دروغ شیرین یا حقیقت تلخ؟

بیماری‌های کشنده و خطرناک از جمله سرطان، بسیاری از اوقات با واژه مرگ مترادف هستند. بنابراین در تاریخ علم پزشکی به ویژه سرطان‌شناسی، سال‌ها روش پزشکان بر این منوال بوده است تا تشخیص واقعی را به بیمار منتقل نکنند. از سال ۱۹۷۰ به بعد با توجه به مطالعات و تحقیقاتی که به طور عمده در کشورهای غربی و توسعه‌یافته انجام شد، پزشکان متخصص در سرطان‌شناسی به این جمع‌بندی رسیدند که باید حقیقت را درباره تشخیص سرطان به بیماران گفت.
این ایده و یافته جدید، حتی سال‌ها مورد مناقشه و بحث و بررسی بود. عده‌ای بر این اعتقاد بودند که باید حقیقت را به بیمار بگوییم و این حق طبیعی هر فردی است که از وضعیت سلامت خود به درستی مطلع شود. در مقابل، عده‌ای معتقد بودند که ما برای منافع بیمار و حفظ سلامت او و جلوگیری از سایر اختلالات در زندگی بیمار، مجاز نیستیم که همه حقیقت را به بیمار منتقل کنیم، چرا که چنین امری می‌تواند به پسرفت بیمار و پیشرفت بیماری بیانجامد.
به هر حال در بسیاری از مطالعات و تحقیقاتی که در دو یا سه دهه گذشته در این زمینه انجام شد، حداقل در کشورهای توسعه‌یافته به این جمع‌بندی رسیده‌اند که گفتن حقیقت به بیمار، بهتر از نگفتن است. حتی در این زمینه آن‌چنان موضوع در این کشورها بلوغ پیدا کرد که راهنمای عملی (CPG)برای افشای تشخیص واقعی بیماری منتشر و کارگاه‌های آموزشی و سمینارها و کنفرانس‌های علمی متعددی در این زمینه برگزار شده و می‌شود.
حتی به تازگی در دانشکده‌های پزشکی در این مورد خاص به دانشجویان پزشکی آموزش می‌دهند که چگونه باید اخبار ناگوار را به بیمار منتقل کرد، چرا که این امر نیازمند مهارت‌هایی است که باید آ‌موخته شود. حتی در این زمینه توصیه‌هایی درباره فضا و کالبد فیزیکی محل افشای خبر تشخیص بیماری، به عمل آمده است. (محلی که خبر بد به بیمار منتقل می‌شود، چگونه باشد، در آن محل چه کسانی حضور داشته باشند، چه کسی خبر بد را به بیمار بدهد و ...).
جالب اینکه در پاره‌ای از تحقیقات، وقتی دلایل افشا نکردن تشخیص سرطان مورد بررسی قرار گرفته است، در بسیاری از موارد کمبود وقت، در بسیاری از موارد رضایت نداشتن خانواده و در پاره‌ای از موارد اعتقاد نداشتن پزشک به عنوان دلایل مهم، شمرده شده است. در مقابل، تحقیقات و مطالعات دیگری نشان داده‌اند که وقتی ما حقیقت را به بیمار بگوییم، اولا نگاه بیمار به زندگی تغییر کرده و تلاش می‌کند از باقی‌مانده عمر خود به خوبی و درستی استفاده کند. ثانیا، در چنین مواردی بیمار دستورات پزشکان را درباره درمان خود بهتر عمل کرده و پیگیری می‌کند و ثالثا، سازگاری این افراد به لحاظ روان‌شناختی با بیماری سرطان و پیامدهای آن بسیار قابل‌قبول‌تر از کسانی است که از بیماری خود بی‌اطلاع‌اند.
در کشور ما در این زمینه تحقیقات زیادی انجام نگرفته است، اما به نظر می‌رسد همان بحث قدیمی که در گذشته در اروپا و آمریکا مطرح بوده است، در کشور ما هم بین پزشکان مطرح بوده و هست. عده‌ای معتقدند که باید حقیقت را به بیمار گفت و عده‌ای هم معتقدند که باید به موقعیت فرهنگی و اجتماعی هر جامعه‌ای توجه کرد. اینجا اروپا و آمریکا نیست. اینجا ایران است و باید براساس شواهد علمی مبتنی بر تحقیقات بومی در این زمینه تصمیم‌گیری کنیم.
● حقیقت‌گویی در ایران
