معماری سبز و افسانه‌ای، یادآور تصاویر سینمائی

معرفی جیمز واینز و گروه سایت
سایت مخفی است برگرفته از Sculpture in the environment (پیکره در محوطه ...) یک سازمان هنری، زیست محیطی، معماری در شهر نیویورک است. تنوع گسترده‌ای از خدمات طراحی، شامل ساختمان‌ها، فضاهای عمومی، چشم‌اندازها، تزئینات داخلی طرح‌های گرافیکی و محصولات صنعتی را ارائه می‌کند. کار کردن بر روی انواع مختلف سوژه براساس فلسفه‌ای است که در آن کلیه هنرها به‌نحوی عمیق به‌هم مرتبطند. در نهایت محصول نهائی هم‌چون یک فیلم سینمائی است.گروه سایت خواستار وحدت هنر و معماری بود، نوعی معماری عملکردگرا که از روش‌های راست‌کیش مرسوم فاصله داشت؛ سایت توسط جمیز واینز تأسیس شد. جیمز واینز، متولد اوک پارک ایلینویز به سال ۱۹۳۲، در ابتدا مدت ده سال در رشته مجسمه‌سازی کار کرد و سپس در سال ۱۹۶۹ اقدام به تأسیس سازمان چندمنظوره سایت نمود. او فارغ‌التحصیل تاریخ هنر و هنرهای تجسمی دانشگاه سراکیوز است و به‌خوبی ارتباط هنرها را درک می‌کند.جیمز واینز از سال ۱۹۸۴ تا ۱۹۹۰ در مقام ریاست طرح زیست محیطی در مدرسه طراحی پارسونز در نیویورک منصوب شد. در خلال دوره تصدی‌اش در پارسونز موفق به دریافت کارشناسی معماری با گرایش نقد گردید.او در ژانویه ۱۹۹۱ استاد برجسته معماری در نیوکاسل برای دروس تحقیقات اجتماعی شد او هم‌اکنون رئیس مدرسه معماری دانشگاه پنسیلوانیا است.گروه سایت تحت نظر وی به نوآوری و مفاهیم جدید در معماری روی آورد. پروژه‌ها در سطح گسترده‌ای در مجلات حرفه‌ای و علمی ۲۵ کشور به چاپ رسیده و آثار معماری وی در بیش از ۱۰۰ موزه و نمایشگاه در امریکای شمالی، اروپا و آسیا به نمایش گذاشته شده است.از سال ۱۹۷۰ تاکنون وی در همایش‌هائی در زمینه هنر و طراحی محیط زیست در بیش از هزار، دانشکده و نشست‌های حرفه‌ای در پانزده کشور شرکت کرده و سخنرانی نموده است. دوره‌های ویژه‌ای را در دانشگاه نیویورک، مؤسسه پرات، نیواسکول، پارسونز، دانشگاه کورنیل، دانشگاه دارماوث دانشگاه دولتی نیویورک، دانشگاه ویسکانزین، اتحادیه کوپر، مدرسه معماری نیوجرسی، دانشگاه پنسیلوانیا آکادمی دوموس، پلی تکنیک میلان تشکیل داده است.جیمز واینز، جوایز متعددی در زمینه هنر تجسمی (از بنیاد پولیتزر، گوگنهایم، آکادمی آمریکا در رم و در زمینه‌ٔ طراحی صحنه تئاتر، از بنیاد فورد و در زمینه نگارش نقادانه در زمینه معماری توسط بنیاد گراهام و بنیاد کرس، و برای طراحی معماری و محیط زیست توسط شورای هنرهای ایالت نیویورک دریافت نموده است. جیمز واینز نویسنده چند کتاب بوده از جمله: ”معماری به‌مثابه هنر“ ۱۹۸۰ و ”عدم رعایت سبک معماری“ ۱۹۸۷ و همچنین ”معماری محیط زیست در عصر بوم‌شناسی“.او و گروه سایت به خاطر طراحی و اجرای فروشگاه‌های زنجیره معروف Best شهرتی جهانی به‌دست آوردند. بعدها با پروژه‌های معماری سبز به یکی از بزرگ‌ترین تئورسین‌های معماری پایدار تبدیل شدند. فضاهای موجود در طرح‌های وی هم‌چون سکانس‌های سینمائی انسان را به دنیای وهم و خیال رهنمون می‌کند و در هر نمائی خاطره‌ای پایدار در ذهن شکل می‌گیرد.