چشم‌ها برای آینده

در دنیا تقریبا ۳۱۴میلیون نفر دچار مشکلات بینایی هستند. بیش از ۴۵میلیون نفر نابینای مطلق، ۱۳۵میلیون کم نابینا و بقیه نیز دچار اختلالات کمتر حاد بینایی مانند مشکلات انکساری درمان نشده (نزدیک بینی، دوربینی و آستیگماتیسم) هستند.
بیش از ۹۰درصد مبتلایان به اختلالات بینایی در کشورهای در حال توسعه و فقیر زندگی می‌کنند، جایی که افراد مسن، به‌ویژه بانوان مسن با مشکلات متعدد در مورد دسترسی به درمان‌های مورد نیاز چشمی روبه‌رو هستند. در هر ۵ ثانیه یک نفر به تعداد نابینایان افزوده شده و در هر دقیقه یک کودک و طی یک سال یک تا ۲ میلیون نفر دچار مشکلات بینایی می‌شوند.
براساس گزارش‌های جهانی، گستره نابینایی در جوامع توسعه ‌یافته ۶۰نفر در هر یک میلیون نفر است که این رقم در جوامع در حال توسعه و فقیر به بیش از ۱۰برابر یعنی ۶۰۰نفر در هر یک میلیون نفر می‌رسد. هر چند که سه چهارم اختلالات بینایی، قابل پیشگیری و درمان است، اما کارشناسان پیش‌بینی می‌کنند در صورت عدم‌انجام اقدامات پیشگیرانه تعداد افراد نابینا در سال ۲۰۲۰به ۷۶میلیون نفر و افراد مبتلا به نقص بینایی به بیش از ۲۰۰میلیون نفر برسد. مهم‌ترین علل نابینایی، آب مروارید ۳۹درصد، مشکلات انکساری درمان نشده ۱۸درصد، آب سیاه ۱۰درصد، استحاله لکه‌ای وابسته به سن۷درصد، مشکلات شبکیه وابسته به دیابت۴درصد، تراخم۳درصد و مشکلات بینایی در بچه‌ها ۳درصد هستند.
هر چند که ۸۰درصد مبتلایان به نابینایی بالای ۵۰سال سن دارند، اما باید توجه کرد که بالا رفتن سن مستلزم از دست دادن بینایی نیست.اهمیت نابینایان به‌عنوان بخش بزرگی از جامعه انسانی سبب شده تا سازمان بهداشت جهانی، دومین پنجشنبه ماه اکتبر هر سال را روز جهانی بینایی نامگذاری کند. این مناسبت سالانه که از سال۲۰۰۰ میلادی آغاز شده، بهانه‏ای است تا به نابینایان و مشکلات آنها بیشتر توجه کنیم.
روز جهانی بینایی تلاش می‌کند تا توجه عمومی را به این نکته جلب کند که ۸۰درصد موارد نابینایی قابل پیشگیری یا قابل درمان هستند و دولت‌ها و مؤسسات و سایر منابع سرمایه‌گذار را باید تشویق کرد تا در پیشگیری جهانی از نابینایی سرمایه‌گذاری کنند. هر چند هزینه اقتصادی سالانه پیشگیری از نابینایی در جهان حدود ۲۸میلیارد دلار تخمین زده می‌شود، اما نسبت به سایر مقوله‌های بهداشتی درمانی، درمان‌های بازیابی بینایی و راه‌های پیشگیری از ابتلا به نابینایی از مقرون‌به‌صرفه‌ترین اقدامات درمانی در مقوله بهداشت و درمان هستند.
برنامه اصلی روز جهانی بهداشت در سال‌جاری، که متمرکز روی بیماری‌های چشم و مشکلات بینایی در افراد مسن جامعه و با شعار «چشم‌ها برای آینده» و مبارزه با نقص بینایی در سنین کهنسالی است، نشان‌دهنده این است که سن جامعه جهانی در حال افزایش است و با مسن شدن افراد، نابینایی نیز مانند سایر بیماری‌های مزمن در حال افزایش است. اجرای برنامه‌های پیشگیری از نابینایی، نه تنها درد و آلام انسان‌های رنج کشیده را تسکین می‌‌شود، بلکه موجب می‌شود حدود ۲۲۰ میلیارد دلار نیز به‌دلیل از دست‌ندادن تولید و بهره‌وری کشورها از بین نرود.
