بیماری‌های آنلاین از تشخیص تا درمان

می‌گویند اینترنت بزرگ‌ترین و جامع‌ترین سامانه‌ای است که تا به حال به دست انسان طراحی شده است. این شبکه بزرگ جهانی که در اواخر دهه ۶۰ میلادی شکل گرفت، در ابتدا با انگیزه دسترسی چندمنظوره به منابع مختلف و امکان‌پذیری کار در زمینه‌های بین‌رشته‌ای طراحی شد. اما از اواسط دهه ۹۰ با وابسته شدن بسیاری از فعالیت‌های روزمره زندگی به این شبکه، اینترنت به یک شبکه همگانی و جهانی تبدیل شد. مسأله اما این است که اینترنت با وجود منافع غیر قابل انکارش، به ویژه در امر تسهیل و تسریع برخی کارهای روزمره، عوارض و آسیب‌های زیان‌باری نیز با خود به همراه می‌آورد و از‌ آن‌جا که بر اساس آخرین آمارهای منتشرشده، تعداد کاربران اینترنت در داخل کشور خودمان تا پایان فروردین ۱۳۸۶ به ۱۱ میلیون و ۲۶۰ هزار نفر بالغ می‌شود، خالی از لطف ندیدیم که نگاه گذرایی بیندازیم به برخی بلایای اینترنتی.
شاید دیده باشید آن‌هایی را كه همیشه دارند در اینترنت پرسه می‌زنند. گاهی دیگران را آزار می‌دهند (مثلاً با هك كردن یا چت‌های رکیک و مزاحم). گاهی خودشان را آزار می‌دهند (مثلاً با چک ‌کردن‌های پیاپی ای‌میل‌هایشان یا سرک کشیدن‌های وسواس‌گونه به سایت‌های غیر اخلاقی و اصطلاحاً هرزه‌نگری). راستش، فهرست بیماری‌های اینترنتی، آن‌قدر بلندبالا و مفصل است که بعید می‌دانم دور و بر خودتان کسی را پیدا کنید که اهل کامپیوتر و اینترنت باشد اما به یکی از این بیماری‌ها دچار نباشد. حالا صادقانه بگویید: شما خودتان به کدامش مبتلا هستید؟
۱) خودگردی یا Ego-Surfing
خودگردی، نوعی بیماری اینترنتی است که مبتلایانش، به طور مرتب، نام خودشان را در اینترنت جست‌وجو می‌کنند. جالب است که این بیماری عمدتاً در میان طبقه روشنفکر و روزنامه‌نگار و جماعت بلاگر دیده می‌شود. مشاهدات بالینی نشان می‌دهد که برای مبتلایان به این بیماری، این مسأله خیلی مهم است که چند نفر و از کجا به وبلاگ یا سایتشان لینک داده‌اند. آن‌ها به طور مرتب، شمارنده سایتشان را چک می‌کنند و کنترل نمودار تعداد بازدیدکنندگان، آن‌ها را دچار اضطراب می‌کند.
۲) بلاگ‌افشایی یا Blog Streaking
بلاگ‌افشایی یا خودافشاگری در وبلاگ، مشکل دیگری است که محققان از آن به عنوان یک بیماری یاد می‌کنند. این گروه از مبتلایان، رازها و اسراری را که معمولاً شخصی و خصوصی قلمداد می‌شود، روی وبلاگ‌های شخصی‌شان برای عموم مردم افشا می‌کنند. دامنه ‌این افشاگری بسیار گسترده است و از افشای رازهای بی‌خطر تا انتشار عکس‌های نامتعارف و شرح روابط خصوصی افراد، متغیر است.
۳) وبگردی یا Google-Stalking
وبگردی در واقع، همان مشکلی است که خیلی‌ها را نیمه‌شب و البته در صورت بی‌خوابی از رختخوابشان جدا می‌کند و به پای گوگل می‌کشاند تا به چند سایت دیگر سر بزنند و احیاناً دوستان و همکلاسی‌های قدیمی‌شان را در اینترنت جستجو و پیدا کنند.
۴) ویکی‌پدیاگرایی یا Wikipediholism ediholism
ویکی‌پدیاگردی به معنای میل شدید افراد است به استخراج معلومات مختلف از ویکی‌پدیا (دایره‌المعارف معتبر) و ویرایش و نگارش و حتی بیان آن‌ها در مجامع مختلف. این بیماری آن‌قدر همه‌گیر است که ویکی‌پدیا تصمیم گرفته صفحه‌ای را برای سنجش میزان اعتیاد به خود برای کاربران در نظر بگیرد.
