اصول کلی بی‌هوشی عمومی

مثلاً اگر قرار بود حراجی پا انجام دهند و قطعه‌ای از پا را قطع کنند، با سرعت زیاد در چند ثانیه این کار را می‌کردند تا بیماران دچار درد نشوند. اما این روش اولاً در بسیاری موارد با موفقیت همراه نبود ثانیاً تنها اعمال جراحی بسیار محدودی را با این روش‌ها می‌توانستند انجام دهند.
بیهوشی برای اولین‌بار در سال ۱۸۴۶ برای انسان‌ها انجام شد و از آن روز به بعد به‌تدریج دانش بیهوشی گسترده‌تر شد تا امروزه که انواع و اقسام روش‌های بیهوشی ابداع شده و به‌کار می‌رود.
- پس کاربرد بیهوشی فقط جهت از بین بردن درد است؟
اگرچه بیهوشی یکی از مهمترین کاربردهای از بین‌ بردن دردها حاد ناشی از جراحی است، اما تنها هدف انجام بیهوشی نیست. در واقع، جهت انجام بی‌دردی کامل برای انجام روش‌های جراحی بر روی بیماران، لازم است سطح هوشیاری بیمار کاهش پیدا کند، یعنی چیزی فراتر از یک خواب بسیار عمیق. در واقع متخصص بیهوشی، مسئول کاهش عمیق و در عین‌حال، کنترل شدهٔ هوشیاری بیمار است. این موضوع هم‌زمان که باعث بی‌دردی (یا به اصطلاح آنالژزی) می‌شود، خاطرات بد و ناخوشایند جراحی را هم به دنبال نخواهد داشت و تقریباً توأم با فراموشی دقایق یا ساعت‌هائی است که عمل جراحی در حال انجام است و این نکته، به اندازهٔ بی‌دردی ناشی از بیهوشی حائز اهمیت است. از سوی دیگر وقتی این عمق بیهوشی برای بیمار پدید آید، تنفس او نیز قطع می‌شود. پس وظیفهٔ بسیار مهم دیگری که از اولین لحظهٔ بیهوشی برعهدهٔ متخصص بیهوشی قرار می‌گیرد، کنترل تنفس و سیستم قلب و عروق بیمار است.
- آیا قلب و تنفس بیمار در حین بیهوشی از کار می‌افتد؟
در اکثر بیهوشی‌های عمومی که توأم با کاهش هوشیاری بیمار است تنفس بیمار قطع می‌شود و متخصص بیهوشی موظف است با روش‌های خاص خود، بیمار را طی بیهوشی به دستگاه تنفس مصنوعی وصل کند و این موضوع در طی دقایق یا ساعت‌هائی که بیمار تحت بیهوشی و جراحی است، استمرار پیدا می‌کند. البته قلب بیمار، معمولاً در اکثر موارد بیهوشی، با تجویز سرم و گاه با سایر داروها در کنترل متخصص بیهوشی است و در برخی از اعمال جراحی، به‌ندرت لازم است قلب نیز از کار بیفتد و دستگاه قلب مصنوعی (گردش خون مصنوعی) به کار بیفتد. این کار (گردش خون مصنوعی) بیش از همه در جراحی‌های قلب و عروق اصلی بدن کاربرد دارد.
- لطفاً وظایف اصلی متخصص بیهوشی را به‌طور کلی بیان فرمائید.
این وظایف عبارتند از: ۱. کنترل وضع تنفس ۲. کنترل وضع قلب و گردش خون ۳. کنترل سطح هوشیاری و کاهش سطح هوشیاری به‌صورت کنترل شده و با دقت و وسواس ۴. ایجاد بی‌دردی ۵. ایجاد شرایط مناسب به نحوی که جراحی بیمار به طرز مناسب انجام شود ۶. تجویز سرم و فرآورده‌های خونی در هنگامی که بدن بیمار حین عمل جراحی دچار خونریزی است و بدن نیازمند است ۷. کنترل فیزیولوژی طبیعی یا نزدیک به طبیعی سایر اعضاء و جوارح بدن ۸. تجویز داروهای لازم حین عمل و اقدامات دیگری که شرح آن بسیار مفصل‌تر از این صحبت کوتاه است.