در طی دهه گذشته جیمز واینز برای تبیین جایگاه معماری سبز بر مبنای زیباشناسی و تکوین محیط زیست با بناها و گسترش مکان‌های عمومی که نحوه کیفیت زندگی مردم را پیش برده و هویت مدنی ایشان را تقویت می‌نماید تلاش خستگی‌ناپذیری انجام داده‌اند.تمرکز فعلی او بر روی معماری سبز است. از مهم‌ترین شاخصه‌های پروژه‌های وی می‌توان از ترکیب بناها با مناظر، ایجاد نقش جدیدی بر هنرهای تجسمی در حفاظت از محیط زیست، نام برد.جیمز واینز همچنان به تحقیقات خود در زمینه معماری سبز، طراحی و تزئین داخلی و همایش‌های هنری در ایالات متحده آمریکا و اروپا ادامه می‌دهد.جیمز واینز و همکارانش در گروه سایت‌پنداری به هیچ دوره یا سبکی از معماری تعلق ندارند. آنها با یک معماری پیکره‌وار، جهان مدرن را به سمت و سوی طبیعی سوق دادند. گروه سایت‌گذار از پندار به پدیدار یا از مفهوم به مصداق را در آینه سبز طبیعی هم‌چون اساطیر افسانه‌ای به تصویر کشیده‌اند. هینچ نمونه و الگوئی در کار نیست. آنها در فروشگاه‌های زنجیره‌ای Best تمامی هنرها را به‌نحوی در اعماق معماری غرق کردند تا محیط زیست از معماری خاطره‌ای هر چند کوتاه اما خوش به یادگار بسپارد. به‌طوری‌که آندریاس پاپاداکیس می‌گوید: ”گروه سایت حوزه مفهومی جدیدی را به جهان معرفی کرد. آنها با نامیدن دی آرشیتکچر بر کارهای خود، دیالوگی ایجاد کردند که به‌جای تأثیرپذیری از محیط‌های سنتی به ایجاد فضاهای مصنوع جدید پرداختند.“برونو زوی در مقاله خود به نام ”اشعار ناتمام“ می‌گوید:”وقتی من کارهای گروه سایت را دیدم دو تفکر خاص به سرعت بر ذهنم خطور کرد یکی کاخ مانتواَ که در هال بزرگ آن نقاشی دیواری توسط جولیورومانو ترسیم شده بود که در آن معبدی با ستون‌های کورنتین و سنتوری و دیگر اجزایش را در حال ویرانی نشان می‌دهد و دیگری کفرگوئی گروه بی‌دینان کهن که در هر دو نوعی طعنهٔ طنزآمیز نهفته است.“ او دی آرشیتکچر را کلمه کلیدی جادوئی می‌داند که به‌طور منطقی به‌کارهای گروه سایت اطلاع می‌شود و در تمامی پروژه‌ها به وضوح دیده می‌شود. و البته هیچ شکی نیست که آنها کلمه فوق را به‌صورت یک معنی ضمنی طنز به‌کار می‌برند. دی آرشیتکچر نوعی جواب به حمایت عصر ما از بدگمانی و تنبلی است.برونو زوی کلمه بی‌پایان را به این علت به‌کار می‌برد که اکثر پروژه‌های گروه سایت حالت نیمه تمام دارند درست مانند بعضی از کارهای رنسانس هم‌چون کارهای میکل آنجلو. او معتقد است که گروه سایت تحت‌تأثیر دو معمار معروف بوده‌اند: یکی فردریش لاو اولمستد که متخصص مفاهیم شهری بود و دیگری معماری ارگانیک، فرانک لوید رایت، که البته این تأثیرپذیری شاید ناخودآگاهانه باشد. فلسفه آنها مطابق با فرهنگ اصیل آمریکائی است که همیشه قابل تغییر است و آنها در برابر پروژه‌های عظیم آمریکا، که توسط فیلیپ جانسون، s.o.m، یا ماساکی و... انجام می‌گیرد نوعی کار مینیاتوری انجام می‌دهند.به راستی راز نهفته در اعماق دی‌آرشیتکچر چیست؟ آیا واقعاً گروه سایت تنها یک معنی ضمنی و طنزگونه را ارائه داده‌اند، علاوه بر برونو زوی و آندریاس پاپاداکس، پیر ستنی در این زمینه می‌گوید: هیچ پروژه‌ای از کارهای گروه سایت نیست که مفهوم دی آرشیتکچر را آن چنان که جیمز وا نیز می‌گوید نداشته باشد، دی آرشیتکچر تجسم قابل لمس اما زودگذر است. و از طرف دیگر مروین تراچتنبرک و ایزابل هیمن، دی آرشیتکچر را نوعی عکس‌العمل شجاعانه و موکد بر ترس حاکم بر فلسفه مدرن و نسل دوم مدرنیسم می‌دانند که با دو روش ایجاد گردید: نخست چهره تاریخی رنگارنگ و دیگری چهره انتزاعی و چنین اذعان می‌دارند که کارهای گروه سایت نوعی روح تفکراتی همراه با طعنه‌ای تلخ به همراه دارد که از درون نسل دوم مدرنیسم بیرون زده است و ساختار و سازه را به سمت تزئینات تغییر داده است. نوعی احساس شعف و بازی همراه ابهام در کارهای آنها دیده می‌شود که شاید فراخوان تاریخی از باغ‌آرائی قرن هجدهم اروپا باشد. و علت آنکه تمامی مردم و هنرمندان کارهای گروه سایت را می‌پسندند آن است که پروژه‌های آن هم‌چون کارهای معروف از قبیل At+t، پورتلند، موزه اشتوتکارت، جنبه جدی و رسمی ندارد.و اما خود جیمز واینز و گروه سایت، دی آرشیتکچر را کلیات فلسفه خود دانسته و آن را نوعی انتقال سنت به نگاه جدید معماری و طراحی شهری می‌دانند و به‌جای تبعیت از نظریه تبعیت شکل از کارکرد، به رابطه محتوا و تأثیرات بیرونی آن بر بافت پرداخته و در عوض توسعه از درون به بیرون به روند توسعه از بیرون به درون می‌پردازند.گروه سایت در ادامه نسل دوم مدرن به یک معماری افسانه‌ای که با محیط زیست هماهنگ بوده و از گزافه‌گوئی، تنبلی و تقلید به دور است می‌پردازند.جیمز واینز گوئی نشانه‌های تصویری را در عصر یکنواختی و مرگ احساس به منصه ظهور رسانده است. هر نمائی از پروژه‌های وی گوئی تصویری سینمائی است که سرنوشت جادوئی یک نسل را به تصویر کشیده است. پنداری فیلم‌نامه رویائی سینمای علمی تخیلی است که در عرصه معماری کالبدی مفهومی یافته است.جیمز واینز در عصر نتوانستن به الگوئی منحصربه‌فرد و شاخص تبدیل گردید. از معماری پیکرتراشه به سمت معماری سبز و از آن به دنیای معماری پایدار رهنمون شد و اما در تمامی مراحل روح شعف و بازی مبهم که سراسر تصاویر دنیای سینمائی است را فراموش نکرد. او در اوج موفقیت همچنان یک معمار، طراح شهری، پیکرتراش، سینماگر و در یک کلمه، هنرمند ناب باقی مانده است و شاید تنها علت موفقیت وی اشراف گروه سایت بر تمامی هنرهای موجود است.گروه سایت با فروشگاه‌های زنجیره‌ای Best به جهان معماری معرفی گردید و امروز پروژه‌های معروفی هم‌چون پپسی کولا، جنرال میلز، اسواچ، MCA، مک‌دونالد و دیزی، نمایشگاه آمریکا در سال ۲۰۰۰ در آلمان را طراحی کردند. در این‌جا به بررسی و تحلیل برخی از پروژه‌های سایت می‌پردازیم.معرفی پروژه‌ها:
