند. اما مسئله‌قابل توجه این است كه پزشكی كسب و كار نیست، یك كسوت است مثل قضاوت. هدف اصلی این كسوت‌ها خدمت‌رسانی به عموم جامعه است نه كسب درآمد.
فرد خدمتی انجام می‌دهد و در كنار آن كسب درآمد می‌كند. از سوی دیگر تخصصی بودن این كسوت‌ها باعث اعتماد مردم به اعضای این كسوت می‌شود. در ازای این اعتماد این اشخاص یك تعهد به جامعه دارند كه گاهی ناخواسته است. مهم‌ترین تعهد ایشان این است كه نفع مردم را بر منافع خود ارجح بدانند و اینجاست كه حتی تبلیغات در پزشكی با سایر كسب و كارها متفاوت می‌شود، چرا كه در تجارت مسلما هدف اصلی كسب منافع شخصی است.
شما اگر تنها اسم یك دكتر و شماره مطبش را در یك جا ببینید این هم می‌تواند برای آن پزشك تبلیغ محسوب شود. در حالی كه اینجا هیچ نكته غیراخلاقی وجود ندارد چون پزشك مربوطه ادعا نكرده كه من كار خارق‌العاده‌ای می‌كنم. آنچه تبلیغات را غیراخلاقی می‌كند، فریبكاری است. البته تعریفی كه از فریبكاری در كسوت پزشكی وجود دارد هم می‌تواند با تعریف این واژه در حرفه‌های دیگر متفاوت باشد. فریبكاری در تبلیغات پزشكی ممكن است به صورت تصریحی یا تلویحی انجام شود. یعنی اگر پزشك به دروغ ادعایی كند كه انجام آن عمل از عهده‌اش خارج باشد به صراحت، مخاطب خود را فریب داده است.
همچنین اگر پزشكی اطلاعات گمراه كننده به اشخاص دهد یا تمام اطلاعات را در اختیار فرد نگذارد باز هم مرتكب عمل فریبكارانه‌ای شده است. حق هر بیمار است كه راجع به بیماری خود، نوع و شدت بیماری اطلاع داشته باشد.
پزشك وظیفه دارد درباره انواع راه‌های درمانی، احتمال موفقیت و عوارض هر شیوه درمان و احتمال بروز هر یك از این عوارض اطلاعات كامل در اختیار بیمار قرار دهد.
در نهایت این بیمار است كه باید با توجه به این اطلاعات و شرایط شخصی و اجتماعی و مالی خود روش درمان را انتخاب كند. حالا اگر یك پزشك چه در هنگام تبلیغات و چه هنگامی كه بیمار به او مراجعه می‌كند این اطلاعات كامل را به افراد ندهد و فقط روی شیوه درمانی مورد علاقه خودش، شیوه‌ای كه در آن تبحر بیشتری دارد و یا برایش درآمد بیشتری به همراه دارد، مانور دهد، این كار عین فریبكاری است چون افراد را گمراه كرده است.
مورد دیگری كه این روزها زیاد دیده می‌شود این است كه عده‌ای از پزشكان برای اثبات توانایی و مهارت خود در تبلیغات اینتر‌نتی یا تلویزیونی و حتی هنگام مراجعه به مطب، تعدادی عكس از قبل و بعد از عمل جراحی افرادی كه پیش از این توسط آنها جراحی شده‌اند، به بیمار نشان می‌دهند. حتی اگر بدبینانه نگاه نكنیم و فرض كنیم كه این عكس‌های بعد از عمل همگی شاهكار این پزشك هستند، باز هم با یك مسئله غیراخلاقی مواجه هستیم. چون بیننده با مشاهده چنین عكس‌هایی دچار این توهم می‌شود كه قطعا و ۱۰۰‌‌درصد از عمل نتیجه می‌گیرد و این نوعی فریبكاری است.
● حضور پزشكان در برنامه‌های تلویزیونی
استفاده پزشكان از تبلیغات تلویزیونی هم از ابعاد گوناگون قابل بررسی است. وقتی پزشكی در یك برنامه تلویزیونی حضور پیدا می كند، از آنجایی كه مخاطب برای ارزیابی قابلیت های این پزشك در مقایسه با پزشكان دیگر ابزاری در دست ندارد، این شیوه هم گمراه كننده است. اصلا همین كه بینندگان پزشكی را در تلویزیون ببینند تبلیغی برای آن پزشك محسوب می‌شود.
اما ممكن است این پزشك در یك برنامه تلویزیونی درباره زیر و بم یك بیماری خاص صحبت كند اما مادامی كه نگوید من این بیماری را درمان می‌كنم، فعل غیراخلاقی صورت نگرفته است. اما اگر كسی از پزشكان مدعی شود كه یك درمان یا داروی انحصاری در اختیار دارد به‌طور كلی برخلاف اصول اخلاق حرفه‌ای پزشكی عمل كرده است، چون پزشكان موظفند تمام اطلاعات خود را در اختیار جامعه پزشكی قرار دهند و انحصار، كلمه‌ای بی‌معنی در این زمینه است.
نكته دیگر در این میان این است كه اثربخشی هر دارو باید با مطالعات قطعی مشخص شود و نتیجه مطالعات در مجلات معتبر پزشكی چاپ شود. چنین دارویی پیش از تبلیغ باید از سیستم بهداشتی كشور مجوز داشته باشد و پس از آن تبلیغ دارو باید فقط در مجلات پزشكی انجام شود كه مخاطب این مجلات، پزشكان هستند وگرنه تبلیغ دارو برای مردم كاری غیراخلاقی و نادرست است. دلیل این امر هم واضح است.
هر دارو در افراد مختلف عوارض و كاركردهای متفاوتی دارد، ممكن است با داروهای دیگر تداخل داشته باشد و ... خب در تبلیغ فقط كلیات می‌آید و این اطلاعات ریز و ضروری به مخاطب ارائه نمی‌شود پس تبلیغ دارو برای مخاطب عام كاری بی‌معنی و كاملا غیراخلاقی است. ‌

منبع : روزنامه سلامت