تو چه حقی داری؛ ای مصرف‌کننده؟!

تا چندی پیش خبر شیرخشک‏های آلوده چین یکی از جنجالی‏ترین خبرهای روزنامه‏ها و سایت‏های خبری جهان بود؛ شیرخشک‌هایی که آلوده به ملامین بود و موجب مرگ هزاران کودک و نوزاد شد. شکایت والدین این کودکان از تولیدکنندگان این محصول موجب شد مقامات چینی دادگاهی برگزار کنند و عاملان اصلی این تقلب و رسوایی بزرگ را محاکمه کنند. اگرچه تولیدکنندگان این محصول سمی در ابتدا به قصد سود بیشتر دست به این تقلب زدند و با بی‏رحمی موجب مرگ کودکان و نوزادان بی‏گناه شدند اما این کار آنها در نهایت به یک رسوایی بزرگ تبدیل شد و موجب ورشکستگی آنها و بی‏اعتباری تولیدکنندگان چینی شد...
هنوز زمان زیادی از این رسوایی بزرگ چینی‏ها نگذشته بود که خبر مرگ کودکان نیجریه‏ای در اثر مصرف یک محلول دهانی سمی منتشر شد. کارشناسان معتقدند باید قوانین محکم‏تر و جریمه‏های سنگین‏تری برای این گونه موارد در نظرگرفت و نظارت بیشتری برای رعایت حقوق مصرف‏کنندگان اعمال کرد.
آنچه امروز بیش از همیشه به آن پرداخته می‏شود، موضوع عدالت اجتماعی و جلوگیری از نقض حقوق انسان‏هاست. حفظ حقوق اولیه یک انسان یا یک شهروند از وظایف شرعی، اخلاقی و انسانی هر فردی محسوب می‏شود و ضرورت دارد برای مقابله با چنین معضلاتی در همه جای دنیا تدابیری اندیشیده شود.
● رعایت حقوق مصرف‌کننده و ارتقای سلامت روان
شاید پنهان‏ترین و در عین حال مهم‌ترین موضوع در بحث رعایت حقوق مصرف‌کنندگان در هر جامعه‌ای، کاهش یا ارتقای سطح سلامت روان مردم آن جامعه باشد. بدون شک زمانی که جمعیت زیادی از یک کشور از کالاها و خدمات مطلوب و با کیفیت استفاده کنند، آرامش و رضایت‏مندی بیشتری نیز خواهند داشت. به خصوص اگر مصرف آن کالا عمومی و ایمنی آن نیز مهم باشد؛ به طور مثال، یک خودرو را در نظر بگیرید. وسیله‏ای ضروری برای رفاه و آسایش و یا حتی برای کسب درآمد و اقتصاد خانواده، وسیله‏ای که بدون شک باید دارای کیفیت بسیار مطلوب و ایمنی بالایی باشد و به زبانی دیگر تمام حقوق مصرف کننده باید در آن رعایت شده باشد. در غیر این صورت سلامت جسمانی و روانی مصرف کننده و حتی دیگر افراد جامعه را به خطر می‏اندازد.
تبلیغات غیرواقعی در مورد یک کالا یا یک خدمت توسط تولیدکنندگان و یا شرکت‏های خدماتی به منظور جذب مشتری و آن‌گاه ارایه کالایی معیوب که کارکردی مطابق آنچه تبلیغش شده را ندارد و یا ارایه خدمتی ناقص همراه با تلف کردن وقت و بازی کردن با اعصاب مشتری نمونه‏هایی مسلم از تضییع حقوق مصرف کنندگان به شمار می‏آید.
گاهی ممکن است یک کالا، کارکردی مطابق با آنچه در تبلیغاتش شاهدش بوده‏ایم، داشته باشد اما از نقطه نظر ایمنی و سلامت دارای ضعف‌هایی باشد و برای مصرف‌کننده عواقب نامطلوبی را به همراه داشته باشد. در این صورت نیز حقوق مصرف‌کننده زیر پا گذاشته شده چرا که استفاده از این کالا سلامتی و امنیت وی را به خطر انداخته است.