برنامه‌های بهداشتی درمانی وسیع و گسترده‌ای برای پیشگیری از ابتلا به انواع بیماری‌ها و مشکلات بینایی انجام شده و یا در حال انجام است. سازمان جهانی بهداشت با همکاری آژانس بین‌المللی پیشگیری از نابینایی و بعضی سازمان‌های غیردولتی بین‌المللی در مورد مدیریت پیشگیری از اختلالات بینایی، برنامه‌ای را تحت عنوان Vision ۲۰۲۰ با هدف از بین بردن نابینایی‌های قابل پیشگیری تا سال ۲۰۲۰ طراحی و به مرحله اجرا گذاشته است، تا اینکه برای همه افراد بشر حق برخورداری از دیدن فراهم شود. در حال حاضر بیش از ۱۰۰کشور جهان اجرای این طرح را آغاز کرده‌اند. به‌نظر می‌رسد انجام موفقیت‌آمیز برنامه بینایی ۲۰۲۰ باعث جلوگیری از نابینا شدن حدود ۱۰۰میلیون نفر در سطح جهان بشود.
برنامه بینایی ۲۰۲۰ از راه تشویق و ترغیب سازمان‌های دولتی و غیردولتی به همکاری و مشارکت در برنامه‌ریزی، توسعه و اجرای اهداف ملی مراقبت از چشم‌ها، از طریق سه راهبرد اصلی کنترل بیماری، توسعه منابع انسانی و ایجاد زیرساخت‌های لازم برای ارائه خدمات بهداشتی درمانی اولیه در حذف مهم‌ترین عوامل ایجاد‌کننده نابینایی قابل پیشگیری تا سال ۲۰۲۰ موفقیت آمیز خواهد بود.
پیام‌های سازمان بهداشت جهانی برای روز جهانی بینایی ۲۰۰۸ تمرکز و توجه بیشتر در مورد حفظ بینایی افراد مسن جامعه است.
● عوامل ایجاد‌کننده نابینایی‌های قابل پیشگیری
مهم‌ترین عامل نابینایی در سطح جهانی، آب مروارید است. انجام برنامه‌های Vision ۲۰۲۰باعث می‌شود که تعداد افرادی که به این بیماری در آینده مبتلا می‌شوند، کاهش یابد. به غیراز کشورهای پیشرفته و ثروتمند، آب مروارید هنوز علت اصلی ایجاد‌کننده نابینایی در سطح جهانی است. عمل جراحی آب مروارید درمان ساده، مقرون به صرفه و بسیار رایجی است که در کشور‌های در حال توسعه توصیه می‌شود. این درمان سبب می‌شود مردم بازدهی مالی خود را تا ۱۵۰۰درصد هزینه صرف شده برای جراحی در اولین سال پس از جراحی، افزایش دهند.
تراخم، هم یک عامل مهم نابینایی در برخی از فقیر‌ترین کشورهای جهان است. برنامه‌های Vision ۲۰۲۰ برای رفع این مشکل بزرگ عبارت‌است از: جراحی، استفاده از آنتی‌بیوتیک‌ها، بهداشت صحیح در هنگام اجابت مزاج و تغییرات محیطی. خبر خوب این است که به‌دلیل افزایش سطح بهداشت جهانی و اقدامات مؤثر بهداشتی و اجتماعی کشورها، علل عفونی ایجاد‌کننده نابینایی در سطح جهانی در حال کم شدن است و تعداد مبتلایان به تراخم از ۳۶۰میلیون نفر در سال۱۹۸۵ به حدود ۸۰میلیون نفر امروزه کاهش پیدا کرده است.
نابینایی کودکان مشکلی است که باید به آن توجه ویژه داشت. نابینایی کودکان روی ۵/۱میلیون کودک در سطح جهان که بیشتر آنها در آفریقا و آسیا زندگی می‌کنند، تاثیر دارد.
تمرکز ویژه برنامه‌های Vision ۲۰۲۰ روی ایجاد و توسعه مراکز بهداشتی درمانی چشم که ویژه کودکان باشند، است. درصورتی‌که اختلالات بینایی به‌خصوص تنبلی چشم به موقع تشخیص داده نشود، از سن ۸سالگی به بعد تقریباً هیچ کاری برای درمان آن نمی‌توان انجام داد و فرد حتماً نابینا شده، یا اینکه با اختلالات شدید بینایی در آینده مواجه خواهد بود.
