عرض ادب به پیشگامان صنعت چاپ

تاریخ می‌گوید بیش از یک قرن از فعالیت صنعت چاپ در ایران می‌گذرد. اولین چاپخانه با همت بخش خصوصی توسط هم‌میهنان آذری در تبریز پایه‌گذاری شد، دومی در اصفهان، سومی در تهران، چهارمی در شیراز و پنجمین چاپخانه نیز در سال‌ ۱۲۸۵ (مقارن‌با اعلا‌م‌مشروطیت)، تحت عنوان چاپخانه علوی ‌در بوشهر با خرید ماشین چاپ <سنگی> از هندوستان پایه‌گذاری گردید، این چاپخانه اولین مرکز چاپی است که از ابتدای تاسیس بدون وقفه فعالیت تخصصی خود را ادامه می‌دهد. به یاد دارم مسجدجامعی وزیر وقت ارشاد نیز با آگاهی از ارزش ماشین‌آلا‌ت موجود در این مرکز، به‌طور جدی تلا‌ش داشت که این گنجینه بی‌بدیل را به عنوان بخش مهمی از آثار تاریخ صنعت چاپ به تهران منتقل کند. که...!
به جرأت می‌توان گفت از یک قرن پیش تاکنون به همت پیشگامان صنعت و به تبع آن دست‌اندرکاران چاپ، بیش از میلیون‌ها عنوان کتاب، صدها نشریه و روزنامه در تیراژ میلیاردی از خدمات چاپ و قبل از چاپ مراکز دولتی و خصوصی بهره‌مند بوده و ده‌ها نسل از فرزندان این مرز و بوم بخش مهمی از افتخارات علمی، تحقیقاتی و دانش‌اندوزی خود را مدیون این صنعت می‌دانند.
خوانده و شنیده‌ایم که سایر دولت‌ها به دلیل اهمیت فرهنگی همواره پشتیبان صنعت چاپ خود بوده و هستند. متاسفانه مسوولا‌ن ما بدون در نظر گرفتن اصالت و رسالت حرفه‌ای به جای تقویت و حمایت، خود رقیب بی‌بدیل برای صنعتی شده‌اند که احتیاج فراوان به تنفسی راحت دارد تا با خیالی آسوده برای تقویت و ارتقای علمی و تکنیکی همت گمارد.
۱۱ شهریور روز ملی صنعت چاپ ایران را در شرایطی گرامی می‌داریم که پیشگامان این صنعت به دلیل رقابت‌های دولتی (بخوانید مزاحمت‌های دولتی) هر روز عرصه را بر خود تنگ دیده و تمام اندوخته علمی و تجربی خود را به کناری گذاشته و حاشیه‌نشینی اختیار کرده‌اند. ‌
طی سالیان گذشته دولت با اختصاص بودجه سرسام‌آور و خرید تجهیزات نسبتا مدرن چاپخانه‌های عظیمی تاسیس و راه‌اندازی کرده است که ۱۰ درصد آن برای بخش خصوصی قابل تصور نیست. آنها با ورود به صنف چاپ تمامی توازن حرفه‌ای، رقابتی و هرگونه خلا‌قیت و نوآوری را بر صاحبان اصلی صنعت تنگ کرده و در میدان رقابت به تنهایی می‌تازند.
با توجه به کاستی‌های مشهود و نظر به اینکه این صنعت نیز جزو فعالیت‌های زودبازده محسوب می‌شود، جای سوال اینجا است که به کدام دلیل موجه صنف چاپ در فهرست کارگروه اعتباری دولت قرار ندارد؟
دقیقا به همین علت کارشناسان اعتقاد دارند حضور دولت‌ها در صنعت چاپ موجب رکود خلا‌قیت‌ها شده و امنیت اقتصادی واحد‌های موفق بخش خصوصی را نیز شدیدا به مخاطره انداخته است. به عنوان مثال، سالیان زیادی است که در صنعت چاپ رول (در بخش خصوصی) تجهیزات مدرنی مشاهده نمی‌شود.
قطع نظر از تجهیزات ناکارآمد باقیمانده از دوران قبل از انقلا‌ب اسلا‌می که اینک باید آنها را در موزه‌ها جست‌وجو کرد، اغلب چاپخانه‌های مهم در بخش خصوصی نیز بین سال‌های ۱۳۶۷ و ۱۳۷۵ با ورود صنایع از رده خارج بلوک شرق به انحراف کشیده شدند. ‌
فروپاشی آلمان شرقی در مقطع پایان جنگ تحمیلی ایران و تصمیم دولت آلمان مبنی بر یکسان‌سازی صنایع آلمان متحد و همزمانی آن با گرایش سازندگی نظام اقتصادی ایران به منظور برون‌رفت از شرایط اجتماعی و اقتصادی ناشی از ۸ سال جنگ تحمیلی، دو مؤلفه مهمی بود که منتج به ورود تعدادی ماشین‌آلا‌ت صنعت آلمان شرقی به ایران گردید. ‌
با ورود ماشین‌های فرسوده، صنعت چاپ رول فصل پرمخاطره دیگری را تجربه کرد. از یک سو آلمان متحد از چنگ صنعت عقب‌مانده بلوک شرق رها شد و سرمایه‌های ملی که حاصل عمر فرزندان این مرز و بوم بود به آهن‌پاره‌هایی تبدیل شد که رهایی از دام آنها به آسانی میسر نخواهد بود.
درنتیجه صاحبان صنایع در بخش چاپ رول، امروزه با تعداد قابل توجهی ماشین‌آلا‌ت فرسوده مواجهند که نه امکان بازسازی و بهینه‌سازی آنها ممکن است و نه کارایی حداقلی ارائه می‌دهند. این ماشین‌آلا‌ت مشتی فولا‌د و آهن‌پاره‌ای هستند که فقط بر دوش صاحبان سنگینی می‌کنند و عمر پربار آنها را به آسانی از چنگشان می‌رباید. ‌
از سوی دیگر بخش خصوصی به دلیل عدم دسترسی به پروژه‌های انبوه دولتی و عدم بهره‌گیری از پتانسیل اعتباری، همچنین با وجود ماشین‌آلا‌ت فرسوده، امنیت حرفه‌ای خود را نیز در خطر دیده و به ناچار با فاصله‌ای فاحش نسبت به رقیب دولتی روز را به شب می‌رساند و ایجاد و انگیزه و امکان هرگونه تحول صنفی را غیرممکن می‌داند.
در نتیجه پس از گذشت بیش از یک قرن <دولت چاپخانه‌دار> با تکیه بر بودجه کلا‌ن و بی‌حد خود، نه چاپخانه‌دار موفقی شده و نه برنامه‌ای برای جلوگیری از پس‌رفت چاپخانه‌ها ارائه داده است.

سراج پورعزیزی

منبع : روزنامه اعتماد ملی