۵) شکار عکس یا Photo Lurking
در این بیماری، فرد مبتلا علاقه شدیدی دارد که آلبوم عکس‌های اینترنتی افراد ناشناس را دید بزند و زیر و رو کند. با وجود سایت‌هایی چون اورکات، این بیماری بسیار اوج گرفته و شایع‌‌تر شده است. این بیماران تمایل عجیبی دارند به گشت و گذار در آلبوم عکس اشخاصی که تا به حال حتی یک‌بار هم آن‌ها را ندیده‌اید.
۶)آشغال جمع‌کنی یا Cheesepodding
آشغال‌جمع‌کنی یعنی تمایل به جمع‌آوری و بایگانی هر چیز به ‌دردنخور، مستعمل و بنجلی که روی اینترنت پیدا می‌شود؛ از آهنگ‌های عهد بوق گرفته تا بریده‌های اسکن‌شده روزنامه. البته در برخی موارد، فروش این اقلامِ جمع‌آوری‌شده به مردم نیز دیده می‌شود!
۷) وسواس‌های فكری عملی
از ویژگی‌های برجسته وسواس، عدم توانایی در مهار رفتارها یا اندیشه‌های خاص است. برای مثال، فردی كه وسواس شستشو دارد، نمی‌تواند میل به شستشو را در خودش كنترل كند و گاهی ساعت‌ها مشغول شستن دست‌هایش می‌شود. این اختلال وقتی رنگ و بوی اینترنتی به خود می‌گیرد، به چک كردن‌های پی‌درپی پست‌های الكترونیك (ای‌میل)، دل‌نگرانی از آنلاین نشدن یك دوست و مواردی از این دست منجر می‌شود.
۸) هرزه‌نگاری و هرزه‌نگری
اگرچه هرزه‌نگاری یك انحراف در رفتارهای جنسی است که تاریخچه‌ای طولانی دارد، اما اینترنت اقدام به آن را آسان‌تر از گذشته کرده است. نوشتن کلمات مستهجن به هنگام چت، ثبت کامنت‌های رکیک و بی‌ادبانه‌ای که نوعی تخلیه جنسی قلمداد می‌شود، همان هرزه‌نگاری است که از آن به عنوان یک رفتار انحرافی یاد می‌شود و انتظار می‌رود که سرآغازی باشد برای ابتلا به سایر اختلالات جنسی مانند آزارگری، آزارخواهی، همجنس‌گرایی و ...
بعضی بیماران هم هستند که به طرز وسواس‌گونه‌ای، مرتباً به سایت‌های غیر اخلاقی سرک می‌کشند و آن سایت‌ها را چک می‌کنند. روان‌پزشکان به بیماری این افراد هم می‌گویند: هرزه‌نگری. این بیماری هم مثل بیماری قبلی (هرزه‌نگاری) یک انحراف در رفتار جنسی محسوب می‌شود و همان احکام پیشین در موردش صادق است.
۹ ) آزارگری
آزارگری را شاید بتوان یک رفتار ضد اجتماعی در دنیای سایبر نامید. لابد تا به حال با SPAM (هرزنامه)‌هایی كه مثل مور و ملخ از دیوار صندوق‌های پست الكترونیكی بالا می‌روند، برخورد كرده‌اید. اسپم‌ها را امروزه اغلب اهالی دهكده جهانی به عنوان یك مزاحم می‌شناسند. حالا اگر فردی مثل یك اسپم، مزاحمِ خلوتِ زندگی‌تان در دنیای سایبر شود، در واقع به آزارگری سایبرنتیك پرداخته است: هک کردن سایت‌های این و آن، ایجاد مزاحمت در چت و . . .
●کالبدشکافی اعتیاد اینترنتی
اینترنت، ویژگی‌های منحصر به فردی دارد: کاربری‌های فوق‌العاده متنوع، سهولت دسترسی، ۲۴ ساعته بودن، سادگی کار، هزینه پایین، گمنام ماندن کاربران در آن و . . . اتفاقاً همین عوامل، موجب استقبال عظیم مردم از اینترنت در سراسر جهان شده است. اما این خصوصیات، اگرچه از یک طرف جزء قابلیت‌های اینترنت محسوب می‌شوند، از طرف دیگر از معایب اینترنت شمرده می‌شوند. چراکه همین خصوصیات، زمینه را برای اعتیاد اینترنتی فراهم می‌کنند.
اعتیاد به اینترنت، یکی از شایع‌ترین عوارض استفاده از اینترنت است. البته نشانه‌های این اعتیاد ممكن است به آسانی نمایان نشود و به همین دلیل، افرادی که به صورت مداوم از اینترنت استفاده می‌کنند، باید به طور مرتب تحت معاینه قرار بگیرند. همچنین افرادی که بیشتر اوقات روز را پای اینترنت می‌گذرانند، باید میزان وابستگی‌شان تحت کنترل درآید تا اگر احیاناً زمانی که در نت می‌گذرانند، افزایش پیدا کرد؛ زودتر برای درمان اقدام کنند.