در حقیقت، انجام بیهوشی مجموعه‌ای از اقدامات متوالی، متعدد و پیچیده است که هر کدام باید در جای خود انجام شود تا در نهایت بیمار به خوبی عمل جراحی را تحمل کند و بدون اینکه زجر یا دردی را تحمل کند از اتاق عمل خارج شود.
- آیا انجام بیهوشی فقط به همین یک روش است؟
بیهوشی به دو دستهٔ اصلی تقسیم می‌شود. یکی بیهوشی عمومی است که خلاصه‌ای از آن در سؤالات قبل گفته شد و دیگری بیهوشی موضعی است. این بیهوشی به‌طور خیلی ساده همانند وقتی است که بی‌حسی موضعی جهت اعمال دندانپزشکی برای بیمار ایجاد می‌شود. در حقیقت در این نوع بیهوشی، اندام یا اندام‌هائی که تحت جراحی قرار می‌گیرند، بی‌حس می‌شوند و اقدامات جراحی برای آنها صورت می‌پذیرد. البته این نوع بیهوشی هم به دو دستهٔ اصلی تقسیم می‌گردد، یعنی ایجاد بی‌حسی از دو طریق اصلی است اول، بی‌حسی‌هائی که از طریق نخاع است و دوم بی‌حسی‌هائی که اندام تحت جراحی را بی‌حس می‌کند. مثلاً اگر قرار است جراحی روی آرنج انجام شود، آن دست به‌طور کامل بی‌حس می‌شود. البته در همهٔ این موارد، تلاش بر آن است که بی‌دردی، آرامش و تا حدی فراموشی خاطرات اتاق عمل برای بیمار به‌طور هم‌زمان پدید آید.
- آیا این نوع بیهوشی اخیر (یعنی بی‌حسی موضعی یا منطقه‌ای) را برای تمام بیماران می‌توان به‌کار برد؟
خیر. در برخی از بیماران این کار انجام‌پذیر نیست اما به‌هر حال بسته به بیمار و بیماری‌های زمینه‌ای او و نوع عمل جراحی‌اش، یک نوع از انواع بیهوشی‌های مختلف به‌کار می‌رود. در واقع، متخصص بیهوشی باید برای هر یک از بیماران تصمیم بگیرد که چه نوع بیهوشی را طراحی کند، زیرا همانند سایر اقدامات پزشکی و درمان‌های طبی، انجام بیهوشی نیز یک بیمار به بیمار دیگر تفاوت دارد. همان‌گونه که قبلاً نیز عنوان شد، بیهوشی مجموعه‌ای از اقدامات متعدد و متوالی است که انتخاب هر کدام از این اقدامات به وضعیت زمینه‌ای فیزیولوژی بیمار و بیماری‌های احتمالی او بستگی دارد. پس برای تعیین نوع بیهوشی، مهمترین عامل، وضعیت سلامت و یا بیماری‌های احتمالی همان بیمار است که براساس آن بهترین تصمیم‌گیری که در جهت منافع بیمار است انجام می‌شود و البته آگاهی و رضایت بیمار هم در این میان نقش بسیار مهمی دارد.
- شما در صحبت‌های خود به فراموشی خاطرات حین عمل جراحی اشاره کردید ممکن است بیشتر توضیح بدهید؟
بله. انجام جراحی اگر با یادآوری خاطرات حین عمل همراه باشد، تجربهٔ تلخی برای بیمار باقی می‌گذارد. بنابراین، داروهائی که جهت انجام بیهوشی به بیمار تجویز می‌شود باعث می‌شود بیماران این خاطرات را به یاد نیاورند. البته منظور این نیست که بیمار در طول کل زمانی که در اتاق عمل است، در حالت عدم هوشیاری، به سر می‌برد بلکه منظور آن است که در حین انجام جراحی، اقداماتی را که توسط جراح برای وی انجام می‌گیرد به یاد نمی‌آورد. مثلاً به خاطر نمی‌آورد که شکم او باز شده و یک عمل جراحی خاص بر روی او انجام شده است.
- پس از انجام عمل جراحی چه اتفاقاتی را باید انتظار داشت؟
پس از انجام جراحی یکی از مهمترین شکایت‌های بیماران، درد ناشی از عمل جراحی است. البته معمولاً در روش‌های بیهوشی عمومی این درد بیشتر است و در روش‌های بی‌حسی، گاه تا چند ساعت پس از عمل جراحی، ناحیهٔ تحت عمل بی‌درد باقی می‌ماند. ولی به هر حال بیماران در صورت وقوع درد پس از عمل باید به پزشک خود (به‌خصوص به متخصص بیهوشی) اطلاع دهند تا درد وی را با کمک داروهای مسکن یا سایر روش‌های تسکین بخشند. زیرا درد بعد از عمل واقعاً آزاردهنده و زجرآور است.
