اوست حجت خدا در زمین

● تاملی در مفهوم لقب « حجت » برای حضرت مهدی موعود
یکی از لقب های مبارک امام زمان (عج ) « حجت » است گرچه این نام شامل همه حضرات امامان معصوم علیهم السلام می شود اما هرگاه بنحو مطلق ذکر می گردد منظور حضرت بقیه الله الاعظم (ع ) است .
● امام چرا به حضرت مهدی (ع ) حجت می گویند
چون برهان غالب قولی و عملی خداوند سبحان بر همه انسانها و هستی حضرت مهدی سلام الله علیه است که خدای منان به بیانات و گفتار و روش و ولایت او فردای قیامت بر همه احتجاج خواهد فرمود. حضرت مهدی (ع ) در همه ابعاد زندگی اعم از اعتقادی و اخلاقی عبادی سیاسی و فرهنگی و تربیتی برهان غالب خداوند است و ما از این لقب نکته های معرفتی بسیاری را استفاده می کنیم که به بعضی از آنها اشاره می شود :
الف) حجه الله عامل بقا جهان و جهانیان است که حضرت رسول الله الاعظم فرمودند : « لولا الحجه لساخت الارض باهلها » ۱.
یعنی اگر حجت خداوند در جهان نبود زمین اهلش را فرو می برد.
و در دعای عدیله (مفاتیح الجنان ) می خوانیم : « بوجوده ثبتت الارض و السما » یعنی بوجود امام زمان (ع ) آسمان ماندگار است و بر زمین فرو نمی ریزد و زمین ثبات دارد و اهلش را فرو نمی برد.
و در زیارت جامعه کبیره نیز می خوانیم « وبکم یمسک السما ان تقع علی الارض الا باذنه » یعنی و بواسطه شما امامان معصوم علیهم السلام است که خدای منان آسمان را حفظ فرموده اند از فروریختن بر زمین . پس حضرت (ع ) ولی نعمت ما هستند در بقائمان و بقا نعمتها و ابزار نعمت هایمان .
ب) حجت الله عامل معرفت خداوند رحمن و حلال و حرام و روش زندگی است :
به عنوان نمونه به بعضی از احادیث و روایات اشاره می شود :
قال الصادق (ع ) : « ما زالت الارض الا ولله فیها الحجه یعرف الحلال و الحرام و یدعوالناس الی سبیل الله » . ۲
یعنی : امام صادق (ع ) فرمودند : برای خداوند در زمین پیوسته حجتی است که حلال و حرام خداوند را می شناساند و مردم را به راه خداوند دعوت می کند.
« و عن ابی بصیر عن احدهما قال : ان الله لم یدع الارض بغیر عالم و لو لا ذلک لم یعرف الحق من الباطل » . ۳ یعنی : ابی بصیر از امام باقر یا امام صادق علیهماالسلام نقل کرده که فرمودند : البته خداوند رها نمی کند زمین را بدون عالم ـ که منظور از عالم امام معصوم (ع ) است ـ و اگر چنین نبود حق از باطل شناخته نمی شد. عن الباقر(ع ) قال : « والله ما ترک الله ارضا منذ قبض الله آدم (ع ) الا و فیها امام یهتدی به الی الله و هو حجته علی عباده و لا تبقی الارض بغیر حجه الله علی عباده » . ۴
یعنی امام باقر(ع ) فرمودند : به خدا قسم خداوند زمین را به حال خود رها ننموده از زمانی که خدای منان قبض روح فرمودند حضرت آدم (ع ) را مگر اینکه در آن زمین پیشوایی قرار داد که بواسطه او مردم به سوی خداوند هدایت می شوند و اوست حجت خداوند بر بندگانش و ماندگار نیست بدون حجت که از جانب خداوند منسوب شده بر بندگانش .
« و فی الوافی باسناده عن عبدالله بن القاسم عن ابی بصیر قال : ابوعبدالله (ع ) : الاوصیا هم ابواب الله تعالی التی یوتی منها و لو لا هم ما عرف الله تعالی و بهم احتج الله علی خلقه » .
یعنی : امام صادق (ع ) فرمودند : جانشینان انبیا درب های معرفتی الهی اند که از آن درب ها باید وارد توحید و معارف و دین شد و اگر ایشان نبودند خدا شناخته نمی شد و بوجود ایشان خداوند بر خلقش اقامه برهان می کند.
« وفی الوافی باسناده عن هاشم بن الحکم عن ابی عبدالله (ع ) : انه قال للزندیق الذی ساله من این اثبت الانبیا و الرسل قال : انا لما اثبتنا ان لنا خالقا صانعا متعالیا عنا و عن جمیع ما خلق و کان ذلک الصانع حکیما متعالیا لم یجزان یشاهده خلقه و لا یلامسوه فیباشرهم و یباشروه و یحاجوهم و یحاجوه ثبت ان له سفرا فی خلقه یعبرون عنه الی خلقه و عباده و یدلونهم علی مصالحهم و منافعهم و ما به بقائهم و فی ترکه فنائهم » . ۶
یعنی : امام صادق (ع ) در جواب ملحدی که سئوال کرد از کجا وجود انبیا و رسولان را اثبات می کنید امام صادق فرمودند : وقتی ما اثبات کردیم که آفریدگار سازنده ای داریم و او برتر از ما و همه خلق است و آن صانع صاحب حکمت برتر از وهم و گمان و اندیشه ماست ممکن نیست خلق او را مشاهده کنند و نه با او در تماس جسمی باشند که با او معاشرت کرده و او نیز با آنان معاشرت نماید و او احتجاج کند با مردم و مردم با او احتجاج کنند ثابت می شود که برای او سفیرانی است در میان خلقش که از خداوند تعبیری کنند به خلق و بندگانش . (از جانب خداوند می گویند و او را معرفی می کنند) و راهنمایی می کنند بندگان را بر صلاح هایشان و سودهایشان و آنچه بواسطه او بقایشان و در ترک آن فنا و نابودیشان است .
از این روایات چنین نتیجه می گیریم که شناخت حلال و حرام و آشنایی با راه خداوند و ره یافتن و معرفت به او و شناخت مصالح و منافع وابسته به معرفت حجت است و حجه الله این نقش های زیبا را ایفا می کند.
ج) یکی از ویژگی های حجت اشراف کامل بر جهان و اعمال بندگان است به عنوان نمونه به بعضی از رویاات اشاره می شود :
سعد بن اصبغ می گوید با حصین و مرد دیگری بر امام صادق (ع ) وارد شدیم امام صادق (ع ) با مردی در خلوت نجوی داشت . از امام صادق (ع) شندیم که می فرمود : « افتری الله یمن فی بلاده و یحتج علی عباده ثم یخفی عنه شیئا من امره » ۷ یعنی آیا می بینی خداوند را که منت گذارد بر بندگانش در شهرها و احتجاج کند بوجود او بر بندگانش سپس از او مخفی می سازد چیزی از امر و کارش را
امام باقر و امام صادق علیهم السلام در روایاتی دیگر فرمودند :
امام صادق : « لئن ظننتم ابن هذه الجد ران تحجب ابصارنا کما تحجب ابصارکم اذا لا فرق بیننا و بینکم». ۸
یعنی : اگر گمانتان اینچنین است که این دیوارها مانع دیدن ما می شود کما اینکه مانع دیدن شماست پس چه فرقی است میان ما و میان شما
امام باقر(ع ) به ابابصیر فرمودند : « والله لا یخفی علینا شیئی من اعمالکم فاحضرونا جمیعا » .
یعنی : به خدا قسم چیزی از اعمال شما بر ما پوشیده نیست پس همه ما را حاضر بدانید.
حضرت مهدی (ع ) فرمودند : « انا یحیط علمنا بانبائکم و لا یغرب عنا شیئی من اخبارکم » .۱۰ یعنی البته دانش ما محیط بر همه اخبار شماست . و بخدا قسم چیزی از اخبار شما از نظر دانش ما پوشیده نیست .
و قرآن کریم نیز گویای این مدعاست که می فرماید : « و قل اعملوا فسیری الله عملکم و رسوله و المومنون » ۱۱.
یعنی : و بگو به مردم هر آنچه می خواهید عمل کنید (البته آیه تهدید است ) پس خداوند و رسول خدا و اهل بیت اعمالتان را می بینند.
امام صادق (ع ) فرمودند در ارتباط با این آیه که خداوند از مومنون ما را اراده فرموده اند.
د) گستردگی حجت بودن حضرت مهدی (ع ) :
او فقط حجت بر ما نیست بلکه حجت بر انسانها. اجنه (جنیان ) و فرشتگان و همه موجودات هستی است و حجت در دنیا و برزخ و عقبی و همه عوالم هستی است کما اینکه آبا گرامش نیز اینگونه هستند.
در زیارت جامعه کبیره امامان را اینگونه سلام می دهیم .
« حج الله علی اهل الدنیا و الاخره و الاولی ... »
یعنی سلام بر حجتهای الهی بر اهل جهان و اهل آخرت و عالم نخستین ... (عالم اشباح و عالم ذر) و در زیارت امام رضا(ع ) در صلواتی که به محضر مقدس حضرت (ع ) می دهیم عرضه می داریم : « و حجتک علی من فوق الارض و من تحت الثری ... »
یعنی : و حجت و برهانت بر همه آنان که روی زمین و بالای آن و بر هر آنچه که زیر زمین زندگی می کنند. (شمس ولایت صف ۱۰۷ ـ۱۰۳ )