- ساختمان indeterminate (مبهم)، در هوستون تگزاس (فروشگاه‌های Best) گروه سایت در پروژه مذکور آواری به تصویر کشیده‌اند تا محیط زیست از بلایای طبیعی خود دلگیر نشود و بر مفهوم زمان پیشی گیرند که اگر روزی ساختمان فوق از دست زمان بخواهد ویران شود تغییر در هنر آنها ایجاد نگردد.ظرافت زایدالوصف جزئیات آجری، ساختمان را به‌مثابه پیکره‌ای بازمانده از عصر نوسنگی معرفی می‌کند. آنها با پیوند آبادی و ویرانی استعاره‌ای رازگونه از سطوح شفاف لایه‌های تاریخی را به تصویر کشیدند. استعاره‌ای از پیروزی خیر و شکست نهائی شر که در تمامی کتب مقدس به کرات مطرح شده است.منتقد فرانسوی پیر اشنایدر می‌گوید: ”آنها بدبین‌های جدید آمریکا هستند. آنها به استعاره‌های خود در تقابل پر و خالی به یک زبان دو پهلو در سیمای شهری رسیده‌اند. انسان بین بدبینی و خوشبینی به یک پارادکس می‌رسد. نوعی طعنه به جمله معروف میس و ندروهه ”کم زیاد است“ است.“وقتی به ساختمان می‌نگرید پنداری یک کارگردان متبحر سینما به کلک‌های سینمائی تصویری موهوم ایجاد کرده است.نمای پروژه از آجرهائی تشکیل شده که به وسیله آهن تقویت شده و با ملاتی از جنس چسب مخصوص لاستیکی به‌هم چسبیده‌اند. به منظور طبیعی جلوه دادن آوار، هیچ ملاقات دیگری در توده آجری به‌کار نرفته است. قابل ذکر است که توده آجری در تونل باد در ناسا مورد آزمایش قرار گرفته و در برابر شدت باد تا سرعت ۲۰۰ مایل بر ساعت مقاوم است.ساختمان Notch Project (شکاف)، ساکرامنتو، کالیفرنیا ۱۹۷۶ (از فروشگاه‌های Best) در ساختمان فوق با شکاف زیبائی در جداره بنا به رازهای شگرف دیگری پرداختند. برخلاف پروژه قبل که آواری از باقیمانده بقایای بنا به ساختمان افزوده شده بود، در پروژه Notch قسمت‌هائی از بنا کاسته شده است. ارتباط جدید بین هنر معاصر و معماری صورت گرفت. ورودی توسط ریل از بنا کنده شده و یک معماری دینامیک به ظهور می‌رسد. او با این کار تفسیری طعنه‌آمیز از هنرهای معاصر مردمی و نحوه استفاده آنها از پیکره‌های تزئینی ارائه می‌دهد. پنداری فیلم‌بردار صحنه، دوربین خود را در ریل حرکت می‌دهد تا لوکیشن جدیدی را تصویربرداری کند. ارتباط بیرون و درون هم‌چون ارتباط در غارهای افسانه‌ای است که تنها در کتاب‌ها و فیلم‌ها موجود است. شکافی نامتعارف که معماری را با پیکرتراشی پیوند می‌زند. بنائی که هیچ‌گاه کامل نخواهد شد زیرا حتی در صورت پیوند دو حجم باز قسمت‌هائی ناقص است. ارتفاع حجم جدا شده ۱۴ فوت است که بر روی یک سیستم ریلی قرار دارد. یک موتور الکتریکی با زنجیر در زیر سطح فلزی کف قرار دارد. وزن قطعه جدا شده حدوداً ۴۰ تن است که باید حدود ۱۲ متر حرکت کند و مدت ۳ دقیقه طول می‌کشند تا باز یا بسته شود.ساختمان Tilt Showroom (شکاف) در تاوسون مریلند ۷۸-۱۹۷۶ (از فروشگاه‌های Best) نماد حالتی دارد که وارونگی سازه و معماری سنتی فرمالیسم را تداعی می‌کند که عکس‌العملی بر شرایط فیزیکی و روانشناسانه موجود و پنداری یک مکالمه بصری بین توازن و بی‌ثباتی برقرار است.بیننده، چهره‌ای آرام از یک فیلم اکشن را می‌بیند، نمای مورب حالتی مبهم و مرموز را داراست، او نمی‌داند که تصویر خواهد افتاد یا برخواهد خواست. استعاره‌ای هم‌چون قطع تصویر توسط کارگردان سینما به‌نظر می‌آید و یا به قول ایزابل هیمن ”به مانند داستان علی بابا در ورودی غار جادوئی است که با لفظ سسامی گشوده می‌گردد.