موضوع دیگر، استفراغ و تهوع پس از عمل است که خیلی از اوقات ناشی از درد است و یا مرتبط با تجویز داروهای حین بیهوشی است. در این خصوص نیز باید به محض ایجاد این عارضه، بیمار مشکل خود را به پرستار خود بگوید تا وی نیز به پزشک بیمار به‌خصوص متخصص بیهوشی اطلاع دهد تا درمان مربوطه انجام شود. البته عوارض طبی دیگری نیز مثل تب، خواب‌آلودگی و گاه افت فشار یا تغییرات دیگر ناشی از اعمال جراحی وجود دارد که در جای خود قابل بحث است. گروهی از بیماران هم به‌دلیل بزرگی عمل جراحی یا شدت بیماری‌های زمینه‌ای ممکن است پس از عمل به بخش مراقبت ویژه (آی‌-سی-یو) منتقل شوند.
- پس در حقیقت انجام بیهوشی هم دورهٔ اتاق عمل و هم پس از اتاق عمل را در بر می‌گیرد؟
در واقع انجام عمل جراحی، یک استرس بسیار مهم در زندگی طبیعی فرد، هم از نظر فیزیولوژیک و هم از نظر روحی روانی محسوب می‌شود. وظیفهٔ متخصص بیهوشی، قبل از آغاز عمل جراحی با معاینهٔ بیمار و توضیح دادن برای او و آرامش بخشیدن به وی و تجویز درمان‌های پیش از اتاق عمل آغاز می‌‌گردد. حین بیهوشی در اتاق عمل استمرار می‌یابد و پس از اتمام جراحی نیز وظیفهٔ متخصص بیهوشی همچنان ادامه خواهد داشت.
- بیمارانی که قرار است عمل جراحی شوند چه اقداماتی باید انجام دهند؟
در اعمال جراحی اورژانس، معمولاً بیمار بلافاصله در بیمارستان بستری می‌شود و در اسرع وقت توسط پزشکان، از جمله متخصص بیهوشی ویزیت می‌شود و سپس جراحی و بیهوشی برای او انجام می‌شود. اما در مورد اعمال جراحی که غیر اورژانس باشد (به اصطلاح، الکتیو باشد) لازم است بیمار در ویزیت‌هائی که قبل از عمل با پزشکان خود از جمله متخصص بیهوشی به عمل می‌آورد، هرگونه بیماری زمینه‌ای خود یا حالت‌های بیماری‌زا و عادت‌های خود را (مثل سیگار کشیدن) به دقت بیان کند. علاوه بر این، هر نوع داروی مصرفی خود را نیز همراه با مقدار مصرفی دارو مشخص کند و بهتر است نمونهٔ دارو را با خود داشته باشد. آنگاه پس از صحبت با متخصص بیهوشی، ضمن آگاهی متخصص بیهوشی از نوع بیماری‌های زمینه‌ای و نوع عمل جراحی او، با هماهنگی بیمار روش ویژهٔ انجام جراحی انتخاب می‌شود و سپس پزشک بیهوشی برنامهٔ بیهوشی بیمار را از قبل برای روز عمل جراحی تنظیم خواهد کرد. علاوه بر این متخصص بیهوشی به او می‌گوید که قبل از عمل، چند ساعت ناشتا باقی بماند و چه اقدامات دیگری انجام دهد و یا داروهای خود را چگونه مصرف کند.
در هر حال، انجام عمل جراحی یک اقدام مهم و تأثیرگذار در سلامت بیمار است و موفقیت یک جراحی هم بستگی تام به همکاری بیمار با تیم پزشکی دارد و تیم پزشکی (شامل جراح، متخصص بیهوشی و سایر کارکنان پزشکی) همگی با همکاری هم، یک هدف و یک آرزو دارند و آن، عبارت است از کسب مجدد سلامتی کامل برای بیمار. امید آنکه خدمت به خلق خدا موجبات رضای خداوند متعال قرار گیرد و البته همواره او است که ناظر اعمال همهٔ بندگان است و همهٔ مقدرات، بدون شک به‌دست او می‌باشد.