شاه ماهی های برکه مطبوعات

با ورود به هزاره سوم و روی کار آمدن نسل جدید رسانه های الکترونیکی و مجازی، بسیاری از کارشناسان به این نتیجه رسیدند که پایان عمر روزنامه ها فرا رسیده و دیگر کسی علاقه ای به خواندن روزنامه های کاغذی ندارد. این جریان پس از آن اتفاق افتاد که محققان با انجام بررسی های گسترده در کشورهای توسعه یافته با ضریب نفوذ بالای اینترنت به این نتیجه رسیدند که بیشتر مردم ترجیح می دهند از طریق رسانه های آنلاین و مجازی در جریان آخرین اطلاعات و اخبار قرار بگیرند و در اصل، روزنامه های مجازی مطالعه کنند و روزنامه های کاغذی را کنار بگذارند. اما آیا واقعا عمر روزنامه های کاغذی به سر رسیده است؟ صنعت روزنامه نگاری در جهان طی سال های اخیر متحمل بزرگترین تغییر و تحولات شده، شاید به جرات بتوان بیشترین تاثیرات در این جریان حوزه فناوری مشاهده کرد. محققان انگلیسی هم اکنون بر این باورند که هنوز روزنامه نگاری باکیفیت را باید در روزنامه های چاپی جست وجو کرد و حتی معتقدند، عمده آنچه در اینترنت به نام اخبار ارائه می شود روزنامه نگاری با کیفیت نیست؛ بلکه روزنامه نگاری انگلی است که استقلال و هویت روزنامه نگاری موجود در روزنامه های پر محتوا مثل "گاردین"، "ایندیپندنت" و "دیلی میل" را ندارد.
این انتقادات به رسانه های دیجیتالی و طرفداری از رسانه های چاپی و کاغذی به گفته های محققان انگلیسی ختم نمی شود. اما با این همه نمی توان این حقیقت را نیز نادیده گرفت که عصر پادکست ها، وبلاگ ها و حتی پیامک ها به عنوان بخش های نوظهور دنیای ارتباطات و رسانه روزنامه ها را با بزرگ ترین چالشی که تاکنون داشته اند مواجه کرده و اگر روزنامه ها فکر درستی برای بقای خود نکنند، با آینده ای نامعلوم دست به گریبان خواهند بود. طبق آمارهای رسمی منتشر شده، در اکتبر سال ۲۰۰۳ مجموع تیراژ چهار روزنامه مهم و با کیفیت انگلیس دو میلیون و ۱۷۳ هزار و ۲۴۸ نسخه بود. در آن زمان عامل مهمی در بالا رفتن تیراژ این روزنامه های باکیفیت وجود داشت و آن هم نوآوری بود. در اکتبر ۲۰۰۶ مجموع تیراژ همین چهار روزنامه دو میلیون و ۱۹۸ هزار و ۴۴۹ نسخه بوده، بنابراین اگرچه به نظر باورنکردنی می آید، اما پیش بینی ها در مورد افول این رسانه، درست از آب در نیامد و نشان داد که مردم همچنان برای خرید روزنامه های چاپی باکیفیت تمایل دارند، علاوه بر این چهار نشریه روزنامه های چاپی دیگر وجود دارند که همچنان محبوبیت خود را بین مخاطبان حفظ کرده اند. توجه و بررسی رسانه های الکترونیکی و دیجیتالی می تواند آینده دقیق تری را از دنیای اطلاع رسانی در اختیار همگان بگذارد.
