اوضاع سیاسی و اجتماعی جهان اسلا‌م در دوره امامت امام محمدتقی(ع)

هنگامی كه امام رضا(ع) با توطئه‌مامون عباسی در سال ۲۰۳ ه‌.ق به شهادت رسید و امامت شیعه به امام محمدتقی(ع) رسید، خلا‌فت عباسی در آستانه ورود به دوره جدیدی بود كه بعدها در تاریخ به عصر نفوذ تركان شهرت یافت. ‌ تركان از زمان فتح ماوراءالنهر و تركستان در اواخر قرن نخست هجری قمری، به عنوان یك نیروی تازه‌، ‌وارد جهان اسلا‌م شدند.
و گرچه در این دوران از خلا‌فت عباسی، به سبب برخی عوامل از جمله نفوذ بلا‌منازع ایرانیان به ویژه خراسانیان به خلا‌فت از ابتدای تاسیس خلا‌فت عباسی به اهتمام ابومسلم خراسانی تا درگذشت مامون در سال ۲۱۸ق. و وجود وزیران مقتدر ایرانی از خاندان برمك و فضل و همچنین تمایلا‌ت شدید مامون به ایرانیان و وزیر ایرانی‌اش فضل‌بن‌سهل، تركان از ورود به خلا‌فت عباسی بازمانده بودند ولكن بعد از مامون آنگاه كه خلا‌فت عباسی به دست فرزندش معتصم افتاد، عصر نوینی در خلا‌فت عباسی آغاز گردید و آن نفوذ تركان در خلا‌فت و تسلط آنان بر خلفای عباسی بود. چراكه معتصم آنگاه بر خلا‌فت دست یافت كه عواملی همچون استعدادهای جنگی تركان در این مقطع زمانی دخیل بود و اعراب به سبب آسایش در شهرها و ایجاد زمینه‌های لا‌زم برای ثروت‌اندوزی و رفاه‌طلبی از جوش و خروش افتاده و آمادگی‌های جنگی خویش را از دست داده بودند و خراسانی‌ها نیز در عراق به تدریج خلق و خوی عربی به خود گرفته بودند و مهم‌تر از آنها خراسان را طاهریان، آذربایجان را خرم‌دینان و مازندران را سپهبدها تحت سلطه خویش درآورده بودند.
معتصم، خلیفه عباسی، با سپاه جدید خویش، شورش ز‌ها را در بطائح بصره سركوب كرد و در سال ۲۲۳ قمری به روم حمله نمود و عموریه را گشود. پس از آن، خلیفه ابتدا بابك خرم‌دین، رئیس خرم‌دینان را كه علیه خلا‌فت عباسی علم مخالفت برافراشته بود، به دست افشین كشت و به دنبال آن خود افشین به اتهام توطئه علیه خلیفه و نیز بت‌پرستی، در كنار جسد بابك خرم‌دین در سامرا، در سال ۲۲۶ قمری، به دار كشیده شد.چنانكه وجه تسمیه این عصر نشانگر آن است، در این دوران نفوذ تركان در خلا‌فت عباسی به جایی رسید كه خود تركان یكی از مشكلا‌ت اساسی خلا‌فت شدند. به طوری كه خلفای عباسی خود تحت كنترل شدید تركان قرار گرفتند و در صورت نیاز، تركان خود به خلع خلفا و حتی قتل آنان مبادرت می‌ورزیدند.معتصم عباسی همچون خلفای پیش از خود با علویان سخت بود و در سال ۲۲۰ قمری امام محمدتقی(ع) را از مدینه به بغداد فراخواند و در همان سال امام(ع) به توطئه خلیفه و به دست زنش كه دختر مأمون بود مسموم شد و به شهادت رسید.

سیدمهدی جوادی

منبع : روزنامه اعتماد ملی