راهکارهای حضور موثر فرهنگ‌ها در دنیای اینترنتی آینده

این مقاله نگاه موشكافانه ای است به پدیده اینترنت، كاربران آن در ایران و تحولات وجود آمده و تاثیرات آن بر فرهنگ جوامع مختلف به خصوص ایران. تلاش محقق این بوده كه با برشمردن نقاط قوت و ضعف اینترنت راهكارهای مناسبی را جهت پیشگیری از عوارض آن و بهره گیری بهینه از آن ارایه نماید .
گسترش روزافزون اینترنت و رسوخ اجتناب ناپذیر آن در تمامی شئون زندگی، ضرورت نگاه عمیق و موشكافانه ای را گوشزد می نماید تا در جریان تعامل فعال باشیم و حضوری منفعل و یك سویه در این فضای مجازی نداشته باشیم.
این پژوهش نگاه موشكافانه ای است به پدیده اینترنت، كاربران آن در ایران و تحولات وجود آمده و تاثیرات آن بر فرهنگ جوامع مختلف به خصوص ایران. تلاش محقق این بوده كه با برشمردن نقاط قوت و ضعف اینترنت راهكارهای مناسبی را جهت پیشگیری از عوارض آن و بهره گیری بهینه از آن ارایه نماید .
از آنچه دست آمده بر می آید كه استفاده از اینترنت در ایران هدفمند نیست و خود كاربران به این موضوع اعتراف دارند . محقق كوشیده است علل مختلف این مسئله را بررسی و راهكار مناسب ارایه نماید .
حضور فعال اندیشمندان و نخبگان، جدی گرفتن اینترنت به عنوان یك رسانه جهانی، سرمایه گذاری بر روی حضور فعال زبان فارسی در اینترنت، گسترش استفاده های اقتصادی از اینترنت و آموزش صحیح در تمام مقاطع از راهكارهای ارایه شده می باشد كه بی شك عوارض منفی اینترنت را كاهش می دهد .
●مقدمه :
شاید عیب بزرگ قرن بیستم این بود كه با تمامی پیشرفت های تكنولوژیكی، اخلاقیات بشر ضعیف شد چرا كه خمیرمایهٔ این پیشرفت ها سود و منفعت اقتصادی بود . اما اینترنت، ابزاری كه در آستانهٔ قرن بیست ویكم به انقلاب بزرگ تكنولوژی اطلاعات معروف است در حقیقت ماهیت فرهنگی دارد و در واقع باید اخلاقیات در آن جایگاهی رفیع داشته باشد .
عده ای بر این باور هستند كه خردگرایی ابزاری، مشكلات پیش خواهد آورد و ابزار خردمند ، سالار بشریت و دست و پاگیر نوع بشر خواهد شد اما انسان همیشه می تواند انتخاب كند . هر روز برای این تكنولوژی تأثیر گذار یك اتفاق جالب و جدیدتری می افتد و هر روز ما متوجه می شویم كه داریم وارد دنیای تازه تر می شویم و آنچه مهم است اینكه تكنولوژی اطلاعات و پیشرفت روزافزون آن ایجاد یك دگرگونی بزرگ را در آن برای ما ممكن می سازد . توسعه اطلاعات توسعه فكر و گسترش تأمین عمومی است و حقیقتاً این قضیه را در طول تاریخ بشر تجربه كرده ایم كه هرچه ارتباطات برای كسب اطلاعات بیشتر انجام گرفته است، سیر پیچیدگی و تكامل علوم و فنون بشری سرعت بیشتری داشته است . و در آینده ای نزدیك، توسعه اطلاعات دنیای ما را دگرگون خواهد كرد.
و در جهان الكترونیك همه كس در تمام جنبه های حیات دخالت و مسؤلیت پیدا می كند و هر لحظه بیم آن می رود كه شكل های جدیدی از انفجار رسانه ای كه حاصل بكارگیری الكترونیك است، آنچه را از گذشته ذخیره كرده ایم در هم بكوبد و با خود به یغما ببرد . مجادلات فرهنگی بین كشورهای فقیر و غنی نتیجهٔ تكنولوژی اطلاعات است و این اطلاعات است كه نوع رفتار ما را نسبت به استنباط و تصوراتمان از جهان هستی و هستی خودمان تعیین می كند . خیلی از مسایل گذشته دیگر در تحلیل های نو جایگاهی ندارند و دیگر آینده بر پایه گذشته استوار نخواهد شد، زیرا هر روز با انبوهی از اطلاعاتی جدید روبرو هستیم .
همانطور كه انقلاب صنعتی تغییرات اساسی در دنیا ایجاد كرد و جامعه را از جامعهٔ كشاورزی به صنعتی با گرایش اقتصادی تبدیل نمود، اینترنت و شبكه های اطلاعاتی هم انقلابی در فرهنگ مردم ایجاد كردند .
آفرینش تكنولوژی اجتماعی با یك چالش فرهنگی برای حفظ هویت فرهنگی و ارزشهای یك اجتماع خاص همراه است . تكنولوژی یكی از اجزای فرهنگ محسوب می شود و در قالب فرهنگی قابل درك است . انتخاب تكنولوژی همیشه در درون یك جامعه صورت می گیرد و مسؤلان ارتباطات كشورهای جهان سوم همیشه می پرسند كه آیا رسانه ها از ارزشهای اجتماعی حراست می كنند یا آنها را نابود می سازند ؟ آیا اینگونه تكنولوژی ها فروپاشی ارزشهای سنتی را تشدید و ارزشهای پیش پا افتاده و حقیری را جایگزین آنها خواهند نمود ؟ یا اینكه ضمن حفظ مدیریت فرهنگی با از میان بردن شادابی و تنوع فرهنگی ، تفاهم میان فرهنگ ها را موجب خواهند شد ؟
برای تقویت منابع فرهنگی و محترم شمردن تنوع فرهنگی باید بین تكنولوژی و فرهنگ یك ارتباط مثبت برقرار باشد . این ضرورت بویژه در جوامع در حال توسعه كه اساساً كثرت گرا هستند بیشتر احساس می شود. بدین ترتیب تكنولوژی اینترنت صرفاً جنبهٔ فرهنگی پیدا می كند . این تكنولوژی باید با نیازهای فرهنگی گوناگون هماهنگ باشد و در عین حال باید با در نظر گرفتن تفاوتهای فرهنگی مناطق مختلف با خصوصیات متفاوت، تأمین و ارائه شوند . برخی مؤلفان بر این عقیده اند كه مردم در فضای فرهنگی چند لایه ای كه تكنولوژی های رسانه ای پدید آورده اند، زندگی می كنند آنچه حائز اهمیت است ارزشی است كه به طور محلی به تكنولوژی رسانه ها نسبت داده می شود، نه توان تجربی این رسانه ها . تكنولوژی یك پدیده پایدار دار نیست، بلكه دستاوردی سیاسی ، اقتصادی و فرهنگی است . كه اثرات و پیامدهای كوتاه و بلند مدت به همراه دارد ( هنسون، و اومانارولا ۱۳۸۱ ، صص ۲۹-۳۰ ).
لذا این تحقیق سعی كرده است با در نظر گرفتن فرهنگ، بستر و الزامات ورود به دنیای اینترنت، گذرگاهی كم خطر ارایه نماید تا روی مثبت و مفید اینترنت در جامعه جوان ایران نیز نمایان گردد.