که در اینجا محصولات فروشگاه‌های Best را هم‌چون طلا و جواهر غار اسرارآمیز می‌داند و یا اینکه سکانسی از داستان آلیس در سرزمین عجایب را تداعی می‌کند که با برش کاغذی هیجان بیننده را افزایش می‌دهد.“ گروه سایت تمامی دنیای درون را با برداشتن ظاهرنما به رخ می‌کشد. می‌خواهد بگوید، که صمیمی باش و نقاب از چهره بردار.اجرای آن با یک استراکچر فلزی صورت گرفته است که با دیواری با ضخامت ۱۴ اینچ و دو لایه بلوک‌های بتنی پوشیده شده است. ابعاد آن ۲۰۲ ۳۸ فوت و وزن آن ۴۵۰ تن است. در زیرنمای دیوار شیشه‌ای قرار دارد که نمای دوم بنا محسوب می‌شود.پارکینگ ارواح Ghost Parking، هامون، کانکتیات ۷۸-۱۹۷۷. در طراحی پارکینگ ارواح گروه سایت، همه چیز را دگرگون کردند آنها رابطه بین آسفالت و اتومبیل را تغییر داده و با ترکیب آن نوعی قالب شکنی کردند. تعداد ماشین‌های به‌کار برده شده ۲۰ عدد می‌باشد که استعاره از قرن بیستم، قرن ماشین است و این گه چگونه خشونت‌ اتومبیل جامعه را به ارواح خبیثه تبدیل کرده است گوئی تصویری سینمائی از گورستان اتومبیل، یا دنیای صنعتی بی‌روح و سیمانی است. گروه سایت نوعی هنر شکلی را در تقابل با تزئینات فضای شهری به‌کار برده‌اند.ماشین‌ها اوراق و از کار افتاده‌اند که به محل مزبور حمل شده و بتن بر روی آنها پاشیده می‌شود تا با پوشش سیمانی آن را به یک زیبائی کاذب هدایت کنند.ساختمان جنگل forest building ریچموند ـ ویرجینیا ۸۰ـ۱۹۷۸ این پروژه که اجراء نگردید قرار بود در سایتی در درون جنگل ساخته شود.گروه سایت با ایده معماری سبز و مقابله با ویرانی جنگل توسط ساختمان با ایجاد شکاف و دوگانگی در پروژه به حفظ فضای سبز پرداخت و معماری را طبیعت پیوند می‌زند. پروژه مذکور شاید شروع تفکر گروه سایت مبتنی بر معماری سبز، حفظ محیط زیست و رسیدن به مرزهای معماری پایدار باشد.ساختمان Hialeah، میامی، فلوریدا ۷۹ـ۱۹۷۸ (از فروشگاه‌های Best). در این پروژه گروه سایت پر ارتباط بنا با محیط زیست و طبیعت تأکید کرده‌اند. در نمای اصلی، تمامی مشخصه‌های چشم‌انداز اطراف، آب، سبزه، شن، ماسه، زمین و سنگ و... در معماری شیشه‌ای گنجانده شده است. در پوسته شفاف نما، آب به‌صورت آبشار سرازیر شده و محیط سبز را سیراب می‌کند.در این پروژه گروه سایت قالب‌های موجود در برخورد با نما، تزئینات و... را شکسته و به آنها نوعی پویائی دلپذیر القاء می‌کنند و نوعی سکوت و تکامل در آن می‌آفرینند. تصویر بهشت در بنائی مدرن انعکاس یافته است و در آن ارتباط خاک با آسمان ظهور می‌کند. در حد فاصله نمای شفاف با نمای دوم محدوده سبز قرار دارد که آب آن توسط پمپ به بالا هدایت شده و دوباره سرازیر می‌گردد، بدین ترتیب فرایند دائمی آبشار در درون آن ادامه می‌یابد که تا ارتفاعی حدود قد انسان از شن‌های درشت‌دانه تا بادامی و فندقی برای عایق استفاده شده است که تمامی آنها به‌صورت شفاف در معرض دید عمومی قرار گرفته است.
