الجزیره ، سی ان ان دنیای عرب

تلویزیون الجزیره اولین کانال ماهواره ای عربی است که متعلق به کشور قطر است. این شبکه تلویزیونی در حال حاضر با کسب بیش از۵۰ میلیون بیننده عرب زبان در سراسر جهان(۷۶ درصد مردم عرب زبان جهان) به رقیبی برای شبکه تلویزیونی بی بی سی مبدل شده است. تلویزیون الجزیره که با پخش برنامه و خبر به صورت ۲۴ساعته، سی ان ان دنیای عرب به شمار می آید برخلاف ابعاد و وسعت کم خود به شهرت بسیاری دست یافته است. به گفته حسنی مبارک رئیس جمهور مصر این شبکه جعبه کبریتی است که دنیای عرب را به آتش کشیده است. تلویزیون الجزیره مدعی است که تنها شبکه تلویزیونی مستقل از نظر سیاسی در خاورمیانه است و به پوشش تمامی نظریات، بدون غرض ورزی وبا رعایت امانت در بیان واقعیت می پردازد. امروز این کانال با بیش از ۳۰ دفتر و ده ها خبرنگار در سراسر جهان تبدیل به نامی جهانی شده، به طوری که مردم، دولت ها و تصمیم گیرندگان در سطح جهان نمی توانند آن را نادیده بگیرند. بسیاری از مردم جهان به الجزیره به عنوان یک منبع موثق اطلاعات نسبت به دولت و کانال های خبری دیگر می نگرند، در نتیجه این شبکه از پربیننده ترین کانال های خبری در خاورمیانه محسوب می شود.
● تاریخچه
«شیخ حمد بن خلیفه آل ثانی» پس از انجام کودتا علیه پدرش و احراز مقام امیری قطر، شبکه تلویزیونی الجزیره را در اول نوامبر سال ۱۹۹۶ (آبان ۱۳۷۵) با تخصیص ۱۵۰ میلیون دلار تاسیس کرد. هدف امیر قطر از این اقدام شناساندن کشور کوچک قطر در جهان و ایفای نقشی بزرگ توسط این کشور در دنیای رسانه ای بود. وی همچنین در نظر داشت با این عمل عربستان سعودی کشور همسایه و رقیب خود را تضعیف کند. دو اتفاق سبب شد که روند شکل گیری شبکه الجزیره تسریع شود:
۱ _ در پی پخش تلویزیونی مراسم تشییع جنازه یکی از شاهزادگان مونث سعودی در شبکه تلویزیونی اوربیت، دولت عربستان که تامین کننده مالی تلویزیون مذکور بود، اقدام به فسخ قرارداد خود کرد. این اقدام دولت عربستان سعودی باعث بیکاری پرسنل عرب تلویزیون فوق شد. شبکه الجزیره با استفاده از این فرصت طلایی و با وعده کار حرفه ای توام با آزادی عمل و دستمزد بالا اقدام به جذب نیروهای بیکار شده شبکه اوربیت کرد.
۲ _ تعطیلی بخش عربی بی بی سی باعث شد تا خبرنگاران و گزارشگران عرب آن رسانه به شبکه الجزیره جذب شوند. این امر باعث شد تا عده ای این شبهه را مطرح کنند که شبکه الجزیره توسط بی بی سی تاسیس شده است.
● تشکیلات و مدیران
شبکه تلویزیونی الجزیره دارای ۳۲ دفتر خبری در جهان است و مرکز اصلی آن در دوحه پایتخت قطر قرار دارد. اولین دفتر نمایندگی این شبکه در خارج از کشور در لندن افتتاح شد و دومین دفتر نمایندگی آن در سال ۱۹۹۷ (۱۳۷۶) در تهران افتتاح شد که در سال ۱۹۹۸ (۱۳۷۷) فعالیت رسمی خود را آغاز کرد. سپس دفاتر نمایندگی این شبکه در سایر کشورها نظیر فرانسه، آمریکا و روسیه دایر شدند. رئیس شورای هماهنگی و مدیر عامل این شبکه شیخ حمد بن ثامر آل ثانی است. سمیر خادر سردبیر و جوانی تاکر مدیر عامل سایت انگلیسی شبکه الجزیره است. در حال حاضر وضاح خنفر مدیر شبکه الجزیره است که پیش از این خبرنگار تلویزیون الجزیره بوده است. اکثر اعضای هیات مدیره تلویزیون الجزیره، قطری هستند وجمیل عازر، محمد اکریشان، فیصل القاسم، سامی حداد و احمد منصور از گزارشگران و مجریان سرشناس این تلویزیون به شمار می آیند.