● رسانه جیبی
"ویلیام دین سینگلتون" رییس انجمن مطبوعات و مدیرعامل مرکز خبری MediaNews به تازگی اعلام کرده که رسانه های مکتوب تنها از طریق فناوری بی سیم می توانند از کسل کنندگی کنونی خود رهایی یابند. او می گوید: «من فکر می کنم استفاده از فناوری بی سیم تنها راهی است که باعث پیشرفت چشم گیر رسانه های مکتوب می شود.» در پیش گرفتن خط مشی انتقال موثر و هوشمندانه اطلاعات، یعنی در اختیار گذاشتن امکاناتی مانند ارسال اخبار به وسیله رایانه شخصی، توانایی بررسی دقیق و موشکافانه موقعیت و قابلیت فرستادن و مخابره اطلاعات در لحظه، این امکان را به رسانه های مکتوب می دهد که انتقال اطلاعات را در هر زمان و به هر کجا، آنگونه که مخاطبان می پسندند انجام دهند. شرکت های ارائه دهنده خدمات مخابراتی وارتباطات بی سیم بر این عقیده استوارند که در آینده به عنوان فراهم کنندگان خدمات اطلاعاتی و به طور دقیق تر، اخبار، مقاله های انتقادی، عکس، هدایت اجتماعی و تبلیغات به فعالیت خود ادامه خواهند داد و این همان اصلی است که هم اکنون توسط رسانه های مکتوب دنبال می شود. در سال های اخیر، فراهم کردن خدمات برای انتقال حجم زیادی از اطلاعات رشد فزاینده ای داشته است، به طوری که به روش انتقال این حجم از اطلاعات با سرعت زیاد، لقب "نسل سوم"(۳G) داده شده است. با رشد این نوع سرمایه گذاری ها و دسترسی بیشتر و آسان عده زیادی به اینترنت برای دریافت اخبار و اطلاعات، رسانه های مکتوب با کاهش نسخه های چاپی مواجه شده اند. مردم این روزها به حذف واسطه ها برای دسترسی به اخبار تمایل دارند و اکنون با فناوری هایی سروکار دارند که دسترسی به دنیای پیرامون شان را ساده تر و راحت تر می کند. با وجود پیشرفت روش های جست وجوی اینترنتی به وسیله تلفن های اینترنتی، حجم و ظرفیت اینترنت ثابت نیاز به بازنگری مجدد دارد تا جست وجو از طریق تلفن همراه نیز امکان پذیر شود. این مساله رسانه های مکتوب را در موقعیت برتر قرار می دهد، زیرا همه آن ها با یورش به سوی تلفن همراه و استفاده از قابلیت های فراوان آن، سعی دارند برتری خود را نسبت به هم نوعان ملی و بین المللی حفظ کنند. برخی منتقدان معتقدند که جست وجو از طریق تلفن همراه سودمند نیست زیرا ممکن است کاربر گرفتار حجم انبوهی از داده ها و حتی سوال ها و تردیدها شود. بهترین روش جست وجو از طریق تلفن همراه این است که با نوشتن و وارد کردن کمترین حروف، سریع ترین نتیجه را به صورت طبقه بندی شده و با حجم زیادی از اطلاعات مناسب و مربوط به دست آورد. هرچه حجم و میزان محتوا افزایش می یابد، استفاده از اینترنت از طریق تلفن همراه برای دریافت اخبار و اطلاعات نیز بیشتر می شود. مطالعات و بررسی ها نشان می دهند که کمی بیشتر از ۳۰درصد از استفاده کنندگان از تلفن همراه، به تازگی درباره موضوعی از طریق تلفن همراه جست وجو کرده اند. هم اکنون نیمی از خریداران جدید تلفن همراه، به دنبال گوشی هایی هستند که قابلیت اتصال به اینترنت و جست وجو در آن را دارند. همچنین بررسی ها نشان می دهند که ۸۴درصد استفاده کنندگان از اینترنت از طریق تلفن همراه تمایل دارند سایت ها برای نمایش روی نمایشگر تلفن همراه بهینه سازی شوند. پاسخ به پرسش چگونگی رهایی از کسل کنندگی کنونی رسانه های مکتوب، آنگونه که سینگلتون تصور کرده در آینده اتفاق نمی افتد. در حقیقت، پاسخ این پرسش، تلفن همراه است؛ همان چیزی که همین الان، در جیب شماست.