اهداف این پژوهش را به طور كلی می توان به صورت زیر دسته بندی كرد :
الف : بررسی و ارائه ابعاد فرهنگی و اجتماعی اینترنت
ب : بررسی نقاط ضعف و قوت اینترنت در قیاس با وضعیت فرهنگی جامعه برای ما و تأثیرات احتمالی آن .
ج : بررسی مختصر نحوهٔ كاربرد اینترنت و انواع كاربرد مثبت و منفی از اینترنت .
د : یافتن خلاء ها و نیازهای جامعه آماری و ارائه راهكارهایی برای استفاده بهینه از این ابزار .
●مروری بر مطالعات و تحقیقات مشابه در دنیا :
در كشور ما در ابتدای ورود اِینترنت نگاهی صرفاً تكنولوژیك به اینترنت شد و تنها چند صباحی است كه برخی از اساتید و متخصصین علوم اجتماعی وارتباطات به این مبحث پرداخته اند .این در حالی است كه آفرینندگان این ابزار، خود از ابتدا تا كنون نگران تاثیرات و عواقب آن هستند و از ابتدا مطالعات پیوسته و وسیعی بر روی تاثیرات فرهنگی آن كه گاهی پیش بینی نشده است، انجام داده اند.
آنچه مسلم است اینترنت همانند غولی است كه از قفس گریخته است و باید هر چه زودتر خود را در برابر آن آماده كنیم ورنه به زودی بلعیده خواهیم شد .در ادامه برخی از تحقیقات انجام شده و امارهای استفاده از اینترنت ارایه می شود .
لازینگر ( ۱۹۹۷ ) تحقیقی انجام داد كه هدف این تحقیق عبارت بود از آزمایش و مقایسه استفاده از شبكه اینترنت در بخشهای مختلف دانشگاهی جهت تعیین معیارهای استفاده از اینترنت چون علائق تحقیقی و موضوعی دانشگاهیان ، آموزش استفاده از شبكه اینترنت ، استفاده كلی از شبكه ، دانش رایانه ای كاربران و نیاز آنها به اطلاعاتی كه از شبكه اینترنت می توانند بگیرند. نتایج این بررسی نشان داد كه دانشكده های علوم و كشاورزی بیشتر از دانشكده های علوم انسانی از این شبكه استفاده می كنند، نتایج دیگر این بررسی نشان داد كه اكثر كاربران شبكه از پست الكترونیكی استفاده می كنند و آن را مهمترین خدمت شبكه اینترنت می دانند . بیشتر كاربران روش استفاده از شبكه اینترنت را به صورت تجربی یا از طریق آموزش رسمی فرا گرفته بودند مجله ( اطلاع رسانی ، ۱۳۸۱ ، صص ۱۰-۱ ) . در تحقیقی كه در سال ۱۹۹۵ توسط دانشكده جرجیا بر روی ۰۰۰/۱۳ نفر انجام شد نتایج زیر به دست آمد . میانگین سنی استفاده كنندگان ۳۵ سال است . ۳۱ % كاربران تنها از طریق دانشگاه متصل بودند . نگاه كردن به فایل ها ، سرگرمی و جستجو از فعالیت های عمومی كاربران بود . ۷۰ % كاربران حداقل یك بار در روز و ۵۰ % كاربران ۲ تا ۶ ساعت در هفته را به استفاده از اینترنت اختصاص می دهند .
● ۷۰ %‌ استفاده كنندگان مرد بودند (كواس ، ۱۹۹۶ ، مقاله اینترنتی )
اما در یكی از آخرین تحقیقات صورت گرفته توسط دانشگاه مشهور كالیفرنیاآینده دیجیتال در این كشور با تحقیق روی چندین هزار خانواده و رفتار سنجی كاربران و ناكاربران اینترنت مورد بررسی دقیق قرار گرفته است . نگاه این دانشگاه به این پروژه تحقیقاتی از این جهت بیشتر مورد توجه قرار می گیرد كه بدانیم اساساً خود پروژه اینترنت در این مركز آموزشی متولد شده و رشد یافته است . به گفتهٔ مدیران این پروژه برای این تحقیق چهار سال برنامه ریزی صورت گرفته است و نتایج ۹ ماهه اول آن منتشر شده است كه شامل تحقیقات میدانی ، اطلاعات جمع آوری شده و تحلیل هاست .
هدف این تحقیق نشان دادن چگونگی تأثیر اینترنت بر اعتقادات و رفتارهای اجتماعی ، فرهنگی اقتصادی ، از طریق سنجش عادتها ، ارزشها و معیارهای اخلاقی كاربران و ناكاربران اینترنت است . برای این تحقیق آنها ۲۰۹۶ خانوار را در سراسر آمریكا مورد بررسی قرار دادند و كاربران و ناكاربران را مقایسه كردند . در طول تحقیق هر سال با همان افراد تماس گرفتند تا روشن شود كه نقش تكنولوژی اینترنت در زندگی آنان كه همچنان به كاربری اینترنت ادامه داده اند ، آنانی كه كماكان ناكاربر باقی مانده اند و كسانی كه از غیر كاربر به كاربر تبدیل شده اند چگونه تغییر و تحول یافته است .
خلاصه ای از نتایج این تحقیق به شرح زیر ارائه می گردد :
- بیش از دوسوم آمریكای ها به نوعی به اینترنت دسترسی دارند .
- رایجترین انواع فعالیتهای اینترنتی عبارتند از گشت و گذار در وب ( وب گردی ) ، پست الكترونیك ، دریافت اطلاعات دربارهٔ مسایل مورد علاقه و نیاز ، خواندن اخبار ، دریافت اطلاعات در مورد تفریح و سرگرمی .
- در مورد میزان استفاده از پست الكترونیك این پژوهش نشان می دهد كه ۴۲ درصد آمریكاییها هر روز از email استفاده می كنند .
- /۵۴ درصد كاربران اینترنت و یك سوم ناكاربران اطلاعات موجود را صحیح و قابل اعتماد می دانند .
- كاربران عقیده دارند كه كاربرد اینترنت موجب منزوی شدن آنها از معاشرت با دوستانشان شده است.
- كاربران و ناكاربران هر دو به امكانپذیری دسترسی كودكان به اطلاعات نامطلوب توافق دارند .
- نگرانیهایی در این مورد كه اینترنت فرصت خانواده ها برای با هم بودن را كاهش می دهد بی پایه به نظر می رسد . چرا كه تقریباً تمام كاربران ( ۸/۹۱ ) می گویند از زمانی كه از خانه به اینترنت متصل شده اند . اعضای خانواده همان زمان قبلی یا بیش از آن را با یكدیگر می گذرانند .
- ۳/۶۷ درصد از پاسخگویان به این تكنولوژی به عنوان منبع اطلاعاتی اطلاق مهم یا بسیار مهم كرده اند .
- این نظر خواهی نشان می دهد كه در بین تمام رسانه های جمعی چه چاپی و چه الكترونیك كتابها هنوز مهمترین منبع اطلاعاتی كاربران می باشند . كتاب با ۱/۷۳ درصد به عنوان مهمترین منبع و روزنامه ها با ۳/۶۹ درصد و رادیو با ۸/۴۶ درصد و مجلات با ۳/۴۴ درصد در رده های بعدی قرار دارند .
- دو سوم كاربران و سه چهارم ناكاربران در اینكه استفاده از اینترنت حریم شخصی و امنیت آنها را به خطر می اندازد اتفاق نظر دارند .