تعداد کارکنان این شبکه در حدود ۳۷۰ نفر است که همگی به استثنای چند تکنسین فیلیپینی، عرب هستند و در مجموع پانزده ملیت مختلف از جمله تونسی، الجزایری، لبنانی و مصری در این شبکه مشغول کار هستند. در این شبکه ده نفر اعم از ۵ مرد و ۵ زن که تنها یکی از آنها دارای حجاب است به صورت تمام وقت و ۲۴ ساعته مسئول تهیه خبر هستند. همچنین دارای ۸ گوینده خبر ثابت تلویزیونی است که سه نفر آنان زن و بقیه مرد هستند. اولویت در گزینش مجریان الجزیره تسلط آنان به خبر و شیوایی لهجه عربی آنهاست. بنابراین مجریان لبنانی بیشترین شانس را برای استخدام در الجزیره داشته اند. در میان مجریان الجزیره گرایش های مختلفی را می توان مشاهده نمود، از مجریانی که به نحوی طرفداران ج.ا.ا هستند تا طرفداران القاعده، عربستان و غیره. تنها مجری محجبه این شبکه سال گذشته به حجاب روی آورد و تا قبل از آن بدون حجاب جلوی دوربین حاضر می شد. وی از طرفداران جمهوری اسلامی ایران است. خانم کوشرت که از مجریان دیگر این شبکه است نیز از طرفداران ایران به شمار می آید.
● سیاست مالی
شبکه الجزیره از ابتدای تاسیس خود درصدد بود که از طریق پخش آگهی تا سال ۲۰۰۱ به خود کفایی برسد. اما زمانی که برای رسیدن به این هدف با مشکل مواجه شد امیر قطر موافقت کرد تا به صورت سالانه به کمک مالی خود (۳۰ میلیون دلار در سال ۲۰۰۴) به این شبکه ادامه دهد. از راهکارهای دیگر این شبکه برای کسب درآمد و نیل به خودکفایی ،حق اشتراک کابلی، معاملات رسانه ای و فروش برنامه و فیلم است. در ژانویه ۲۰۰۳ بی بی سی موافقتنامه ای را با الجزیره برای مشارکت در تسهیلات و اطلاعات شامل فیلم های خبری امضا کرد. در حال حاضر مصاحبه های اختصاصی الجزیره و سایر فیلم های آن به طور گسترده در رسانه های غربی از قبیل سی ان ان و بی بی سی پخش مجدد می شود. پخش پیام های صوتی و تصویری اسامه بن لادن، تهیه گزارش های اختصاصی از افغانستان قبل و بعد از حمله آمریکا، نزدیکی به سران طالبان و شخصیت های القاعده و گزارش های قبل و بعد از حمله آمریکا به عراق سودآوری فراوانی برای الجزیره به همراه داشته و بالطبع منجر به تشویق رسانه های تصویری غربی به انعقاد قرارداد با شبکه مذکور شد. گزارش های الجزیره از افغانستان که توسط تیسیر علونی خبرنگار این شبکه هدایت می شد به قراردادهای مهمی با شبکه های CNNو سایر شبکه های تلویزیونی مانند ZDF انجامید. چندی پیش تیسیر علونی به اتهام همکاری با گروه های تندرواسلامی و توریستی در اسپانیا دستگیر و به هفت سال زندان محکوم شد. نامبرده تنها خبرنگاری است که در پی سقوط کابل از افغانستان گریخت و همین اقدام به تردیدها نسبت به ارتباط وی با القاعده قوت بخشید.
