دستگیری و محاکمه عاملان قتل‌های سیاسی دوره سلطنت رضاشاه

در دوران سلطنت رضاشاه بیش از ۲۴۰۰۰ تن به انحاء گوناگون به دست مأموران امنیتی شهربانی جان خود را از دست داده سر به نیست شدند و اكثرِ به قتل رسیدگان هیچ گاه هویتشان آشكار نشد. پس از عزل رضاشاه از سلطنت كه فرصتی برای برگزاری دادگاه محاكمه قاتلان و عاملان اصلی قتل‌های سیاسی آن روزگارِ بس دهشتناك و تأسف‌بار فراهم شد.
سلب آزادیهای سیاسی و نادیده گرفتن بسیاری از حقوق فردی و اجتماعی مردم كشور از اقشار مختلف كه همانا زیر پای نهادن آشكارا و گستاخانه دستاوردهای دوران انقلاب مشروطیت بود بزرگترین و نابخشوده‌ترین گناهان و تقصیرهای رضاشاه پهلوی است.
در دوران شانزده ساله حكومت او رعب و وحشتی مثال زدنی و كم‌نظیر در عرصه سیاسی ـ اجتماعی كشور سایه افكند و دستاوردهای چندین ده ساله مردم ایران كه در مشروطیتی هر چند كم فروغ ولی امیدبخش متبلور شده بود مورد تعدی و تجاوزی نابكارانه قرار گرفت و در این میان به ویژه آزادیخواهان و رجال و شخصیت‌های نیك‌اندیش كشور سخت تحت تعقیب قرار گرفته به سرعت از عرصه سیاسی ـ اجتماعی كشور به كناری ‌نهاده حذف شدند و حتی بسیاری از كسانی كه در روند صعود نهایی رضاخان به سریر قدرت و سلطنت سهمی درخور برعهده داشتند از گزند و تعقیب و آزار دیكتاتور رهایی نیافتند. در آن روزگار بالاخص شاخه سیاسی شهربانی مخوف رضاشاه در تعقیب و از میان برداشتن مخالفان سیاسی و نیز تمام كسانی كه احتمال نارضایتی از روش استبدادی و خلاف رویه حكومت از سوی آنان می‌رفت، نقش درجه اولی برعهده گرفت.
گفته شده است كه در دوران سلطنت رضاشاه بیش از ۲۴۰۰۰ تن به انحاء گوناگون به دست مأموران امنیتی شهربانی جان خود را از دست داده سر به نیست شدند و اكثرِ به قتل رسیدگان هیچ گاه هویتشان آشكار نشد. پس از عزل رضاشاه از سلطنت كه فرصتی برای برگزاری دادگاه محاكمه قاتلان و عاملان اصلی قتل‌های سیاسی آن روزگارِ بس دهشتناك و تأسف‌بار فراهم شد، فقط موضوع و چگونگی قتل سیاسی قربانیان اندك و در عین حال شاخص و شناخته شده‌ای مورد رسیدگی دادگاه قرار گرفت و درهمین رابطه حدود هفده تن از متهمان شهربانی كه در قتل تعدادی از سرشناس‌ترین مخالفان سیاسی و یا كارگزاران حكومت رضاشاه مشاركت و یا مباشرت و معاونت داشتند دستگیر شدند و تحت تعقیب قرار گرفتند.
دادگاه پس از تحقیقات و بررسی‌های اولیه از ۳ مرداد ۱۳۲۱ رسماً كار محاكمه متهمان قتل‌های سیاسی مشهورِ دوران رضاشاه را آغاز كرد و پس از حدود ۵۲ روز در ۲۵ شهریور ۱۳۲۱ كه مصادف با اولین سالروز عزل رضاشاه از سطنت بود، رأی نهایی خود را درباره متهمان به شرح زیر صادر كرد:
ــ عباس بختیاری (معروف به شش انگشتی) به جرم مشاركت در قتل عمد شیخ خزعل و نصرت‌الدوله فیروز به ده سال زندان با اعمال شاقه محكوم شد.
ــ حسینقلی فرشچی تبریزی به جرم مشاركت در قتل عمد شیخ خزعل و نصرت‌الدوله فیروز به ده سال حبس با اعمال شاقه محكوم شد.
ــ سیف‌الله فولادی به جرم مشاركت در قتل عمد نصرت‌الدوله فیروز به ده سال حبس با اعمال شاقه محكوم شد.
ــ محمدكاظم جهانسوزی، محمود فدوی، عسگر فروتن و هادی نظمی به جرم مشاركت و معاونت در قتل عبدالحسین دیبا هر یك به دو سال حبس مجرد محكوم شدند.
ــ ركن‌الدین مختار اخرین رئیس شهربانی رضاشاه (۱۳۱۴- ۱۳۲۰ش) وعامل و مباشر اصلی قتل‌های سیاسی و دهها عمل خلاف رویه دیگر به هشت سال حبس با اعمال شاقه محكوم شد.
ــ جعفرقلی جوانشیر به جرم شكنجه متهمان سیاسی به یك سال حبس تأدیبی محكوم شد.
ــ عبدالله مقدادی به جرم مشاركت و معاونت در قتل عمدی شیخ خزعل و نصرت‌الدوله فیروز به شش سال حبس با اعمال شاقه محكوم شد.
ــ علی‌اصفر عقیلی‌پور به جرم معاونت در قتل عمدی شیخ خزعل و نصرت‌الدوله فیروز به سه سال حبس با اعمال شاقه محكوم شد.

منبع:موسسه مطالعات تاریخ معاصر
نویسنده:مظفر شاهدی

منبع : خبرگزاری فارس