نتایج این پژوهش حاكی از آن است كه دو سوم مردم آمریكا به اینترنت متصل هستند بدون اینكه زندگی شخصی و اجتماعیشان را قربانی كرده باشند .جف كول مدیر پروژه می گوید ما به یك نتیجه جالب دست یافتیم و آن اینكه ۸/۸۸ درصد از كاربران اینترنت دوستان زیادی دارند و ساعتهای زیادی را با خانواده‌شان می گذراند درست همانند كسانی كه از اینترنت استفاده نمی كنند . او این پدیده را با اولین روزهای بوجودآمدن تلوزیون مقایسه می كند كه همه افراد خانواده دور هم جمع می شدند و به تماشای تلویزیون می پرداختند اما به تدریج با ارزان شدن این دستگاه هر یك از افراد خانواده در اتاق خود به تنهایی به تماشای تلویزیون می نشست . مشابه این پروژه در ۲۱ كشور جهان در حال انجام است و لزوم انجام چنین پروژهای در ایران نیز كاملاً احساس می شود. البته تحقیقاتی انجام شده است كه برخی از آنها ارایه می گردد. تحقیقی كه در دانشگاه شیراز توسط دكتر محمد صادق محقق زاده انجام شد نشان می دهد كه اعضای مركز اینترنت به اهمیت اینترنت واقف بوده و استفاده از آن را برای بعضی امور در دستور كار خود قرار داده اند بر اساس این نمونه تعداد اعضای زن و مرد مركز برابر است . و این یكسانی در هر سه سطح استاد ، كارمند و دانشجو مشاهده گردید . اعضا برای گرایش خود به اینترنت “ دسترسی به اطلاعات روزآمد ” را در اولویت اول ، ‍“ تفنن و سرگرمی” را به عنوان اولویت دوم و “علاقه به كارگیری تكنولوژی نوین” را به عنوان اولویت سوم انتخاب كرده اند . “حجم وسیع اطلاعات نیز انتخاب چهارم بوده است ” تعداد زیادی از اعضا روزانه بیش از یك ساعت از اینترنت استفاده می كنند . اعضا از مركز اینترنت برای تهیه مقاله و همچنین برای افزایش كیفیت امور پژوهشی خود استفاده می كنند و آنرا وسیله ای مؤثر برای انجام كارهای تحقیقاتی و علمی خود می دانند . این در حالی است كه بر اساس یك نظر سنجی از ۴۰۰ نفر از جوانان بین ۱۵ تا ۲۵ سال تهرانی۸۳.۴ درصد از جوانان تهرانی فقط برای گفتگوی اینترنتی وپست الكترونیك و بازی از اینترنت استفاده می كنند و تنها ۶.۸ درصد استفاده های علمی نیزدر دستوركار دارند.
سال ۱۹۹۷ چیزی در حدود ۱۹ میلیون آمریكایی در حال استفاده از اینترنت بوده اند و در عرض یك سال این رقم سه برابر شد . و در سال ۱۹۹۹ به یكصد میلیون نفر رسید . در سه ماهه اول سال ۲۰۰۰ بیش از ۵ میلیون نفر به دنیای اینترنت پیوسته اند . اینترنت قبل از سالهای میانی دههٔ ۸۰ ناشناخته بود در سال ۱۹۹۰ این كلمه در تمام رسانه های اصلی آمریكایی ۳۴۶ بار تكرار شده است در ۱۹۹۵ ارجاع به اینترنت به ۷۰۹۴۴ بار رسید . در ۱۹۹۹ به ۵۲۳۳۴۳ مورد و بالاخره در سه ماهه اول سال ۲۰۰۰ به ۷۰۰هزار مورد رسید . ( روزنامه همشهری ، دوشنبه ۳ مهر ۸۱ ) تعداد صندوقهای پستی الكترونیك در سطح جهان در سال ۱۹۹۹ با ۸۴ درصد جهش به رقم ۵۷۰ میلیون رسید در حالی كه در سال ۱۹۹۸ اداره پست آمریكا ۱۰۱میلیارد محموله پستی را تحویل داد، تخمین زده می شود كه در همان سال ۴ تریلیون پیام به صورت الكترونیك رد و بدل شده است .
اینترنت به عنوان یك تكنولوژی الكترونیك سریعترین آهنگ رشد در طول تاریخ را یافته است . به عنوان مثال در ایالات متحده ۴۶ سال طول كشید تا ۳۰ درصد از خانه ها به نیروی برق مجهز شوند و یا ۳۸ سال گذشت تا همین درصد از آمریكاییها به تلفن دسترسی پیدا كنند . این مدت برای تلویزیون ۱۷ سال بود اما اینترنت در مدت تنها ۷ سال این راه را پیمود .
●زمینه های نظری تحقیق :
مردم شناسان شیوه ها و معیارهایی را از بررسی جوامع ابتدایی به تجربه دریافته اند و در مجموع آنها روشهای مردم نگاری را به وجود آورده اند كه در تحقیقات مردم شناسی به كار می بندند . علاوه بر آن بر رابطه و تأثیر نهادهای اجتماعی بر یكدیگر توجه می كنند . از آنجا كه این تحقیق یك كار مردم شناختی می باشد سعی شده است ابتدا با رعایت اصول و روش های مردم شناسانه به شناختی همه جانبه و ژرفانگر از فضای اینترنت با تأكید بر جنبه های فرهنگی آن نائل شوم و سپس با استفاده از روشهای مردم شناسانه كه در فصل تحقیق میدانی به تفصیل بیان كرده ام، در میدان تحقیق حضور یافته و سؤالات پژوهش را مطرح و پاسخ های درخور برایشان بیابم .خاطر نشان می كنم كه این تحقیق در شاخه مردم شناسی شهری تقسیم بندی می گردد و در رابطه با ویژگی های جامعه مورد تحقیق در مردم شناسی شهری باید توجه داشت كه جامعه باید همچون یك پدیده اجتماعی تام در نظر گرفته شود. چنین جامعه ای بر خلاف جامعه جامعه شناس از نوعی كلیت برخوردار است . ویژگی بعدی این است كه جامعه دارای نوعی همگنی باشد . یعنی لااقل قسمتهای مهمی از آن با هم یكنواختی و همخوانی داشته باشد و وجوه مشتركی، عناصر جامعه را به هم پیوند می دهند.
انتشار فرهنگی جریانی گزینشی است. هرگاه دو فرهنگ در برخورد با یكدیگر قرار گیرند هیچ یك از آنها هیچ چیزی را بدون فرق گذاشتن با فرهنگ دیگر نمی پذیرد و اگر می پذیرفتند، تفاوتهای گسترده فرهنگی كه امروز در جهان وجود دارد از مدتها قبل ناپدید شده بود و دیگر تفاوتی دیده نمی شد. بلكه فقط در صورت به ثبوت رسیدن سودمندی یا سازگاری قسمتهایی از فرهنگ دیگر به عاریت گرفته خواهد شد .
بر اساس مطالعه راجرز سرعتی كه با آن یك نوآوری مورد پذیرش قرار می گیرد یا اصلاً مورد پذیرش قرار نگیرد، تحت تأثیر متغیرهای پنج گانه زیر است :
۱- تفوق نسبی : حدودی كه در آن یك نوآوری تصور می شود ، نسبت به هر آنچه جایگزین آن شود برتری و مزیت داشته باشد .
۲- رقابت پذیری : حدودی كه در آن یك نوآوری تصور می شود با ارزش ها، الگوهای رفتاری ، نگرش ها و اشیاء ‌مادی فرهنگی موجود، سازگاری داشته باشد .
۳- پیچیدگی : سهولتی كه با آن یك نوآوری شناخته و به كار برده می شود .
- آزمایش پذیری : یك نوآوری بر پایه ای محدود تحت آزمون قرار می گیرد .