شیرخشک‏های آلوده چینی که موجب بیماری و حتی مرگ کودکان و نوزادان شد؛ محلول دهانی آلوده و سمی در نیجریه، باتری‏های برخی گوشی‏های تلفن همراه که هنگام شارژ منفجر می‏شوند و بسیاری از کالاهای دیگر که عدم رعایت حقوق مصرف‌کننده در تولید آن موجب بروز اختلالات و فشارهای روانی به مردم یک جامعه می‌شوند نیز نمونه‌های دیگری هستند که باید برای رفع آنها تلاش شود و با وضع قوانین و جریمه‏های سنگین از تکرار موارد مشابه پیشگیری کرد.
● تشویق تولیدکننده حامی حقوق مصرف‌کنندگان
در کنار لزوم تنبیه و وضع جریمه‏های سنگین برای تولیدکنندگانی که به حقوق مصرف‏کنندگان اهمیت نمی‏دهند و تنها برای رسیدن به سود و منافع بیشتر خودشان سلامت، ایمنی و جان مصرف‏کنندگان را به خطر می‏اندازند، وجود سیستم‏های تشویقی برای تولیدکنندگانی که حقوق مصرف‏کنندگان را رعایت می‏کنند و به راحتی، سلامت و ایمنی آنها اهمیت داده و در این زمینه سرمایه‌گذاری می‏کنند نیز لازم و ضروری است. در کشور ما از سوی وزارت بازرگانی گواهینامه و تندیس رعایت حقوق مصرف‌کننده به تولیدکنندگان برتر اهدا می‏شود.
به عقیده کارشناسان برای رعایت مطلوب حقوق مصرف‌کننده، آموزش و اطلاع‌رسانی ضروری است و در کنار آن باید نظام‌های مشوقی برای کسانی که حقوق مصرف‌کننده را رعایت می‌کنند، پیش‌بینی شود.
اعطای گواهینامه و تندیس رعایت حقوق مصرف‌کننده یکی از مواردی است که می‏تواند موجب افزایش انگیزه تولیدکنندگان برای رعایت حقوق مصرف‌کنندگان ‌شود. رعایت حقوق مصرف‌کننده وظیفه‏ای انسانی است و توجه به رعایت این حقوق نه تنها به نفع مصرف‌کننده است بلکه در راستای منافع تولید کنندگان نیز قرار دارد.
● حقوق مصرف‏کنندگان در ایران
در کشور ما نهم اسفندماه، روز ملی حمایت از حقوق مصرف کنندگان نامگذاری شده است. سازمان تعزیرات حکومتی و سازمان حمایت از حقوق مصرف‌کنندگان و تولیدکنندگان، در حال حاضر وظیفه حمایت از مصرف کنندگان و البته تولیدکنندگان را بر عهده دارند. لایحه‌ای با نام «لایحه حمایت از حقوق مصرف‌کنندگان» نیز بین مجلس و شورای نگهبان در رفت و آمد است که در صورت حل اشکالات و اختلافات به تصویب خواهد رسید.
تدوین چارچوبی که مصرف‌کننده بتواند در قبال دریافت کالا یا خدمت در جهت احقاق حقوق خود گام بردارد از مهم‌ترین سرفصل‌های این لایحه است. حق انتخاب کالا، حق برگشت دادن کالای معیوب، تامین خسارت‌های مادی و معنوی در قبال دریافت کالای معیوب، موضوع گارانتی و ضمانت‌نامه‌های کالاهای سرمایه‌ای، خدمات پس از فروش و اطلاع‌رسانی دقیق از دیگر ویژگی‏های لایحه حمایت از حقوق مصرف‌کنندگان است. همچنین تشکیل انجمن‏های مردم نهاد به منظور رسیدگی به حقوق مصرف‌کنندگان از ویژگی‏های دیگر این لایحه است.

محمدرضا میرغلامی

منبع : روزنامه سلامت