گرسنگی در غیاب نفت‌

در دوره‌ای كه غذا بیش از هر زمانی در تاریخ بشر فرآوری می‌شود و برای رسیدن به بازارهای مصرفی مسافت‌هایی طولانی را پشت سر می‌گذارد سیستم غذایی ما هر ساله در قیاس با سال پیش از آن انرژی بیشتری را طلب می‌كند.
۵۰سال ۳۰۰درصد رشد
سیستم غذایی ایالات متحده به تنهایی معادل تمامی نیاز فرانسه به انرژی انواع انرژی‌ها را مصرف می‌كند كه تولید محصولات كشاورزی تنها یك پنجم این میزان را به خود اختصاص می‌دهد.
یك پنجم دیگر صرف فرآوری مواد غذایی، جابه‌جایی، بسته‌بندی و فروش آن از زمان ترك مزرعه تا عرضه مواد غذایی آماده فروش به مشتری می‌شود.چیزی در حدود ۲۸درصد از انرژی مورد نیاز صنعت كشاورزی برای تولید كودهای شیمیایی مورد استفاده قرار می‌گیرد، ۷درصد آن برای آبیاری مزارع و ۳۴درصد آن جهت تامین گازوییل و بنزین مصرفی ادوات كشاورزی مصرف می‌شود كه از كاشت تا برداشت محصول به كار گرفته می‌شوند.طی نیم قرن گذشته تولید محصولات كشاورزی در حدود ۳۰۰درصد رشد داشته است و از ۶۳۱ میلیون تن در سال ۱۹۵۰ به حدود ۲۰۲۹ میلیون تن در سال ۲۰۰۴ رسیده است. اگر چه ۸۰ درصد این افزایش به دلیل تقاضای ناشی از گسترش جمعیت است اما مابقی آن به دلیل شكل‌گیری جوامعی پرخور است كه به مراتب بیش از اسلاف خود مواد غذایی مصرف می‌كنند و در عمل سرانه مصرف غلات را ۲۴درصد افزایش داده‌اند. تقاضای بیشتر برای مواد غذایی اغلب با افزایش بهره‌برداری از زمین‌های موجود از طریق تقویت بازده مزارع یا به كارگیری تكنیك‌های مبتنی بر مصرف بیشتر نفت تامین می‌شود.
تولید محصولات كشاورزی اكنون به شدت بر كودهای شیمیایی اتكا دارد كه جایگزین مواد مغذی زمین‌های زراعی شده‌اند و همین مساله ضرورت تبدیل هر چه بیشتر مواد نفتی به كودهای شیمیایی و جابه‌جایی گسترده این كودها به سراسر جهان در راستای تقویت توان تولید محصولات كشاورزی را دو چندان كرده است.دو سوم زارعان جهان برای تهیه فسفات مورد نیاز خود به معادن سنگی غنی از فسفات در روسیه، ایالات متحده، مراكش و چین اتكا دارند. این در حالی است كه تقریبا نیمی از پتاس مورد نیاز صنایع كشاورزی در كانادا، روسیه و بلاروس استحصال می‌شود.
بلع بارورسازها توسط چین‌
كارخانجات تولید بارور سازهای نیتروژنی كه تولید آن به شدت به گاز طبیعی برای تبدیل نیتروژن موجود در هوا به گونه‌های مایع و حیاتی نیتروژن چون آمونیم متكی است در سراسر جهان پراكنده شده‌اند.
مصرف بارور سازهای شیمیایی پس از ۱۹۵۰ به شدت افزایش یافته است. چین اكنون به بزرگ‌ترین مصرف كننده این قسم مواد تبدیل شده كه مصرف سالانه‌اش به بیش از ۴۰ میلیون تن در سال ۲۰۰۴ بالغ شد مصرف بارورسازها در ایالات متحده تقریبا تثبیت شده و پس از سال ۱۹۸۴ در سطح ۱۹ میلیون تن در سال باقی مانده است. هند نیز در روندی مشابه پس از سال ۱۹۹۸ هر ساله ۱۶ میلیون تن بارور ساز نباتی مصرف كرده است.روی آوردن به شیوه‌های كارآمدتر تولید بارور سازها با استفاده از حداقل انرژی و نظارت دقیق بر میزان مواد آلی مغذی خاك، كاهش انرژی مورد نیاز برای تولید این مواد را در پی داشته است اما هنوز صنعت تولید بارور سازها در حال گسترش است و گمان می‌رود با پیشرفت‌های جدید، تلاش‌ها برای كاستن از مصرف انرژی در این بخش ادامه پیدا كند.
تهدید سیكل غذا
با افزایش قیمت نفت و بالا رفتن قیمت بارورسازهای شیمیایی این احتمال وجود دارد كه در سیكل تغذیه مصنوعی خاك با كاستن از اتكا به بارور سازهای شیمیایی به استفاده از مواد اورگانیك رغبت نشان داده شود. استفاده از پمپ‌های مكانیكی برای آبیاری زمین‌های كشاورزی به زارعان اجازه داده است در دل صحاری بی‌بر گذشته به كشت محصول بپردازند. البته این روند افزایش استفاده از انرژی و بهره‌برداری بیشتر از منابع آبی را نیز به دنبال داشته است. با كاهش ذخایر منابع آب زیرزمینی باید از پمپ‌های قوی‌تری برای استحصال آب آنها استفاده كرد كه این نیز به نوبه خود بر اتكای صنعت كشاورزی برانرژی می‌افزاید. به كارگیری تكنیك‌های جدید آبیاری چون آبیاری تحت فشار، آبیاری قطره‌ای و سیستم‌های هوشمند مرطوب‌سازی خاك می‌تواند به كاهش مصرف آب و انرژی در بخش كشاورزی كمك كند. در بسیاری از كشور‌ها اعطای یارانه‌های دولتی موجب شده قیمت و سهوالوصول بودن آب كشاورزی به شكلی تصنعی تثبیت شود.برای مقابله با روند تاریخی افزایش اتكای بخش كشاورزی به انرژی و مكانیزاسیون صنعتی شیوه‌هایی چون انبار‌سازی مواد زاید كشاورزی بر روی خاك مورد استفاده قرار می‌گیرد. به جای گذاشتن بقایای محصولات بر روی زمین تاثیر باد و فرسایش آبی را به حداقل می‌رساند. كیفیت خاك با این متد افزایش پیدا می‌كند در حالی كه میزان مصرف آب و گونه‌های مختلف انرژی برای تولید محصول كاهش می‌یابد.