- مشاهده پذیری : حدودی كه مردم می توانند مزایای مثبت نوآوری را مشاهده كنند .
دوم آنكه باید توجه داشت كه وام گیری فرهنگی جریانی دو طرفه است و حتی میان جامعه های ابتدایی و متمدن نیز جریانی دو طرفه حادث می شود .
سوم اینكه به ندرت اقلام وام گرفته شده، به شكل اولیه، وارد فرهنگ دریافت كننده شده اند بلكه اندیشه ها ، ابزارها و یا فن آوری های جدید معمولاً به منظور اینكه به صورت مؤثر تری در كل تركیب فرهنگ دریافت كننده، آمیخته شوند، مورد تفسیر و بازبینی مجدد قرار می گیرند .
دیگر اینكه برخی ویژگی های فرهنگی آسانتر از ویژگی های دیگر انتشار می یابند . نوآوری های بزرگ تكنولوژیك نسبت به انگاره های اجتماعی یا نظام های اعتقادی احتمال بیشتری دارد كه وام گرفته شوند. بیشتر به این دلیل كه درجه سودمندی و قابل استفاده بودن یك ویژگی خاص تكنولوژیك را به سرعت می توان تشخیص داد .
هر سه جزء عمدهٔ یك فرهنگ كه عبارتند از اشیاء‌‌ ، اندیشه ها و انگارهای رفتاری ، قابلیت افزایش، كاهش یا تغییر و تعدیل دارند . برخی از اجزاء از بین می روند . اجزاء جدید پذیرفته می شوند و اجزاء موجود به طریق مشهودی می توانند تغییر داده شوند . اگر چه شتاب تغییر فرهنگ از جامعه ای به جامعهٔ دیگر متفاوت است و تابع زمان و مكان است.
از موارد نگران كننده در رابطه با اینتر نت بحث خود باختگی و ضربه فرهنگی می باشد. ضربه فرهنگ بر اثر اضطراب ناشی از فقدان تمام نمادها و نشانه های مأنوس تماس اجتماعی عارض می گردد . این نشانه ها و علائم شامل طرق و شیوه های فراوانی است كه با آنها می توان خودمان را با شرایط و موقعیت های روزمره تطبیق دهیم. همه ما در جریان رشد یافتن علائمی را یاد می گیریم كه ممكن است واژه ها ، اشارات ، حالت چهره ، رسوم و هنجارها باشد این علائم به اندازه زبانی كه سخن می گوییم و باورهایی كه داریم بخشی از فرهنگ ماست . همه ما برای داشتن آرامش فكری و كارایی به صدها نوع از این نشانه ها وابسته ایم كه بیشتر آنها در سطح ناخودآگاه است .
برخی از صاحبنظران ابعاد ضربه فرهنگ را بر شمرده اند كه به بعضی از آنها اشاره می كنیم .
۱- احساس سردرگمی در مورد رفتار مربوط به نقش فرد .
۲- احساس شگفتی و حتی بیهودگی بعد از تشخیص برخی از ویژگی های فرهنگ جدید .
۳- احساس ازدست دادن محیط های قدیمی مأنوس و انگاره های فرهنگی .
۴- احساس طرد شدن یا حداقل پذیرفته نشدن از طرف فرهنگ جدید .
۵- احساس شدید شك و تردید در مورد ارزشهای قدیمی .
رابرت كولز علائم و عواقب ضربه فرهنگ را به صورت زیر تقسیم می كند . خستگی ، بی تفاوتی ، زودرنجی و تند خویی اختلاف و كشمكش خانوادگی و خصومت نسبت به مردم جامعه ( فرارو- ۱۳۷۹ - صص ۱۵۱-۱۴۸ ) تأثیرات متقابل فرهنگی در سراسر تاریخ بشر وجود داشته است . لیكن بخاطر سرعت تغییر و نیروی بالقوه رسانه ها در استاندارد كردن فرهنگ ملتها باید مواظب باشند كه به جای حفظ پیش پا افتاده ترین چیزها، آنچه را در فرهنگ خودشان برجسته ترین است، حفظ كنند ( مك براید - ۱۳۷۹ - ص ۵۸ ) .
در رویكرد انسان شناختی مكتب فرهنگ و شخصیت ، فرهنگ به مجموعه ای از رفتارها اطلاق می شود كه در یك جامعه مفروض بین اعضای آن جامعه مشترك است و نتیجه ای كه از این رفتارها در مادیت اتفاق می افتد، یعنی اشیای ناشی از آن . بنابراین شاید مهمترین محور رویكردی در این مكتب آن باشد كه فرهنگ نه به صورت انتزاعی و یا حتی مادی بلكه بیشتر ازهر چیز صورت شخصیت انسانی را موردتوجه قرار می دهد، انسانها حاملان اصلی فرهنگ هستند و هر پدیده ای را تنها در زمانی می توان پدیده ای فرهنگی نامید كه در رابطه انسانی قرار بگیرد . فرهنگ همواره باید از رسانه ای بگذرد كه انسان است و معنایی دریافت كند كه معنایی انسانی است . مكتب فرهنگ و شخصیت به سوی تعریفی از انسان سوق یافت كه آن را به سوی مفهوم فرد پیش برد اگر خواسته باشیم تبلور فرهنگ را در انسان مشاهده كنیم، لزوماً این مشاهده بر افراد انجام می گیرد و در نهایت مشاهده دقیق تر ما را به سوی تك تك این افراد خواهد برد . و همین نقطه یعنی فرد بود كه حلقه پیوند میان انسان شناسی و روان شناسی را بوجود آورد . سؤال این بود كه فرد چگونه شكل می گیرد ؟ و چگونه رفتار می كند ؟ و میان شكل فردی (ذهنی) و رفتار فردی چه رابطه منطقی وجود دارد ؟ مرحلهٔ بعد تعریف مفهوم شخصیت بود كه در این مكتب باز هم بر اساس داده ها و پایه های روانشناختی مطرح می شد شخصیت به این ترتیب بر هویت یعنی خودآگاهی فرد از وجود خویشتن و تفاوت گذاری او میان « خود » و « دیگری » انطباق می یافت. ( فكوهی -۱۳۸۱ – ص ۲۰۱ )
ساپیر كه از نمایندگان مكتب فرهنگ و شخصیت بود بر وجود عامل محیطی در شكل گرفتن شخصیت تأكید می كرد و این عامل را نسبت به عامل غریزه درونی كه فروید مطرح كرده بود دارای اولویت می شمرد شكل گیری شخصیت نیز به نوبه خود عامل اصلی شكل گیری فرهنگ هاست . از این روی تنوع شخصیتی می تواند گویای تنوع فرهنگی باشد . ( همان ، ص ۲۰۲ ) .
از آنجا كه پژوهشگر اینترنت را از عوامل موثر در تغییر شخصیت می داند و شخصیت نیز جدا از فرهنگ نمی باشد به این مهم پرداخته شده است.
یافته ها و نتایج:
در این پژوهش فضای اینترنت به صورت زیر تقسیم شده است و مزایا و مخاطرات هریك بر شمرده شده است و در هر قسمت نحوه استفاده از آن در ایران ارایه شد ه است .