در تحقیقات مختصری که گروه ما داشته است، به نتایج جالبی دست یافته‌ایم. در مطالعه‌ای که نتایج آن در سال ۲۰۰۲ در مجله «مراقبت‌های حمایتی در سرطان» منتشر شد، ۱۶۷ بیمار سرطانی و ۱۴۳ نفر از اقوام و آشنایان این بیماران مورد مطالعه قرار گرفتند. ۱۵ درصد افراد (اعم از بیماران و خانواده ایشان) اعتقاد داشتند که بیماران از بیماری خود مطلع هستند و ۸۵ درصد دیگر حدس می‌زنند که بیماران سرطانی از تشخیص بیماری خود مطلع نیستند. در تحقیق دیگری که در بیماران مبتلا به سرطان دستگاه گوارش انجام دادیم، ۱۴۲ بیمار مورد بررسی قرار گرفتند. یافته مهم این مطالعه این بود که کسانی که از تشخیص بیماری خود مطلع بودند، اضطراب و افسردگی بیشتری نسبت به کسانی که از بیماری خود اطلاع نداشتند، داشتند. این یافته نکته هشداردهنده‌ای برای ما بود. در واقع این نکته را به ما یادآوری کرد که درست است که گفتن حقیقت به بیمار، جزو حقوق مسلم بیماران است، اما معلوم نیست که استفاده از چنین حقی، همیشه به نفع بیمار باشد. واقعیت امر آن است که ما انتظار نداشتیم نتیجه‌ای غیر از آنچه دیگران به دست آورده بودند، در این مطالعه به دست آوریم، اما حقیقت این است که این مطالعه، چنین یافته‌ای را به ما دیکته کرد.
در بررسی بیشتر ما درباره کیفیت زندگی این بیماران، مطالعه کردیم و تلاش کردیم ببینیم چه عواملی می‌تواند بر چنین یافته‌ای تاثیرگذار باشد که این موضوع آخرین مقاله‌ای است که ما در این زمینه در دست انتشار داریم. نکته جالبی که در این مطالعه حاصل شده، این است که ما باید حداقل در ایران دو راهبرد جداگانه برای افشای تشخیص سرطان برای بیماران داشته باشیم. مطالعه جدید ما نشان می‌دهد که سطح تحصیلات در این زمینه بسیار تعیین‌کننده است. به نظر می‌رسد که برای افراد بی‌سواد و کم‌سواد، افشای تشخیص ممکن است، باز تاکید می‌کنم ممکن است مفید واقع نشود، اما در مورد افراد با تحصیلات بالاتر افشای حقیقت هم لازم است و هم می‌تواند در پیامد بیماری موثر واقع شود.
در مورد افشای حقیقت به بیمار، همان طور که اشاره شد، ما احتیاج به مهارت‌هایی داریم که در چارچوب ارتباط پزشک و بیمار قابل بحث و بررسی است و نکاتی در این زمینه وجود دارد که باید مورد توجه متخصصان سرطان‌شناسی واقع شود. ما باید بپذیریم که نوع طبابت و روش طبابت سال‌ها است که دستخوش تحولات شده است. این تحولات را باید بشناسیم و متناسب با این تحولات عمل کنیم. برای مثال، درباره تشخیص و درمان بیماری سرطان امروزه به یک تیم طبابت احتیاج داریم، نه به یک طبیب و اینجا است که هر یک از افراد این تیم یا گروه وظیفه‌ای به عهده خواهند داشت. در تقسیم وظیفه، آن‌گاه مشخص خواهد شد که چه کسی باید این وظیفه مهم یعنی اطلاع‌رسانی را انجام دهد. پس از افشای حقیقت تشخیص بیماری، بحث مهم‌تر بحث درمان بیمار است که باید همراه با حقیقت و صداقت باشد. ما نباید انتظارات بیمار و خانواده او را آن چنان بالا ببریم که گویی اتفاقی نیفتاده است و یا نباید آن قدر آنان را ناامید کنیم که گویی نمی‌توان هیچ کاری برای بیمار انجام داد.
باید هم حقیقت را به بیمار گفت و هم او را ناامید نکرد. نکته مهم‌تر آنکه باید گزینه‌های گوناگون درمان و مزایا و معایب هر یک را به درستی و به دقت برای بیمار تشریح کرد و اینها همه مستلزم صرف وقت کافی برای بیمار و خانواده او است که متاسفانه بعید است در کشور ما چنین توجهی وجود داشته باشد. در این زمینه گفتنی‌های بیشتر را به فرصت‌های بعدی موکول می‌کنیم.

دکتر علی منتظری - استاد پژوهش و رییس پژوهشکده - علوم بهداشتی جهاد دانشگاهی - دکتر احمدرضا مرادی
منابع:
Montazeri A, et al. Disclosure of cancer diagnosis and quality of life in cancer patient: should it be the same every where? BMC Cancer in press.
Montazeri A,et al. Anxiety and depression in patients with Gastrointestinal Cancer. BMC Gastroenterology ; :۷.
Montazeri A, et al.(۳) Cancer patient education in iran. Supportive Care in Cancer ; ۱۰۱۷۳: ۱۶۹.

منبع : هفته نامه سپید