سرمایه‌داری بدون اصطکاک در عصر اینترنت

تصور کنید برای یک شرکت آمریکایی کار می‌کنید که کفش‌های مد روز را تولید می‌کند و قصد دارد عملیات تولید را به کشوری با هزینه‌های کمتر برونسپاری کند. چگونه به دنبال بنگاه‌های محلی می‌گردید تا با آنها قرارداد ببندید؟
شما می‌توانید وقت زیادی را صرف کنید تا در مورد بنگاه‌های محلی تحقیق کنید، از کارگاه‌های آنها دیدن کنید، کیفیت کار آنها را بسنجید و با آنها بر سر قیمت چانه‌زنی کنید. یا این که به سادگی این فرآیند جست‌و‌جو را به یک متخصص واگذار کنید. برای مثال در تایوان، دلالانی هستند که نقش واسطه میان خانه‌های مد در آمریکا و اروپا و سازندگان کفش در تایوان را ایفا می‌کنند. این شرکت‌های تجاری به عنوان «مرکز اطلاعات شرایط مدیریتی و مالی» سازندگان کفش در تایوان فعالیت می‌کنند. این شرکت‌ها، اطلاعات طرف دیگر را نیز جمع‌آوری می‌کنند؛ یعنی اطلاعاتی در مورد نوع تقاضا و قابل اعتماد بودن خریدار آمریکایی و اروپایی. معمولا کارمندانی از شرکت تجاری در کارخانه‌ها حضور دارند تا بر روند تولید سفارش‌ها نظارت داشته باشند. اگر بعدا اختلافی میان شرکـت‌های کفش آمریکایی و مقاطعه‌کاران تایوانی رخ دهد، این شرکت‌های تجاری اطلاعات کافی را دارند که بتوانند قضاوت کنند کدام طرف مقصر بوده‌است، لذا این شرکت‌ها به عنوان کارگزاری صادق نیز فعالیت می‌کنند. این شرکت‌های تجاری به فعالیت بهتر بازار کمک می‌کنند و از این طریق سود کسب می‌کنند. افراد معمولا دوست دارند در معاملات خود، دست واسطه‌ها را کوتاه کنند، اما گاهی اوقات واسطه‌ها باارزش هستند. وقتی اطلاعات آزادانه جریان داشته باشد، ممکن است دست واسطه‌ها کوتاه شود، ولی وقتی اطلاعات آزاد یا مجانی نیست، آنها خدمات مفیدی ارائه می‌دهند.
«اطلاعات خیلی ارزان است و در عین حال خیلی گران است» این جمله هم در مورد تکنولوژی‌های پیشرفته صادق است و هم در مورد فناوری‌های ساده. «از یک طرف اطلاعات، رایگان است زیرا می‌توان به ارزانی آن را توزیع، تکثیر یا ترکیب کرد و هزینه این کارها بسیار ناچیز است. از یک طرف اطلاعات گران است زیرا می‌تواند برای دریافت‌کننده آن بی‌اندازه باارزش باشد.»
هر چیزی که کسب اطلاعات را آسان‌تر کند موجب قدرت بیشتر خریداران می‌شود. هر نوآوری در بازار‌، مانند تجارت الکترونیک‌ که هزینه‌های جست‌و‌جو را کاهش دهد موجب کارآتر شدن بازارها می‌شود. مردم پول و زمان کمتری را برای جست‌و‌جو تلف می‌کنند. خریداران و فروشندگان بهتر با هم جفت و جور می‌شوند و قیمت‌گذاری رقابتی‌تر می‌شود که به نفع خریداران است.
وقتی نوآوری‌ها هزینه‌های جست‌و‌جو را کاهش می‌دهد به خریداران نیز کمک زیادی می‌شود. جست‌و‌جوی اطلاعات منابع را بر باد می‌دهد. بهبود در اطلاعات بازار شرایط برنده-برنده را پدید می‌آورد؛ وقتی بازارها بهتر کار می‌کنند فروشندگان نیز مانند خریداران منتفع می‌شوند. خرده‌فروشان اینترنتی نظیر سایت آمازون، شرایطی را مهیا می‌کنند که باعث کاهش هزینه جست‌و‌جو در خرید می‌شود. موفقیت چنین سایت‌هایی در جذب مشتری بر این پایه است که برای خریداران کتاب جست‌و‌جو در فضای سایبر، آسان‌تر از جست‌و‌جو در فضاهای فیزیکی است. در سایت‌های خودرو نظیر Autobytel.com و ‍Carpoint.com‌، خریداران از طریق کامپیوتر خود می‌توانند از چندین فروشنده مختلف قیمت بگیرند. اینترنت، با کاهش هزینه‌های جست‌و‌جوی خریداران، قیمت‌گذاری را به نفع خریداران تغییر داده‌است. البته این شرایط می‌تواند به نفع فروشندگان نیز تمام شود. در برخی روستاهای هند،‌ روستاییان با همدیگر یک کامپیوتر خریده‌اند. در روستای باگدی در ایالت مدهیا پرادش‌، روستاییان با استفاده از کامپیوتر روستا از قیمت گندم، سیر و سایر محصولات در حال معامله در بازارهای مجاور پرینت می‌گیرند. این کار قدرت چانه‌زنی آنها را در برابر دلال‌ها افزایش می‌دهد. یک کشاورز در این باره چنین می‌گوید: «اگر قیمتی که واسطه پیشنهاد می‌دهد مناسب باشد به او می‌فروشم، در غیر این‌صورت خودم محصولم را بازار می‌برم.» بدین ترتیب اطلاعات بهبود یافته، قیمت‌گذاری را برای کشاورزان رقابتی‌تر می‌سازد.
اینترنت علاوه بر این که به خریداران کمک کرده است تا قدرت چانه‌زنی خود را در برابر فروشندگان متعادل سازند، به گونه دیگری نیز به هردوی خریداران و فروشندگان کمک نموده‌است: یعنی با افزایش کارآیی سازوکار بازار. به فروشندگان از این طریق کمک شده‌است که خریداران آنها افزایش یافته‌است و خریداران دیگر فقط محدود به افراد یک منطقه نیستند بلکه می‌توانند در هر نقطه‌ای از دنیا باشند؛ به طور مشابه به خریداران نیز کمک شده‌است تا به فروشندگان بیشتری دسترسی داشته باشند. جفت و جور شدن بهتر به معنی شرایط بهتر هم برای خریداران و هم فروشندگان است.
بیل گیتس در اجلاس اقتصاد جهانی سال ۲۰۰۰ در استرالیا از تغییراتی سخن گفت که اینترنت ایجاد کرده‌است. به نظر وی بازارها اکنون مبتنی بر این هستند که خریداران بهترین فروشنده را پیدا کنند. در اقتصاد سنتی این کارها همراه با هزینه‌های بالاسری فراوانی همراه بود: یعنی هزینه ایجاد و ارتقای یک شبکه توزیع. اینترنت به شرکت‌ها اجازه می‌دهد واسطه‌ها را دور بزنند و مستقیما با مشتری ارتباط داشته باشند و از این طریق صرفه‌جویی زیادی داشته باشند. در اقتصاد سنتی معمولا شرکت‌های کوچک نمی‌توانستند هزینه‌های بالاسری از این دست را پوشش دهند، اما اکنون اینترنت فضایی را ایجاد کرده است که شرکت‌های کوچک می‌توانند شروع به کار کنند و ادامه حیات دهند. «به محض این که شما قادر باشید نوع محصولی که دارید را درقالب چند کلمه تایپ کنید، می‌توانید تقاضای آن را نیز بیابید». به عقیده بیل گیتس ما اکنون «سرمایه‌داری بدون اصطکاک» داریم. اکنون خدمات زیادی برای جست‌و‌جوی قیمت‌ها وجود دارد. علاوه بر این قیمت‌های عمده فروشی به صورت آنلاین قابل دسترسی است. مقایسه قیمت‌ها تقریبا رایگان است، حداقل برای آنهایی که سواد کامپیوتر دارند. آنهایی که دردسر مقایسه قیمت‌ها را تقبل می کنند به نفع دیگران نیز کار می‌کنند. به زبان اقتصادیون، آنها برون‌ریز مثبت (positive externality) ایجاد می‌کنند زیرا فروشنده‌ای که جنس خود را گران می‌فروشد به این فکر می‌اندازد که قیمت‌ها را کاهش دهد. چنین فروشنده‌ای هزینه‌ و منفعت کار خودش را می‌سنجد. هزینه عبارت است از کم شدن سودی که می‌توانست در قیمت‌های اولیه به دست بیاید. منفعت عبارت است از سود حاصل از فروش به مشتریان جدید. اگر به تعداد کافی مشتریان حساس به قیمت وجود داشته باشد، کاهش قیمت‌ به نفع فروشنده خواهد بود. جست‌وجوی مشتریانی که سر دو زار ده شاهی چانه می‌زنند و به دنبال پایین‌ترین قیمت‌ها هستند، به فروشندگان گران فروش‌تر فشار می‌آورند تا قیمت‌های خود را کاهش دهند، کاری که در نهایت به نفع همه خریداران تمام می شود.
اما با این حال در اینترنت نیز پراکندگی قیمت‌ها دیده می‌شود. در شماره بعدی به این موضوع خواهیم پرداخت که آیا اینترنت واقعا موجب «سرمایه‌داری بدون اصطکاک» شده است یا خیر.

جان مک میلان
ترجمه و تنظیم: مهدی نصرتی

منبع : روزنامه دنیای اقتصاد