● به روش وبلاگ نویسی
وبلاگ ها به مدد بستری که همگرایی زیرساخت های رسانه ای برای شهروندان عادی فراهم آورده ، به موضوع مورد علاقه طیف وسیعی از کسانی تبدیل شده اند که سواد حداقلی برای بهره گیری از فناوری های جدید رسانه ای به دست آورده اند. وبلاگ در روند پرشتاب تحولات خود به حوزه کلاسیک و متداول نوشتاری وب محدود نمانده و انواع بلاگ های صوتی(پادکست ها) و تصویری جای خود را روی اینترنت باز کرده اند. از سوی دیگر با توسعه اینترنت مبتنی بر تلفن همراه که با نام WAP نیز شناخته می شود و امکان مبادله فایل های چندرسانه ای میان تلفن های همراه دوربین دار و اینترنت را فراهم می کند، وبلاگ های مبتنی بر موبایل یا "موبلاگ ها" نیز ظهور یافته اند که امکان مشارکت طیف گسترده تری از شهروندان را فراهم می آورند. از بین رسانه های مختلفی که این روزها شناخته شده اند و در سراسر جهان به اطلاع رسانی مشغول هستند، وبلاگ و تلفن همراه بیشترین رشد را داشته اند. ارتباطات سیار از ۱۶میلیون مشترک در سال ۱۹۹۱به ۲میلیارد مشترک در سال ۲۰۰۶ رسیده است. تعداد وبلاگ ها نیز ابتدای سال ۲۰۰۶ تنها ۲۶میلیون بوده و در اکتبر همان سال تعداد آن ها به ۵۷میلیون و ۳۰۰هزار وبلاگ رسید. در کل می توان گفت که هر ۶ ماه حجم فضای وب در جهان دو برابر می شود. کارشناسان امروزه دریافته اند که وبلاگ مرزهای میان تولیدکننده و استفاده کننده خبر را محو کرده است. وبلاگ نویسی به میلیون ها نفر این توانایی را داده که معادل یک مطبوعه چاپی را پیش روی خود داشته باشند. وبلاگ نویسی روزنامه نگاری را مجبور کرده که از ساختاری تمرکزگرا، بالا به پایین و دارای فرآیند نشر یک طرفه، به ساختاری دارای بازیگران بسیار و چرخه بازخورد دائم از ارتباطات آنلاین گسترش یابد. وبلاگ نویسی می تواند یک گفت وگوی غیررسمی نیز محسوب شود، زیرا خوانندگان می خواهند جزیی از فرآیند خبر باشند و وبلاگ ها بسیاری از موانع موجود میان روزنامه نگاری وعموم را برمی چیند. البته بسیاری از این ادعاها هنوز آزموده نشده اند. برخی نشانه ها نیز حاکی از این است که وبلاگ ها ممکن است آن قدرها هم تعاملی نشوند، زیرا در وبلاگ هایی که بازدیدکنندگان بسیاری دارند، معمولا بسیار دشوار است که بتوان به تمام نظرات مخاطبان پاسخ داد یا آن ها را کنترل کرد. وبلاگ ها به طور بالقوه مشارکت توده ای را جلب می کنند و در عین حال باز و رقابتی باقی می مانند؛ بدین گونه می توانند حوزه عمومی دمکراتیک تری را حتی در قیاس با آرزوهای فعالان جنبش روزنامه نگاری اجتماعی فراهم آورند.