پاورقی :
۱ ـ بحارالانوار
۲ ـ اصول کافی ج ۱ ص ۲۵۱ ح ۳ ترجمه : سیدجواد مصطفوی .
۳ ـ همان ص ۲۵۲ ح ۵ همان .
۴ ـ همان ح ۸ همان .
۵ ـ الانوار الساطعه فی شرح زیارت جامعه ج ۲ ص ۲۴۵ به نقل وافی ملامحسن فیض ابواب خصائص حجج .
۶ ـ الانوار الساطعه ج ۲ ص .۲۴۵
۷ ـ همان ج ۱ ص .۲۴۶
۸ ـ نور الابصار ص .۵۹
۹ ـ نورالابصار محدث حائری مازندرانی ص ۶۰
۱۰ ـ همان ج ۵۲ ص .۱۷۵
۱۱ ـ توبه آیه ۱۰۵ و روایتش در تفسیر عیاشی ج ۲ ص ۱۰۹ ح .۱۲۵
حضرت مهدی (عج ) :
دانش ما محیط بر همه اخبار شماست . به خدا سوگند چیزی از اخبار شما از نظر دانش ما پوشیده نیست
یکی از ویژگی های « حجت » اشراف کامل بر جهان و اعمال بندگان است
در ادعیه آمده است : به وجود امام زمان (عج ) آسمان ماندگار است و برزمین فرو نمی ریزد و زمین ثبات دارد و اهلش را فرو نمی برد
حضرت مهدی (عج ) در همه ابعاد زندگی اعتقادی اخلاقی عبادی سیاسی فرهنگی و تربیتی برهان غالب خداوند است

منبع : بازیاب