جمعه, ۱۴ اردیبهشت, ۱۴۰۳ / 3 May, 2024
مجله ویستا


آرامگاه امام محمد عزالی (هارونیه) ، توس ، مشهد


این بنا كه به مقبره هارون‌الرشید، نقاره‌خانه زندان هارون و مسجد نیز معروف است، در كنار جاده مشهد به شهر توس و در نزدیكی آرامگاه فردوسی بنا گردیده است و عملكرد آن به طور قطعی مشخص نیست.
بنای مزبور كه شباهت زیادی به آرامگاه سنجر در مرو دارد، از آجر ساخته شده و گنبد دو پوشه داشته؛ اما پوشش خارجی آن ویران گشته و در سال‌های اخیر بازسازی شده است. دهانه گنبد داخلی حدود 11/30 متر و ارتفاع تیزه آن تا كف زمین، در حدود 22 متر است. بر سطح خارجی گنبد داخلی، اثرهایی از تیغه آجری دیده می‌شود كه ساختمان دو پوش گنبد را به هم متصل می‌كرده است.
نقشه مقبره به شكل چهارگوش است. در این بنای بلند و كشیده، طرحی از ویژگی‌های قرن هشتم هجری قمری برجای مانده است كه از جمله می توان به خطوط عمودی و موازیِ نشسته بر سطح نما - برای بلندتر و رفیع‌تر نشان دادن بنا - و نیز طاق‌نماها و نورگیرها و فضای پر و خالی اشاره كرد. این بنای تعمیر شده، مشتمل بر ایوانی رفیع، دولچكی و چهار ایوان صلیبی‌شكل در داخل و هم‌چنین پنجره‌های مشبك، نغول‌هایی به شكل عمودی و افقی، هشت طاق‌نما با قوس جناغی، سردابه و گنبد دو پوشه آجری به بلندی 22 متر تا كف زمین است. این بنا، در گذشته، سه مدخل داشته كه امروزه ورودی شرقی و غربی آن مسدود شده و به صورت پنجره‌ مشبك درآمده است.
داخل بنا طرحی چهارضلعی دارد؛ و طول هر یك از اضلاع آن به 11 متر می‌رسد. این مقبره در واقع بنای سه طبقه‌ای شامل سرداب و دو طبقه دیگر است كه مدخل سرداب آن در ضلع جنوب شرقی اتاق قرار دارد. به نظر می‌رسد كه این بنا در سال 720 هـ.ق به یادبود امام محمد غزالی - دانشمند نامی ایران - ساخته شده باشد. حفریات جدید باستان‌شناسی در محوطه اطراف بنا، منجر به كشف قبر غزالی و آثار دیگری شده است.