▪اینترنت دارای ابعاد متنوعی می باشد كه می توان به شرح زیر تقسیم نمود :
۱- اینترنت و اقتصاد
۲- اینترنت و سیاست و مذهب
۳- اینترنت و علم و دانش
۴- اینترنت و سرگرمی
۵- اینترنت و استفاده های غیر اخلاقی
۶- اینترنت و ارتباطات و مسایل انسانها
۷- زبان در اینترنت
۸- پیامدهای فردی اینترنت
۹- امنیت و اینترنت
●اینترنت و اقتصاد:
مزایای اقتصادی اینترنت :
۱- دقیق بودن هدف : یعنی پوشش مخاطب دقیق و قابل كنترل است به عنوان مثال در مورد مؤسسات آموزشی كنكور كه با ورود شخص به سایتهای مربوطه به كنكور ، تبلیغات مرتبط با آن را دریافت می كند . به تازگی یك گروه علمی در دانشگاه امیركبیر به همین طریق به تبلیغ می پردازند .
۲- قابلیت تعاملی : كه باعث درگیری و وابستگی بیشتر به شركت می شود به این معنی كه فرد می تواند سؤالات و مشكلاتش را در میان بگذارد و یا حتی قیمت پیشنهاد كند . نمونه این مورد را می توان در سایت ebay كه مخصوص تبادل اجناس دست دوم می باشد دید .
۳- دسترسی به اطلاعات دقیق و جدید : هر كاربر با ورود به سایت یك مؤسسه از اطلاعات كامل راجع به آن مطلع می‌شود . و از سوی دیگر حتی اگر شخص از وجود چنین شركتی اطلاع نداشه باشد تنها با جستجو در فعالیت شركت مورد نظر می تواند با آن ارتباط برقرار كند . به عنوان مثال برای خرید لوازم منزل یا قطعات كامپیوتر كافی است كه نیازتان معلوم باشد .
۴- قابلیت فروش : شخص بدون مراجعه شخص به فروشگاه می تواند جنس مورد نظر خود را خریداری نماید .
اما آنچه در رابطه با فرهنگ رخ می نماید از بین رفتن شیوه اقتصاد سنتی مبتنی بر مناظره رودرروی طرفین در صورت بروز این شیوه می باشد .
ناگفته پیداست برای كشورهایی همچون ایران كه دارای مناسبات نزدیك رودررو میان افراد می باشد پذیرش این شیوه بسیار مشكل خواهد بود و حتی عوارض ناخوشایندی دارد . این در حالی است كه در آمریكا طبق آمار یك سوم كاربران تا كنون كالایی را از طریق شبكه خریده اند.●اینترنت و سیاست و مذهب :
در قسمت سیاست و مذهب با ارائه نمونه هایی از موارد استفاده اینترنت در جهت اهداف سیاسی و مذهبی در سطح جهان به مطالعه تأثیر این بخش بر روی جوانان پرداخته شده است .
برخی صاحبنظران معتقدند با گسترش اینترنت یك مفهوم نوین از دموكراسی در حال شكل گیری است كه به تأمین عمومی و شناخته شدن بخش عمده ای از استعدادهای جهان سومی می انجامد و نخبگان جهان سوم می توانند جویای این فرصتها باشند . “ دستیابی به اطلاع فوری از تحولات منطقه ای و جهانی و اخبار رویدادهای مهم سیاسی و اجتماعی « كسب اطلاعات ضروری برای برنامه ریزی ها اجتماعی و سیاسی و انتقال پیامهای دوجانبه بین رهبران سیاسی» از یك سو مردم كشورها و آگاهی دادن افكار عمومی از سوی رهبران و نخبگان سیاسی، جامعه از جمله مزایای سیاسی اینترنت است كه بستری مناسب در جهت ارتقای آگاهی های سیاسی و بسط دموكراسی و مشاركت عمومی در تصمیم گیری های سیاسی و مشاركت در امور اجتماعی ایجاد می كند و نیز امكان تماس سریع و فوری بین سران سیاسی كشورها و تشتتهای مهم سیاسی و بین المللی از جمله تسهیلاتی است كه اینترنت در زمینه سیاسی می تواند فراهم كند
در مورد مسائل مذهبی نیز وضعیت به همین گونه است كه به خاطر فضای نسبتاً بسته تبلیغات مذهبی در كشور ایران اینترنت و فضاهای مختلف آن مانند وبلاگ ها ، گفتگو و ... در جهت تبلیغات ادیان غیر رسمی و یا نقد ادیان رسمی در جمهوری اسلامی مورد استفاده قرار می گیرد كه بعضا سردرگمی كاربران را به دنبال دارد و متاسفانه افراد آگاه نیز در این میان حضور كمرنگی دارند. از نكات قابل تأمل در این رابطه عدم تقید جغرافیائی می باشد. به این معنی كه افرادی كه حتی یك روز عمر خود را درایران سپری نكرده اند، به عنوان یك ایرانی به ابراز نظر در مورد مسائل داخلی آنهم بدون آگاهی كافی می پردازند.اما روی دیگری نیز وجود دارد و آن هم اینترنت به عنوان وسیله ای جهت تبلیغ و اثبات حقانیت می باشد كه تا همین اواخر از آن به خوبی استفاده نشده است.این مهم با ایجاد سایتها و حضور آگاهان در فضاهای مختلف به خوبی امكان پذیر است.
●اینترنت و علم و دانش :
در مورد علم و دانش بسیار سخت است كه بتوان در این حجم، سخن گفت چرا كه آنچنان گسترده و پراكنده است كه مطالعه كامل آن تقریباً غیر ممكن می باشد البته این به آن معنا نیست كه از تأثیر گذاری فرهنگی آن غافل بوده ایم، اما به خاطر گستردگی موضوع به صورت گذرا و تنها با تكیه بر مسئله آموزش، اشاره ای شده است كه آن هم جای تاسف دارد كه از امكانات آموزشی آن استفاده های اندكی شده است و مواردی همچون مشاوره و ارتباط با اساتید و آگاهان در لیست استفادههای اینترنت جایی ندارد. عدم آشنایی با زبان انگلیسی كه تقریباً زبان رسمی اینترنت محسوب می گردد از موانع استفاده از سایت های علمی توسط كاربران می باشد . هرساله كتابهایی در رابطه با سایتهای علمی مختلف چاپ می گرددكه سایت های ملی و بین المللی هر كشوری را در بر می گیرد كه جای چنین كتابهایی در كشور ما خالی است و هیچگاه نمی توان آمار دقیقی از سایت های فارسی زبان ارائه داد، بخصوص كه اغلب آنها از خارج از كشور تغذیه می گردد.
●اینترنت و سرگرمی:
در قسمت سرگرمی ها هم به مواردی همچون بازی اینترنتی و سیستمهای سرگرم كننده و تأثیرات آن بر جوانان پرداخته شده است، اما به طور كلی به افرادی كه به قصد سرگرمی، سایت های مختلف را مورد بازدید قرار می دهند “ وبگرد“ می گویند، این افراد هدف مشخصی ندارند و اغلب آشنایی كافی نیز با اینترنت و زبان ندارند و تنها به قصد دیدن سایت های حاوی عكس و موسیقی می گردند این وبگردی در بین جوانان زیر ۲۰ سال رواج بیشتری دارد . گاهی از سایر فضاها جهت ارسال مطالب سرگرم كننده برای دوستان و آشنایان استفاده می گردد، به نظر می رسد با گسترش بازیهای اینترنتی عمر بازیهای سنتی و دست جمعی كه همراه با تحرك بدنی بوده اند به پایان رسیده باشند .
و در این قسمت عدم همخوانی بازیها و سرگرمیهای موجود با فرهنگ شرقی نگرانی های زیادی بوجود آورده است .