● افتتاح کانال های مختلف
این شبکه در ادامه فرایند رشد و گسترش فعالیت های خویش اعلام کرد که کانال جدیدی را تحت عنوان «الجزیره زنده» تاسیس می کند. برنامه های این کانال شامل پخش مستقیم و بدون ویرایش، همچنین تفسیر جریان کنفرانس ها و جلسات مختلف مورد علاقه بینندگان علاقه مند به مسائل جهان عرب و خاورمیانه خواهد بود. همچنین در حال حاضر شبکه ای تحت عنوان الجزیره ورزشی؛ با مدیریت مستقل که در راس به الجزیره پیوند دارد راه اندازی شده است که صرفاً به اخبار و گزارش های ورزشی اختصاص دارد. تاسیس یک کانال برای پخش برنامه به زبان انگلیسی به نام الجزیره اینترنشنال و ایجاد کانال های ویژه پخش برنامه های مستند نیز در دستور کار این شبکه قرار دارد. این شبکه همچنین، در تاریخ ۹ سپتامبر ،۲۰۰۵ کانال ویژه کودکان خود (JCC) را افتتاح کرده است که سرمایه آن متعلق به موسسه توسعه جامعه، علوم و آموزش قطر است. این کانال نخستین کانال عرب زبان به شمار می آید که به طور اخص به پخش برنامه های ویژه برای کودکان می پردازد و ۴۰ درصد برنامه های آن به صورت مستقل توسط این شبکه تهیه می شود. این کانال دارای ۲۳۵ کارمند بوده و گروه های سنی ۳ تا ۱۵ سال را پوشش می دهد. تلویزیون الجزیره در ژانویه ۲۰۰۱ الجزیره نت (ALJAZEERA.NET) را به عنوان عمده ترین سایت اینترنتی خبری عربی افتتاح کرد که در صدر رسانه های عرب قرار گرفت. عنوان ها و مباحث داغ همراه با گزارش های خبری واقع بینانه و بازخوردهای متقابل از ویژگی هایی هستند که موجب شده الجزیره نت در میان ۵۰ سایت اول جهان قرار گیرد.● برنامه های شبکه الجزیره
بخش عمده برنامه های شبکه الجزیره به اخبار، گزارش های خبری و تفسیر و مصاحبه در زمینه های سیاسی اختصاص دارد. اما گزارش های اقتصادی، بازرگانی، فرهنگی، هنری و بهداشتی نیز در برنامه های آن گنجانده می شود. برنامه های شبکه الجزیره در یک تقسیم بندی کلی عبارتند از: اخبار که به صورت مستقیم و زنده پخش می شود، برنامه های بحث و گفت وگو که از کشورهای مختلف و به طور کاملاً زنده پخش می شود و فیلم های مستند و گفت وگوهایی که قبلاً ضبط شده اند و به صورت مستقیم پخش نمی شود. تصمیم گیری و سیاستگزاری در خصوص پخش اخبار بر عهده هیات تحریریه خبر است و هیات مدیره هیچ دخالت یا نظارتی بر پخش آن ندارد. پخش برنامه های مستقیم نیز به همین صورت است و هیات مدیره قبل از پخش آن هیچ گونه نظارتی ندارد و تنها پس از پخش برنامه نظرات خود را به شبکه ابلاغ می کند. بدین ترتیب هیات مدیره فقط بر پخش برنامه های از پیش ضبط شده نظارت دارد و در صورت تایید هیات مدیره از جهت هنری و مضمونی، برنامه مذکور پخش می شود.
یکی از برنامه های مشهور الجزیره به این صورت است که الجزیره پس از بیان خبر و پخش گزارش مفصل، سراغ یک تحلیلگر ناظر یا یک شخصیت سیاسی می رود و با او درباره موضوع مطرح شده به صورت تلفنی به گفت وگو می پردازد. همچنین هرگاه خبر یا گزارش مربوط به فلسطین، قدس یا رژیم اشغالگر قدس باشد، الجزیره هم با کارشناسان فلسطینی و هم با کارشناسان اسرائیلی گفت وگوی تلفنی انجام می دهد. بر همین اساس برخی معتقدند که شبکه الجزیره تمایلات اسرائیلی دارد. یکی دیگر از برنامه های تلویزیون الجزیره که بخش اعظمی از برنامه های الجزیره را تشکیل می دهد، مصاحبه و گفت وگو با مقامات و شخصیت های بین المللی است که به طور زنده پخش می شود. از جمله این برنامه ها می توان به برنامه میزگردی که اخیراً از این شبکه در مورد ایران پخش شد، اشاره کرد. این میزگرد با حضور محبوب الزویری، رئیس بخش مطالعات ایران در دانشگاه های انگلیس و غانم جواد، پژوهشگر حقوق بشر مقیم لندن برگزار شد. برنامه های ثابت گفت و گو عبارتند از: الرای و الرای الاخر (نظر و نظر دیگر)، ملف الاسبوع (موضوعات هفته)، اکثر من رای (بیش از یک نظر)، الاتجاه المعاکس (جهان مخالف)، بلاحدود (بدون محدودیت)، الشریعه و الحیات (دین و زندگی)، ضیف و قضیه (یک میهمان و یک موضوع)، لقاء الیوم (دیدار روز)، حوار فی الریاضه (گفت و گوی ورزشی)، تحت المجهر(زیر ذره بین) و سری للغایه (فوق سری).
شبکه الجزیره همچنین دارای برنامه ای ضبط شده از خبرنگاران این شبکه در سایر کشورها تحت عنوان «مراسلو الجزیره» و برنامه ای از خبرنگاران سایر شبکه های تلویزیونی خارجی تحت عنوان «مراسلو» است. علاوه بر برنامه های بالا، با توجه به این که ورزش یکی از موضوعات مورد علاقه اعراب است؛ الجزیره روزانه ۹ بخش ورزشی در میان برنامه هایش دارد که با گفت وگوی ورزشی جمعاً ۱۰مورد می شود.