خوشبختانه حدود نیمی از تمام نابینایی کودکان با درمان‌های اولیه و به موقع قابل پیشگیری هستند.کم بینایی نیز قابل پیشگیری است. حدود ۱۲۴میلیون نفر به‌دلیل مشکلات انکساری، مبتلا به کم بینایی هستند. برنامه Vision۲۰۲۰ روی اقدامات برای تصحیح عیوب انکساری مانند دستیابی آسان به وسایلی مانند عینک و لنز‌های تماسی تمرکز یافته است تا کودکان بتوانند در مدرسه حضور یافته و بزرگسالان هم کیفیت زندگی خود را بهبود دهند.
● آب مروارید، مهم‌ترین عامل نابینایی در جهان
طبق آخرین ارزیابی‌ها، آب مروارید ناشی از کهولت، مسئول حدود ۴۰درصد موارد نابینایی در سطح جهانی بوده و تخمین زده می‌شود که ۱۸میلیون نفر را گرفتار کرده است. آب مروارید به کدورت عدسی چشم که به‌طور طبیعی کاملا شفاف است، گفته می‌شود. عدسی چشم عمدتا از آب و پروتئین ساخته شده است. پروتئین‌ها به طرز ظریفی قرار گرفته‌اند که باعث شفافیت عدسی می‌شود و در نتیجه نور از لابه‌لای آنها به راحتی عبور می‌کند. اما با بالا رفتن سن، بعضی از این پروتئین‌ها تغییر ماهیت داده، به‌هم چسبیده و باعث کدر شدن نواحی کوچک در عدسی می‌شوند.
با گذشت زمان این نواحی بزرگتر شده و باعث کاهش بینایی می‌شود. در مراحل اولیه تنها بخش کوچکی از عدسی کدر بوده و شاید آب مروارید مشکل خاصی ایجاد نکند، اما در بیشتر مواقع این روند ادامه می‌یابد و بخش بزرگی از عدسی کدر می‌شود و بینایی را مختل می‌سازد. تار شدن یا محو شدن بینایی(مثل اینکه از پشت شیشه اشیاء را می‌بینید)، حساس شدن به نور، درخشندگی زیاد نور اتومبیل‌ها در شب، خیرگی و پخش نور چراغ‌ها و نور آفتاب، دیدن هاله اطراف چراغ‌ها، کاهش دید در نور شدید آفتاب، کم رنگ شدن یا محو شدن رنگ‌ها، افزایش دید نزدیک، تغییر مداوم شماره عینک و یا لنز تماسی و دوبینی یا چندبینی (که با افزایش شدت آب مروارید وضعیت بدتر می‌شود) علائم بیماری هستند.
آب مروارید ناشی از افزایش سن شایع‌ترین نوع آب مروارید بوده و به‌تدریج طی چند سال پیشرفت می‌کند، اما آب مروارید در افراد جوان و افراد دیابتی ممکن است به سرعت طی چند ماه پیشرفت کند. در مراحل اولیه بعضی از انواع آب مروارید، وضعیت بینایی با استفاده از عینک ممکن است به‌طور موقت بهتر شود. دارو، قطره، ورزش و یا عینک مانع بروز یا بهبود آب مروارید نمی‌شوند. وقتی کاهش بینایی در زندگی روزانه فرد تاثیر گذاشت، جراحی تنها راه درمان است، که شامل خارج کردن عدسی کدر شده و جایگزینی آن با عدسی مصنوعی است.
بسیاری از مردم تصور می‌کنند که کاهش بینایی جزء جدایی‌ناپذیر پیری است؛ در حالی که عمل آب مروارید بسیار آسان، کم خطر و بی‌درد است. عمل جراحی آب مروارید عملی بسیار موفق بوده و سالانه حدود ۵/۱میلیون نفر در آمریکا و چند صد هزار نفر در ایران تحت این عمل جراحی قرار می‌گیرند. عدسی تار شده بیمار، خارج شده و توسط لنز مصنوعی جایگزین می‌شود. هر چند که عمل آب مروارید جزء ۵درمان مقرون به صرفه در دنیا است، اما در بیشتر مناطق دور افتاده کشورهای در حال توسعه و فقیر، بسیاری از بیماران، به‌دلیل عدم‌دسترسی به امکانات درمانی چشم پزشکی با هزینه قابل‌قبول و مناسب، همچنان نابینا باقی می‌مانند و هنوز آب مروارید، مهم‌ترین عامل نابینایی باقی مانده است.

اصغر صفری فرد

منبع : روزنامه همشهری