۹میلیون هكتار باید می‌ماند
چیزی در حدود ۹میلیون هكتار از زمین‌های دنیا بدون استفاده از این تكنیك مورد بهره‌برداری قرار می‌گیرند كه نیمی از آنها در ایالات متحده و برزیل قرار دارند.اگرچه صنعت كشاورزی درحال یافتن راه‌هایی برای كاستن از مصرف انرژی خود است اما مصرف انرژی مصرفی حد فاصل مزارع تا مصرف‌كننده در حال افزایش است. ۲۱درصد مجموع انرژی مصرفی در بخش صنایع غذایی در بخش كشاورزی مصرف می‌شود، ۱۶درصد در صنایع فرآوری مواد غذایی، ۷درصد در صنایع بسته‌بندی، ۴درصد در بخش خرده‌فروشی مواد غذایی، ۷درصد در رستوران‌ها و موسسات تامین غذا‌های آماده و ۳۲درصد برای تهیه غذا در منازل مورد استفاده قرار می‌گیرد.
نفت ارزان و مسیرهای طولانی‌
امروز مواد غذایی برای رسیدن به مصرف كننده مسیر‌های طولانی را می‌پیماید و گاه میوه‌ها و غلاتی كه در كشور‌های غربی تولید می‌شوند برای رسیدن به مصرف‌كننده مسیر‌های ۲ تا ۴هزار كیلومتری را پشت‌سر می‌گذارند. در حال حاضر تلفیقی از بازار آزاد جهانی به علاوه قیمت‌های پایین نفت به دست‌اندركاران صنایع غذایی اجازه می‌دهد مواد غذایی تازه را بدون توجه به بعد مسافت از محل تولید آن خریداری كرده و به بازار‌های مقصد حمل كنند اما با گسترش این روند و پیمودن مسیر‌های طولانی‌تر برای رساندن مواد غذایی از مبدا تولید به اماكن مصرف، مصرف انرژی به شدت افزایش پیدا می‌كند. استفاده از كامیون و وسایط حمل و نقل زمینی برای رساندن مواد غذایی به بازار‌های مصرفی رایج است و این در حالی است كه میزان مصرف انرژی در كامیون‌ها تا ۱۰ برابر حمل و نقل ریلی است. جت‌های حمل و نقل هوایی مجهز به سردخانه ۶۰ برابر كشتی‌های سردخانه‌دار انرژی مصرف می‌كنند اما به نظر می‌رسد رغبت به استفاده از وسایل حمل و نقل سریع‌تر با هدف رساندن محصولات غذایی تازه به بازارهای مقصد در حال افزایش است تا محصولات تازه را از جاهایی چون شیلی، آفریقای جنوبی و نیوزلند به بازارهای مصرفی اروپا و آمریكا برسانند.
اتكا به نفت‌
مواد غذایی فرآوری شده سهمی ۷۵درصدی از كل مراودات تجاری مبتنی بر مواد غذایی جهان را به خود اختصاص داده است. نیم كیلو میوه یا سبزی منجمد به ۸۲۵ كیلو كالری برای فرآوری و ۵۵۹ كیلوكالری برای بسته‌بندی به علاوه مقادیری انرژی برای حمل و نقل سردخانه‌ای نیازمند است. فرآوری یك قوطی نیم كیلویی میوه یا سبزیجات به طور میانگین به ۲۶۱ كیلوكالری انرژی نیازمند است كه بسته‌بندی آن تا ۱۰۰۶ كیلوكالری نیاز به انرژی را افزایش می‌دهد. فرآوری غذاهای صبحانه‌ای نیازمند ۷۱۲۵ كیلوكالری انرژی به ازای هر نیم كیلوگرم است كه در حدود پنج برابر انرژی‌ای است كه نیم كیلو محصول غذایی آماده شده در خود جای داده است.استفاده از مواد غذایی تازه‌ به فرآوری نشده و فاقد بسته‌بندی نه تنها سالم‌تر است كه به شكل قابل توجهی از میزان اتكای صنایع غذایی بر انرژی می‌كاهد. ایجاد بازارهای مستقیم عرضه محصولات كشاورزی و غذایی با كاستن از روند دست به دست شدن و جابه‌جایی بی‌دلیل این محصولات، قیمت تمام شده و میزان مصرف انرژی در بخش كشاورزی و صنایع غذایی را كاهش می‌دهد.اتكای شدید صنایع غذایی امروز به نفت را می‌توان پاشنه آشیل این صنعت توصیف كرد. هرگونه اختلال در تولید یا عرضه نفت می‌توانند یك شبه قیمت مواد غذایی را افزایش دهد. رقابت‌ها و منازعات برای تامین مواد غذایی در خواهند گرفت و به نظر می‌رسد كاستن هرچه بیشتر از اتكای سیستم غذایی از صنعت نفت كلید تامین امنیت غذایی جوامع امروز است.

منبع : روزنامه دنیای اقتصاد