نحوه پخش اخبار بدین صورت است که راس هر ساعت، برنامه ها قطع می شود تا مهمترین اخبار روز منطقه و جهان به سمع و نظر بینندگان برسد. همچنین در آخر شب مهمترین عناوین خبری روز در برنامه حصاد الیوم مورد بررسی قرار می گیرد.
● جایگاه تلویزیون الجزیره در میان رسانه های بین المللی
به نظر می رسد شبکه تلویزیون الجزیره از جایگاه قابل قبولی در میان رسانه ها برخوردار باشد. اهدای جایزه «امیر کلاوس» از طرف یک موسسه فرهنگی هلندی به این شبکه در سال ۱۹۹۹ گواه خوبی بر جایگاه بین المللی و شناخته شده این رسانه است. این شبکه طی چند سال اخیر از طرف موسسات فرانسوی، روسی به عنوان یکی از شبکه های برتر سال انتخاب شده است همچنین پوشش خبری الجزیره از حمله آمریکا به عراق موضوع اصلی فیلم مستند «اتاق کنترل» بود که در سال ۲۰۰۴ تهیه شده و جایزه ای هم به آن تعلق گرفت. تمامی خبرنگاران، سردبیران و مدیران این رسانه به صورت حرفه ای فعالیت می کنند و اغلب از چند تخصص برخوردار هستند. سایر خبرگزاری ها و شبکه های ماهواره ای از جمله مشتریان این شبکه هستند. دلایل موفقیت این شبکه خبری را در دو مورد می توان خلاصه کرد. ابتدا اینکه، این شبکه تلویزیونی مخالف روش معمول است و با افزایش اخبار، گزارش ها، گفت وگوها و میزگردها همانند شبکه های غربی، برای دنیای عرب که از آزادی بیان محروم هستند، به خصوص زمانیکه در جبهه مخالف فعالیت می کنند؛ آزادی بیان و فضای فکری بازی را به ارمغان آورده است. دومین دلیل موفقیت الجزیره نیز آن است که الجزیره به انتظارات مردم پاسخ می دهد. کشورهای عربی که به دنبال کردن اخبار و دیدن شبکه های سی ان ان، بی بی سی یا شبکه های فرانسوی برای بینندگان، عادت کرده بودند، با نگرش دیگری که بیشتر برایشان آشنایی داشت؛ به دیدن برنامه های این شبکه روی آوردند؛ این یک تحول بود. الجزیره معتقد به یک اصل است: «الرای والرای الاخر» (یک عقیده و عقیده دیگر) که همواره این شعار بهانه ای جهت گفت وگو با مخالفین دولت های منطقه بوده است.
● مواضع شبکه الجزیره
رویکرد و برنامه های الجزیره گاه جنجال برانگیز بوده و حتی باعث کدورت دولت های مختلف از جمله مقامات آمریکایی در عراق بوده است که این شبکه را به پوشش دادن اخبار گروه های تندرو، بنیادگرا و تاکید بیش از اندازه بر پخش گزارش های خبری و تصویری تکان دهنده متهم کرده اند. آلفا لاملوم، سیاست شناس دانشگاه پاریس، در کتاب مفید و مختصر خود به نام «الجزیره آینه نافرمانی و ابهام در دنیای عرب» می نویسد: «این شبکه از زمان تاسیس، با بیش از پانصد مورد شکایت از جانب رژیم های عرب مواجه بوده است.» به همین دلیل این شبکه در کشورهای عربی فاقد دفتر نمایندگی است؛ حتی امارات متحده عربی نیز اجازه تاسیس دفتر در آن کشور را به این شبکه نداده است. کویت، بحرین، سودان، لیبی، عربستان و عراق از کشورهایی هستند که دفاتر این شبکه را در کشور خود تعطیل کرده اند. در واقع این شبکه تبلیغات بن لادن؛ دشمن شماره یک آمریکا را با پخش کاست هایش به عهده دارد و به خاطر پخش پیام های بن لادن و سایر اعضای القاعده و سازمان های مسلح فعال در عراق و افغانستان از سوی آمریکا متهم به حمایت از اقدامات تروریستی شده است. الجزیره تنها شبکه ای بود که در جریان حمله آمریکا به کابل و شهرهای دیگر افغانستان با پخش زنده و ۲۴ ساعته تصاویری از مناطق مسکونی ویران شده برخلاف خواست آمریکا حرکت می کرد.

زهرا بزرگزاده شهدادی

منبع : روزنامه شرق