●اینترنت و استفاده های غیر اخلاقی:
در قسمت بعد، روی دیگر سكه را مطالعه كرده ایم و سعی شده است میزان تأثیر گذاری سایتهای غیر اخلاقی كه به رغم حجم نسبی كم، دارای كار بران بیشماری هستند در ایران مطالعه شود. از آنچه گذشته بر می آید كه برخی از كاربران خود مایلند از ارایه دهندگان خدمات اینترنتی استفاده كنند كه فیلتر شده است، اما از سوی دیگر فیلترها نتوانسته جلوی چنین كاربردی را بگیرد و اغلب جوانان آموزش، ایجاد فرهنگ و پر كردن خلا های روحی را روش موثرتری می دانند.
●پیامدهای فردی اینترنت :
دكتر علی فیروز آبادی روانپزشك و عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشكی شیراز وابستگی به اینترنت را یك وابستگی واقعی همانند اعتیاد به مواد مخدر و وابستگی های دیگر می داند كه هرچند این نوع وابستگی مشكلات جسمی اعتیادهای شیمیایی را ندارند . اما مشكلات اجتماعی برخاسته از آن شانه به شانه اعتیادهای دیگر می ساید . از دست دادن كنترل بر روی رفتار علایم ناخوشایند ناشی از ترك ، عطش و ولع برای كار با اینترنت، گوشه گیری اجتماعی و افت تحصیلی برخی پیامدهای این وابستگی هستند . از سوی انجمن روانپزشكی آمریكا معیارهای زیربرای اعتیاد به اینترنت پیشنهاد شده است.
یك الگوی استفاده كه موجب اختلال عملكردی یا حالت ناخوشایند درونی در طول یك دوره دوازده ماهه شده ، فرد حداقل سه معیار از معیارهای زیر داشته باشد .
۱- تحمل ، كه به یكی از دو صورت زیر نمود می یابد .
نیاز به افزایش ساعات كار با اینترنت به منظور حفظ رضایتمندی
كاهش قابل توجه اثر علی رغم استفاده مداوم در یك محدوده زمان معین
۲-علائم ترك به صورت وجود دو علامت یا بیشتر از علائم زیر خود را نشان می دهد . و در طول چند روز تا یك ماه پس از قطع ارتباط با اینترنت مشاهده می شود .
الف – بی قراری ذهنی و بدنی ب- اضطراب
۳- زمان استفاده از اینترنت بیش از آنكه فرد در ابتدا قصد دارد به طول بیانجامد
- تمایل مداوم و كوشش های نافرجام برای كنترل رفتار
- صرف وقت قابل توجه برای امور مرتبط با اینترنت
- كاهش فعالیت های اجتماعی و شغلی و تفریحی
- تداوم استفاده، علی رغم آگاهی از آثار منفی آن
طلاق و جدایی یكی از آثار وابستگی به اینترنت است افراد وابسته زمان كمتری را با خانواده خود می گذرانند، علائم این بی وفایی مجازی گوشه گیری اختلال در الگوی خواب احساس نیاز به تنها بودن ، فراموش كردن مسئولیت های خانوادگی و كاهش علاقه ارتباط جنسی است .
افراد متفاوت به اینترنت به دلایل مختلف وابسته می شوند ، برخی از آن به خاطر هیجان یا احساس فهم بیشتر از محیط استفاده می كنند . برخی با هدف كم كردن فشارهای روانی ، برخی به خاطر یافتن همدم به دلیل شأن اجتماعی خود را نیازمند به اینترنت می دانند .
●اینترنت و ارتباطات و مسایل انسانها:
اما در مبحث اینترنت و ارتباطات میان انسانها از آنجا كه اینترنت را می توان معجزه ای در این ارتباط دانست بیشترین كار در این قسمت بوده است، پدیده هایی همچون گفتگوی اینترنتی ، پست الكترونیك و وبلاگ ها و سایتهای شخصی و پدیده های اجتماعی و تأثیرات اینترنت بر نهادهای اجتماعی از موارد مورد بررسی است .
امروزه ما در دنیایی زندگی می كنیم كه به عقیدهٔ برخی بسیاركوچك، است كشورها مانند همسایه هایی هستندكه دریك دهكده با هم زندگی می كنند و ارتباطاتشان از نظر اقتصادی اجتماعی و فرهنگی روز به روز بیشتر می شود به همین دلیل است كه از فرهنگ جهانی صحبت می كنیم . دلیل كوچك شدن دنیایی كه زمانی خیلی وسیع بود ، وسایل الكترونیكی ، تلفن ، رایانه ، رادیو ، تلویزیون و اینترنت است این رسانه ها فرهنگ های مختلف دنیا را به هم نزدیك كرده اند . در چنین محیطی گذشته از این صحبتها مرزهای جغرافیایی به صورتی كه قبلاً معنا داشت معنی ندارد و از آنجا كه همه كشورها نیاز به ارتباط با یكدیگر دارند اتفاقی كه معمولاً‌در كشورهای در حال توسعه ، دربارهٔ ارتباطات بین المللی با روابط بین المللی و ارتباطات از طریق رسانه ها انجام می گیرد و می تواند جنبهٔ فرهنگی ، سیاسی و اقتصادی داشته باشد این است كه در كشورهای در حال توسعه مثل كشور ما هنوز روابط سنتی و فرهنگ شفاهی كاربرد دارد. برای داشتن روابط خوب بین المللی نیازمند اصلاح روابط خود در درون كشور هستیم، به این معنا كه باید شناخت خوبی از خودمان پیدا كنیم و در روابط فردی تجدید نظرهایی انجام دهیم تا با فضای دهكده جهانی هماهنگ شویم و بتوانیم در جریان تعامل پیروز باشیم . بسیاری از مسائل در فرهنگ و سنت ما نیز جا افتاده است و ما نیز به پالایش فرهنگی و حذف ارزشهای ایستا ، تقویت و تأكید بر ارزشهای پویا كه بستری مناسب برای ایجاد خلاقیت و پیشرفت هستند، داریم و این اتفاق صرفاً در برخورد فرهنگی با دیگر فرهنگها به عبارت بهتر ارتباط و تبادل فرهنگی صورت خواهد گرفت و البته اینترنت به خاطر وضعیت خاص خود یكی از بهترین ابزارهاست كه نمی توان آن را نادیده گرفت . هرچند ممكن است تفاوتها و حتی تعارض هایی وجود داشته باشد .
