سرنگونی رژیم محمدعلی شاه قاجار

روز ۲۵ تیر ۱۲۸۸ محمدعلی شاه قاجار با ورود به باغ سفارت روسیه در منطقه زرگنده‌، رسماً از روس‌ها تقاضای پناهندگی سیاسی کرد. این رویداد یک سال پس از به توپ بستن ساختمان مجلس و۲ ماه قبل از فرار وی از ایران به وقوع پیوست‌. محمدعلی شاه به اتفاق اعضای خانواده‌، رجال، شخصیتهای دولتی طرفدار رژیم استبدادی و ۵۰۰ قزاق مسلح وارد سفارت روسیه شد. محمدعلی شاه پس از آن که لیاخف روسی فرماندار نظامی تهران نیز از نمایندگان مجلس درخواست تأمین جانی برای خروج از ایران کرد، به سفارت روسیه درخواست پناهندگی داد.
محمدعلی شاه دوماه پس از درخواست پناهندگی و در اوج قیام مردم‌ ـ ۱۸ شهریور ۱۲۸۸ ـ با راهنمایی سفارت روسیه و همراهی ۱۲۰قزاق ایرانی‌، سه سوار هندی‌، سه سوار روسی و نمایندگان سفارتخانه‌های روس وانگلیس تا مرز روسیه همراهی شد. وی روز هفتم مهر از بندرانزلی راهی بندر ادسا در روسیه و از آنجا رهسپار اروپا شد. طبق توافق‌، قرار شد دولت ایران سالانه یکصدهزار تومان به او و خانواده‌اش پرداخت کند و در عوض او هم املاکش را به دولت واگذار کرده و جواهرات سلطنتی را پس دهد. یک روز پس از خروج محمدعلی شاه از کشور ـ هشتم مهر ۱۲۸۸ ـ مادر وی «ام الخاقان‌» که دختر میرزا تقی خان امیرکبیر بود، درگذشت‌. محمدعلی شاه روز ۲۶ تیر ۱۲۹۰ از منطقه «گمش تپه‌» در شمال ایران و به کمک برادرش برای تصرف تهران به حمله نظامی متوسل شد که این حمله نیز سرکوب شد و عده زیادی از رجال‌، نمایندگان و مقامات طرفدار وی در دولت‌، بازداشت و یا اخراج شدند.
محمدعلی شاه قاجار سرانجام در ۱۶ فروردین ۱۳۰۳در ۵۴ سالگی براثر دیابت در پاریس درگذشت‌. مرگ او۱۵ سال پس از خروج وی از ایران و یک سال قبل از انقراض سلسله قاجار رخ داد‌. در مراسم تشییع پیکر محمدعلی شاه‌، احمدشاه آخرین پادشاه قاجار که در فرانسه اقامت داشت، همراه با عده زیادی از شاهزادگان و سران کشورهای اروپایی شرکت داشتند.
محمدعلی شاه در ۱۲۴۹ متولد شد، در ۲۸ دی ۱۲۸۵ یک هفته پس از مرگ پدرش ـ مظفرالدین شاه ـ تاجگذاری کرد، در دوم تیر ۱۲۸۷ مجلس شورای ملی را به توپ بست‌، در ۲۶ تیر ۱۲۸۸ از سلطنت خلع شد، در ۱۸ شهریور ۱۲۸۸ از ایران گریخت و در ۱۶ فروردین ۱۳۰۳ درگذشت‌. مرگ وی و مرگ پسرش احمدشاه به فاصله ۶ سال رخ داد.

منبع : موسسه مطالعات و پژوهشهای سیاسی