● به وسعت یک پیامک
افزایش دسترسی مردم به تلفن همراه در سال های اخیر و رشد محبوبیت سرویس پیامک(SMS) باعث شده که این روزها محققان این ابزار ارتباطی نوشتاری را نوعی رسانه و ابزار اطلاع رسانی بدانند. ماجرای تبدیل شدن پیامک ها به جریان اطلاع رسانی و رسانه ای از آن جا شروع شد که در ابتدا انبوهی از پیامک ها به صورت یکنواخت ارسال می شد، به این نحو که هر کاربر پیامی را که دریافت می کرد، به عنوان پیام خود برای دیگری می فرستاد. با گذشت زمان افراد پیام خود را با زبان شخصی تر نوشتند و با قرار دادن نام خود در زیر آن، بدان تشخص و فردیت بخشیدند. در پیامک هایی که این روزها با الهام از وقایع مختلف خبری و رسانه ای تولید و ارسال می شود، عناصر رسانه ای بدل به زمینه ای برای تجربه مفاهیم شده اند. برخی محققان جامعه شناسی به این نتیجه رسیده اند که این روزها پیامک به رسانه ای دموکراتیک برای تولید و مصرف زیبا شناختی بدل شده است. دسترسی تقریبا عمومی به پیامک و امکان تولید، آن را از رسانه ای یکسویه به رسانه ای دوسویه تبدیل کرده است. امکان مشارکت تقریبا عمومی، فرصتی است تا پیامک ها با بهره گیری از تجریبات زندگی روزمره، متنوع و متکثر شده و اشکالی هنری عمومی با زبآن ها و بیآن های متفاوت ساخته شوند. نفوذ این پیام ها گاه آن چنان زیاد است که آن را به فرایند ارتباطات شخصی چهره به چهره هم وارد می کند. به همین دلیل در روابط متقابل روزمره، گفت وگوها به پیام هایی جالبی که دریافت شده، اختصاص می یابد. نادر نیست مشاهده وضعیت هایی که افراد در کنار یکدیگرند و هر یک مشغول جست وجو در تلفن همراه خود و خواندن مطالب جالب برای دیگری هستند. در واقع این رسانه جدید با ویژگی های زیباشناختی خود به میدان تعامل افراد وارد شده است.
● رسانه شنیداری
یکی دیگر از جوانب دنیای فناوری که این روزها توانسته خود را به عنوان ابزار رسانه ای مطرح کند، پادکست(Podcast) است. پادکست در اصل خلاصه اخبار مهم است که در یک فایل صوتی ذخیره شده و معمولا روی یک پخش کننده موسیقی دیجیتال توسط کاربران دریافت و پخش می شود. به طور کلی اصطلاح پادکست مانند کلمه "رادیو" می تواند هم به معنای محتوا و هم به معنای شیوه ارائه اخبار و اطلاعات باشد. اگر چه هم اکنون رسانه ای با نام "رادیو اینترنتی" وجود دارد و به انتشار اخبار به صورت صوتی مشغول است، باید توجه داشت که پادکست ها با رادیو اینترنتی متفاوت هستند. در تفاوت پادکست با رادیوی اینترنتی گفته می شود پادکست ها علاوه بر اینکه همراه با خروجی RSS برای انتشار اخبار عرضه می شوند، قابلیت بارگذاری به وسیله کاربران و انتقال به دستگاه های دیجیتالی همراه از قبیل MP۳ Playerها نیز برای آن ها درنظر گرفته شده است. واژه پادکست با الهام از عنوان دستگاه های پخش موسیقی شرکت اپل به نام iPod ساخته شده و در واقع، امکان بارگذاری برنامه های صوتی و انتقال آن ها به دستگاه های iPod بود که منشا شکل گیری پادکست ها شد. این فایل های صوتی که در ابتدا محدود و مربوط به برخی سایت های اینترنتی می شدند، امروزه به قدری گسترش یافته اند که می توان آن ها را در تمام سایت های خبری مشهور دنیا و حتی برخی سایت های اطلاع رسانی کوچک و محدود مشاهده کرد.