اگر شما اتصال به اینترنت را از دست بدهید، اطلاعات ، مشاركت ، دانش و بسیاری از چیزها را از دست می دهید . و این امكان منزوی شدن ما از جهان را فراهم می آورد . از طرف دیگر اینترنت اصلی ترین رسانه امروز است حتی اگر بعضی از ما آنرا به عنوان یك پدیدهٔ علمی تخیلی بدانیم باید توجه داشته باشیم كه اگر ما در فرستادن فرهنگ خودمان و اطلاعات هنری و عملی مان شكست بخوریم ، خطر بیگانه بودن را پذیرفته ایم . به علاوه اینترنت علاوه بر آسان كردن آشنایی با فرهنگ دیگران و آشنایی دیگران با فرهنگ ما اطلاع یافتن از فرهنگ خودمان را نیز آسان می كند . در روزگار امروز ، ما اطلاع چندانی از فرهنگ خودمان نداریم و بسیاری چیزها در موزه هایمان موجود است كه كسی چیزی از آنها نمی داند .●زبان در اینترنت :
زبان پدیده ای فرهنگی است ، هر فرهنگ برای شكل دادن افراد دارای زبان ویژهٔ خویش است . زبان یكی از جنبه های مهم فرهنگی است . گرچه در این باره نظریه های افراطی هم وجود دارد . فرضیه مشهور “ ورف و ساپیر ” مبین این طرز فكر است به نظر آنها زبان هستهٔ اصلی فرهنگ را تشكیل می دهد .زبان تعیین كندهٔ افكار و تصورات افراد هر جامعه است . بین زبان و سایر پدیده های فرهنگی و اجتماعی رابطهٔ بسیار نزدیكی وجود دارد . به عبارت دیگر ساخت اقتصادی آداب ، رسوم ، سنن ، طرز تفكر، سیاست و مذهب ویژهٔ هر جامعه ناشی از آن جامعه است این دو در توجیه نظریه خود می گوید علت و سبب اعمال انسانی فكر و اندیشه است و فكر و اندیشه برای بروز كردن به كلمات نیازمند است ، به نظر ورف بسیاری از اختلافات انسانی چه در سطح قبیله ای و چه در سطح ملی یا بین المللی ناشی از عوامل زبانی است . چرا كه مردمان قادر نیستند یكدیگر را خوب درك كنند و به مقاصد و نیات هم پی ببرند . ( ادیبی ، ۲۵۳۶ ، صص ۲۰۷ و ۲۰۶) از آنجا كه عمده مطالب اینترنت به زبان انگلیسی می باشد و امكانات ارسال و دریافت برخی زبانها از جمله فارسی محدود است نگرانی هایی برای كشورهای غیر انگلیسی بوجود آمده است . به عقیده هایدگر زبان بعد از مذهب دومین عامل تمیز دهنده مردم یك فرهنگ از فرهنگ دیگر است . و در این قلمرو ، سلطه زبان انگلیسی در اینترنت واقعیتی غیر قابل تردید است و از راه زبان زمینه های مختلفی از فرهنگ آمریكایی نیز به عنوان قدرت عمده ای كه در صحنه حاضر است، انتقال می یابد. هرچند كه تلاشهایی جهت توسعه بخش های مربوط به این كشورها ( و در نهایت فرهنگ ملی آنها ) در اینترنت آغاز شده است اما در حال حاضر سهم آنان چندان قابل ملاحظه نیست . در مورد زبان فارسی باید اشاره كنیم كه با توجه به وجود گروههای زیادی از متخصصان ایرانی در خارج از كشور هم اكنون این امكان مورد توجه قرار گرفته است كه در آینده امكان بحث و تبادل نظر و بطور مشخص سخن گفتن به زبان فارسی روی اینترنت نیز فراهم شود . به عنوان مثال زبان فارسی در حال حاضر در كنار زبانهای زنده دنیا از امكان جستجو در موتور جستجوی Google برخوردار است و یكی از دلایل این موضوع علاوه بر دلایل تجاری و نگاه به آینده این مؤسسه این است كه یكی از معاونان رده بالای گوگل یك ایرانی می باشد و ایرانیان زیادی هم در آنجا مشغول هستند. این سؤال مطرح است كه اگر ما زبان فارسی را در اینترنت تقویت نكنیم در آینده چه بر سر زبان ما خواهد آمد . چرا كه حتی نوشتار آن هم دیگر باقی نخواهد بود . امروزه اكثر جوانان ایران تایپ حروف انگلیسی را سریعتر از حروف فارسی انجام می دهند . و حتی كسانی كه به زبان فارسی در اینترنت مطلب می نویسند. گاهی به خاطر كمبود امكانات و گاهی به خاطر كم اطلاعی غلط املائی و نوشتاری فراوانی دارند. دامنه وسیع لغات و رعایت اصول نگارشی از مواردی است كه كمتر در نوشتارهای فارسی در اینترنت دیده می شود .
●●نتیجه گیری:
نظام آزادی كه در اینترنت موجود است آزادی واقعی و رعایت حق انتقاد را از یك سو تضمین كرده است اما از دیگر سو خطر گزینش سایتهایی كه صرفاً بر ملاحظات عملی همچون افزایش سود و بازار بهتر استوار است نیز كاربران را تهدید می كند . اگر معیارها صرفاً تجاری باشد – كه سمت و سو نیز همین گونه است – نتیجه ناگزیر آن افت كیفیت رسانه و عرضهٔ ارزان و همه پسند مطالب خواهد بود كه می تواند در نهایت تهدیدی برای فرهنگ باشد این پدیده ای شناخته شده است اما چنانكه بعضی مدعی اند فقط به كشورهایی كه در آنها فرهنگ در انحصار قشری از نخبگان جامعه است محدود نیست . عرضه مبذول و همه پسند اطلاعات را در بیشتر كشورهایی كه از لحاظ اقتصادی و دموكراسی پیشرفته هم می توان دید . اما كشورهای پیشرفته با زمینه فرهنگی خاصی كه دارند توان رویارویی با این خطر را هم دارند، مثلاً در فرانسه یا انگلستان، عوامل تضمین كننده به قدر كافی وجود دارند كه در مقابل ابتذال روزانه ای كه رسانه های مختلف از جمله اینترنت در اختیار كاربرانش قرار می دهند، بایستند و مانع صدمه دیدن جامعه یا بنیادهای آن شوند. اما در كشورهایی همچون كشور ما كه فرهنگ هنوز خیلی آسیب پذیر است و با بی عدالتی و نابرابری عمیق همراه است. اگر سیاستهایی مسئولانه ای در پیش گرفته نشود، بسیاری از نهادهای مدنی به خطر خواهد افتاد و بسیاری از نیروهای بالقوه جوانان به هدر خواهد رفت . رسانه ها می توانند حساسیت ها را تندتر كنند یا ملایم سازند، می توانند نیروی مخیل و تشخیص را به ترك وادارند یا آن را كاملاً منفعل سازند، هم می توانند توجه مردم را به مسائل واقعی جلب كنند و هم به مسائل كاذب یا مسائلی كه ابداً مطرح نیستند، جلب كند تا توجه مردم را از مسائل واقعی منحرف سازند . از اینرو لازم است كه با شناخت كافی از این رسانه ها بخصوص اینترنت كه به عنوان یكی از تأثیر گذارترین ها مطرح است برنامه ریزی درست را تضمین كنیم و دست از آزمون و خطا برداریم، چرا كه سرعت گسترش اینترنت آنچنان سریع است كه اجازه آزمون به ما نمی دهد ، باید توجه داشت كه تولید اطلاعات اگر تنها در سطوح و لایه های خاصی از جامعه صورت پذیرد و حق دسترسی به اطلاعات تنها برای افراد خاصی وجود داشته باشد یكی از ابزارهای مهم توسعه كه همان دسترسی عموم مردم به اطلاعات است عملاً محقق نشده است . در عصر كنونی كه ارتباطات محور توسعه سیاسی اقتصادی ، فرهنگی و اجتماعی است توجه به این مقوله از ضرورت ها و با بسته های علوم اجتماعی است . ( فرقانی ، دنیای اقتصاد ، ۱۳۸۱ )
در بررسی و برنامه ریزی در اینترنت باید كاربران، انگیزه ها و رفتارشان را مورد تدقیق قرار دهیم و سعی نماییم برنامه ریزی مطابق نیازهای آنان انجام شود .
كاربران اینترنت دوست دارند در فرهنگ های دیگر غوطه ور شوند یا آزادی این كار را داشته باشند، دوست دارند در فرهنگ دیگر شركت كنند یا اقلاً دوست ندارند پشت صحنه ها از آنها مخفی بماند .
ارتباطات جهانی فراگیری ملتها از یكدیگر را افزایش می دهد و فرهنگ بومی در رقابتی بی نظیر در تاریخ بشری با فرهنگ غیر بومی است .