پل چهار قاره، هیروشیما ـ ژاپن
پل چهار قاره پل یادبودی است که هدف اصلی آن برقراری ارتباط بین مردم و محیط زیست طبیعی است. شکل سازه آن از پل‌های کمانی سنتی ژاپن تبعیت کرده اما با فن‌آوری معاصر ایجاد شده است. دیوارهای شیشه‌ای در انتهای پل با میله‌های سوراخ شده‌اند که به عابران راه‌های گوناگونی عرضه می‌دارند. روی قسمتی از دیواره شیشه‌ای مرکزی حالات چهارگانه زمین متشکل از گیاهان نمونه چهار منطقه جغرافیائی اصلی و چهارگانه اقلیمی وجود دارد. در دیوارها لایه‌های زمین به چشم می‌آید که توسط جریان مداوم آب شسته می‌شوند. آبشاری از لبه به‌صورت کمانی و به‌طور مدام ریزش می‌کند شاید نوعی تداعی ریزش نعمت لایزال الهی بر زمین باشد. و نیز شیشه، استیل و آب را به‌کار برده است تا استعاره‌ای جهانی در طراحی چشم‌انداز ایجاد کند.
حلقه هوروسکوپ تویاما، ژاپن (طالع‌بینی)
پروژه فوق برای تأمین مجموعه تجاری کوچکی در اطراف پارک کودکان در شهر کوهستانی تویوما طراحی شده بود. جهت ایجاد مفهوم طالع‌بینی میدانی به شکل دایره‌ای به قطر ۶۲ متر به‌صورت سمبلیک نشان‌دهنده منظومه‌های ستارگان و گردش سیارات در درون آن تعبیه شده است، که به‌صورت صفحه ساعت است و حلقه‌های با پهنای شش متر مغازه‌های فروش رستوران، بازارهای موادغذائی را در برگرفته است. عناصر باله‌ای شکل که این فروشگاه‌ها را در بر گرفته است نوعی مراسم مذهبی را تداعی می‌کند.
پندای استون هنج به نوعی در قرن بیست و یکم متولد شده است و تاریخ غم‌انگیز معماری راه‌های جدید را خواهد پیمود.
نمایشگاه آمریکا در هانور آلمان ۲۰۰۰
به خاطر تنوع و موقعیت آمریکا، پروژه فوق صورت مالکیت کوچک از خود آمریکا طراحی گردیده است. سطح بام و میدان به‌هم متصل شده‌اند که نوعی چشم‌انداز آمریکائی را تداعی می‌کرد توسط تله‌کابین‌هائی که در پروژه تعبیه شده بود ۴۵۰۰ مسافر در هر ساعت جابه‌جا شده و سایت پروژه قابل دیدن بود. یک مسیر پیاده روی معمولی با الهام از راه مشهور ۶۶ راه تدریجی در نمایشگاه طراحی گردید.در پی سیاست‌های زیست‌محیطی نمایشگاه، غرفه‌های مزبور از مواد بازیافت شده ساخته شده و نشانه‌هائی از ابزارها در آن لحاظ شده بود.
سیامک پناهی

منبع : ماهنامه معماری و فرهنگ