● واکست ها می آیند
اگر چه پادکست های شنیداری این روزها محبوبیت فراوانی بین عموم مردم دارند و مورد استقبال فراوان قرار گرفته اند، صاحبان رسانه های جدید و دیجیتالی به این حد بسنده نکرده و با ارائه وادکست ها پا را از این مرحله فراتر گذاشته اند. وادکست(vodcast) که با نام "ویدئو پادکست"(Video Podcast) هم شناخته می شود، فایل های تصویری ویدیویی است که با شرایطی خاص در شبکه جهانی اینترنت منتشر می شود. وادکست در واقع نوعی از ارائه محتوای ویدیویی در بستر وب است که از طریق RSS ارائه می شود. وادکست ها هم نظیر پادکست ها فایل های ویدویی هستند که امکان بارگذاری آن ها از طریق اینترنت برای کاربران فراهم است و همراه با فیدهای خروجی عرضه می شوند. اما درباره این تعریف هم اختلاف نظر وجود دارد. آنچه که امروز تحت عنوان "روزنامه نگاری شهروندی" یا "روزنامه نگاری عمومی" از آن یاد می شود، مشارکت شهروندان به عنوان روزنامه نگاران غیر حرفه ای در تولید، عرضه و انتشار اخبار و محتوا در قالب های مختلف نظیر متن، عکس، صوت، تصویر و... به کمک فناوری های جدید ارتباطی است. این فرآیند جدید تحولات گسترده ای را در نظام ارتباطی سازمان های خبری ایجاد کرده و به تبع آن پیامد های اجتماعی- فرهنگی بسیاری به دنبال داشته است. وبلاگ ها، پادکست ها و تلفن های همراه این روزها دیگر ابزارهای قدیمی تری هستند که شهروندان از آن ها به این منظور استفاده می کنند تا محتواهای تولیدی افراد را با دیگران به اشتراک بگذارند. این روزها میکروبلاگ ها و انواع دیگر رسانه های اجتماعی نیز روی کار آمده اند و این حیطه را گسترده تر کرده اند. وادکست ها هم در همین راستا به کار گرفته می شوند و شهروندان به کمک آن ها، علاوه بر امکانات قبلی، امکان انتشار محتوا در قالب فایل های ویدیویی را هم پیدا کرده اند. اما عرضه و انتشار فایل های ویدیویی در اینترنت تنها در قالب و تحت عنوان وادکست انجام نمی شود. ایجاد سایت یا صفحه ای مستقل و شخصی در اینترنت شبیه آنچه برای وبلاگ ها و پادکست ها اتفاق می افتد، برای وادکست ها امر چندان مرسومی نیست. شاید به دلیل دشواری فنی و هزینه نسبتا بالایی که ایجاد یک سایت-وادکست شخصی نسبت به یک سایت-وبلاگ شخصی دارد، بیشتر صفحات اینترنتی که با عنوان وادکست شناخته می شوند متعلق به نهادها و شرکت ها هستند، نه کاربران عادی اینترنت.به همین دلیل شهروندان برای انتشار ویدئوهای شخصی خود از کانال های دیگری که در اینترنت فراهم است استفاده می کنند. مهم ترین بستر برای عرضه ویدئوهای شهروندی، سایت های به اشتراک گذاری فایل های ویدئویی هستند که YouTube معروف ترین آن هاست. مدل دیگر، سایت های شبکه های تلویزیونی هستند که بخشی را برای تصاویر ویدیویی شهروندان در نظر گرفته اند و حتی برگزیده ای از آن ها را در بخش هایی از برنامه های رسمی خود پخش می کنند. برای مثال، سایت شبکه خبری CNN در بخشی تحت عنوان iReport این روند را دنبال می کند. هر چند شاید بنا بر تعریفی، این مدل ها هم در مجموعه وادکست ها قابل طبقه بندی باشند، اما تحت این عنوان شناخته نمی شوند. از همین رو است که واژه وادکست کمتر از پادکست شناخته شده و جست وجوی آن در موتورهای جست وجوگر اینترنتی نتایج به مراتب کمتری دارد. در واقع هر کدام از این شیوه های انتشار محصولات تصویری کاربران اینترنتی دنیای گسترده ای دارند و در کنار وادکست امکان عرضه فایل های ویدئویی در اینترنت را فراهم کرده اند.

نویسنده: میثم لطفی

منبع : ماهنامه تحلیلگران عصر اطلاعات