به هر میزان كه هویت ملی در یك كشور قوی باشد – مثل ژاپن – فراگیری فرهنگی ضعیف تر است . متقابلاً به درجه ای كه جامعه ای با بحران هویت روبرو باشد به همان درجه در فراگیری و پذیرش ناخواسته و تلفیق اجباری با فرهنگ غیر بومی پیش خواهد رفت. حل بحران هویت و شكل گیری تدریجی و منطقی هویت ملی از مهمترین ویژگی های دنیایی است كه در آن ملی گرایی در كنار جهانی شدن فرهنگ، تشدید شده است .
به اعتقاد برخی صاحبنظران تقویت كانون خانواده ، جدی گرفتن آموزش راهنمایی و دبیرستان ، عرضه استدلالی دین به جامعه ، حفظ هویت باستانی ایران و افزایش سطح مناظره و تقابل فكری در رسانه های نمایشی و ] حتی خود اینترنت [ از عناصری هستند كه می توانند هویت فرهنگی ایرانیان را تقویت كنند و به لحاظ سیاسی و كاربردی قدم مقدم برفرایند فوق افزایش سطح اعتماد میان دولت و ملت است . ( سریع القلم ، مجموعه مقالات ، ۱۳۷۶ ، صص ۲۵۲-۳۴۹ )
باید توجه داشت كه فرهنگ تعیین كننده انواع ارتباط و تناسب مدلهاست بسیاری از این مدلها به نهادهای اجتماعی تبدیل می شوند كه اثرات اجتماعی شدید بر جای گذاشته و در قالب فرهنگی برای تقویت ارزشها ، اصول و آداب و سنن ایفای نقش می كنند و در عین حال زمینه را برای دگرگونی فراهم می سازند . بسیاری از مشكلات ارتباطی از مشكلات جوامعی كه در آن زندگی می كنیم ناشی می شود . و چاره كار نیز در سانسور یا ممنوعیت ارتباط نیست بلكه برای بهره گیری بهتر از تكنولوژی رسانه های همگانی باید شرایطی متناسب با ایدئولوژی غالب ایجاد نمود، چرا كه در سودمند بودن محیط اینترنت از جمله ایجاد راه ها و امكانات تازه ای برای ارتباط برقرار كردن ، آموزش دادن و یادگیری و كسب اطلاعات و سرگرم كردن خودمان هیچ شكی نیست، در این نیز شكی نیست كه اگر قرار است اینترنت به مفیدترین نحو خود عمل كند فهم و آگاهی اجتماعی از ماهیت سرویسهای اینترنت از جمله فرصتها و امتیازاتی را كه در اختیارمان می گذارند و نیز راه های ممكن برای كنترل دسترسی كودكان به آن سرویسها از اهمیتی جهانی برخوردار است. می بایست ما نیز همانند دیگر كشورها سعی خود را در افزایش درك و آگاهی مردم از اینترنت معطوف كنیم و در درجه اول آموزش والدین را مورد توجه قرار دهیم .
به منظور به حداكثر رساندن تنوع محتوا و دیدگاه های فرهنگی و زبانی كه به صورت قابل دسترسی هستند، آنچه حایز اهمیت است نه تنها به حداكثر رساندن امكان دسترسی به اینترنت می باشد، بلكه تشویق تمامی شركت كنندگان و كاربران به داشتن نقشی متقابل و تأثیر گذار و نیز شركت در مجموعه واره هایی كه از طریق این وسیله برای دیگران قابل دسترسی است می باشد . اگر محتوای اینترنت از منابعی با حداكثر تنوع بدست آید در آن صورت قابلیت عظیم آن به عنوان منبعی متشكل از فرهنگ ها ، زبانها ، سیاستها و دیدگاههای اخلاقی مختلف و متنوع كه بتواند درك و فهم موضوعات و دیدگاههای میان فرهنگ ها را افزایش دهد به حداكثر خواهد رسید و این امر بسیار مهم است كه تلاش كنیم اینترنت به جای تبدیل شدن بوسیله ای عموماً یكطرفه و منفعل ، تجربه ای با مشاركت پذیری و تأثیرگذاری متقابل هر دو طرف باقی بماند . كوشش ها باید بر تعادل مجدد نیروهای موجود متمركز شود و در اقدامات اتخاذ شده بایستی هم محورها ( ابزار و وسایل ) و هم محتوای فرهنگی ( برنامه ها ) در نظر گرفته شود، لذا بهتر است صنایع سخت افزار و نرم افزار محلی بر پایه منابع و فرهنگهای درونزا توسعه یابند . ( دوپوئی ، ۱۳۷۴ ، صص ۵۰-۴۹ )
راه اندازی سایت های علمی و فراگیر ایرانی و اسلامی و تولید نرم افزارهای چند رسانه ای و بالا بردن حجم مطالب فارسی زبان و همچنین مطالب به سایر زبانها در مورد فرهنگ ایرانی و اسلامی از جمله كارهای تأثیرگذار و مهم است كه البته موارد معدودی همچون برخی فعالیت های انجمن های خصوصی و دولتی و همچنین برخی مراكز فرهنگی و اسلامی تا به حال صورت گرفته است .

نویسنده : آرش فرقانی
فهرست منابع :
۱- بلیك، رید. هارولدسن، ۱۳۷۸، طبقه بندی مفاهیم در ارتباطات، ترجمه مسعود واحدی، انتشارات سروش، چاپ اول.
۲- برونز، لورل، ژوتیك، زران، ۱۳۷۹، اینترنت، ترجمه علی محمد نفیسی، انتشارات شیرازه، چاپ دوم
۳- دربیگی بابك، ۱۳۸۰، چالش های حقوقی و اخلاقی و اجتماعی فضای رایانه ای ( مجموعه مقالات )، تهران، خانه كتاب، چاپ دوم
۴- دوپوئی، گزاویه، ۱۳۷۴، فرهنگ و توسعه، ترجمه فاطمه فراهانی و عبدالحمید زرین قلم، تهران، مركز انتشارات كمیسیون ملی یونسكو در ایران، چاپ اول.
۵- شكر خواه، یونس، ۱۳۷۹، تكنولوژی های ارتباطی و جامعه اطلاعاتی، تهران، انتشارات انوشه، چاپ اول
۶- مجله دنیای اقتصاد، سه شنبه ۲۴ دی- گفتگو با محمد مهدی فرقانی.
۷- فیروزآبادی، علی، ۱۳۸۲، پیامدهای اعتیاد مدرن، مجله گزارش، شماره۱۴۷، خرداد
۸-Yee,danny, Towards an Anthropology of interne communication Last modified ۵th March ۱۹۹۵.
۹-D. Ko VUS , ۱۹۹۶ March, The Culture of internet is the culture of The real world
۱۰-Lebo, Harlan, Users value internet as info sources, UCLA today .
۱۱-Wolpert, stwart, The Culture of chat VCLA today . ۲۰۰۲ .
۱۲-Chat Etiquette: The Do,s AND Don,ts of on Linne Can Ver Sation.
۱۳-Conhaim , Wallys , May ۲۰۰۲, Blogging What is? (The internet)
۱۴-Persian Blogger Jhronicles ۲/۲۴/۲۰۰۳ .
۱۵-Griffiths, Mark, sex on the internet: observation and Cations for
internet set addictia Nov. ۲۰۰۱ .
منبع : كتاب مجموعه مقالات نخستین كنگره بین المللی - دانشگاه آزاد اسلامی

منبع : خبرگزاری فارس