اعتیاد به اینترنت، البته به این معنا نیست که هر کسی با چندبار آنلاین شدن به آن مبتلا شود. فرض کنید فردی به مشروبات الکلی اعتیاد دارد. او وقتی به احساساتی از قبیل افسردگی، ناامیدی و بدبینی به آینده دچار می‌شود، احتمالاً بیش از پیش به مشروبات الكلی روی می‌آورد. افسردگی یا اعتماد به نفس پایین می‌تواند به عنوان یك عامل محرك عمل کند و آغازگری باشد برای روی آوری به هر نوع تسکین‌دهنده‌ای که بتواند مؤثر واقع شود. این كار معمولاً برای خلاصی زودگذر، اجتناب یا فائق آمدن بر افكار و احساسات منفی انجام می‌شود.در مورد اعتیاد اینترنتی هم همین‌طور است. این اعتیاد ممكن است نوعی عكس‌العمل یا واكنش باشد نسبت به یک محرك، مانند مشکلات زندگی خصوصی. بنابراین، حوادث بزرگی كه در زندگی روی می‌دهند (مثلاً ازدواج ناموفق، شكست شغلی، اخراج از محل كار و . . .) ممكن است محركی باشند برای استفاده نادرست از هر نوع تسکین‌دهنده و سرگرم‌کننده‌ای، از جمله اینترنت. رفتارهای اعتیادی نیز اغلب به عنوان نوعی تسهیل‌كننده برای غلبه بر افسردگی‌های این‌چنینی، عمل می‌كنند. به بیان دیگر، اعتیاد در کوتاه‌مدت، فرد را قادر می‌سازد كه مشكلات خودش را فراموش کند. به طور مثال، با وخیم‌تر شدن اوضاع زناشویی یک فرد معتاد به الكل، احتمالاً میزان مصرف او برای فرار از مشاجرات خانوادگی بالاتر می‌رود و همین طور برعكس. به همین منوال، در اعتیاد به اینترنت نیز محرك‌ها و عواملی وجود دارند كه فرد را به سوی اعتیاد اینترنتی سوق می‌دهند. در واقع، رفتارهایی كه به اینترنت مرتبط هستند، قادرند همان نوع تسكینی را فراهم كنند كه الكل، مواد مخدر، قمار و مانند آن‌ها.
● نتایج تحقیق یونگ
استفاده از اینترنت، یک اصطلاح عام است كه منظور از آن، بهره‌برداری از تمام کاربردهایی است که ممکن است به صورت آنلاین صورت بگیرد. از جمله این كاربردها می‌توان به این موارد اشاره کرد:
استفاده از شبكه گسترده جهانی، اتاق‌‌‌‌‌‌های گپ (چت‌روم)، بازی‌های دوسویه (interactive)، گروه‌های خبری و موتورهای جستجوی پایگاه‌های اطلاعاتی.
دانشمندی به نام یانگ در سال ۱۹۹۶ خاطرنشان كرد كه معمولاً معتادان به اینترنت به یكی از موارد بالا اعتیاد پیدا می‌كنند و همان مورد، محركی می‌شود برای استفاده افراطی این افراد از اینترنت. بنابراین درمانگرها باید تشخیص بدهند كه كدام‌یك از كاربردهای بالا برای یك معتاد به اینترنت، بیش از همه، مسأله‌ساز است. درمانگر باید از بیمارانش این سؤالات را بپرسد:
الف) ما از اینترنت ‌چه ‌استفاده‌‌هایی ‌می‌‌كنید؟
ب) ر هفته، چند ساعت را برای هریك از كاربردهای بالا پای اینترنت می‌‌‌‌گذرانید؟
ج) دام‌یك از كاربردهای بالا برایتان بیشترین اهمیت را دارد؟
د) ر هر یک از كاربردهای بالا، شما به چه چیزی بیش از همه علاقه‌مند هستید؟
در صورتی كه پاسخگویی به این سؤالات برای بیمار دشوار باشد، بیمار می‌تواند یك دفترچه را دم دست خود در كنار كامپیوتر قرار بدهد تا رفتارهای خودش را به هنگام استفاده از اینترنت در آن یادداشت كند. درمانگر نیز باید پاسخ‌های فرد به سؤالات بالا را مورد بررسی قرار دهد تا مشخص کند كه آیا الگوی خاصی در میان رفتارهای فرد وجود دارد یا نه. به طور مثال، درمانگر بررسی می‌كند كه كدام‌یك از كاربردهای اینترنت به لحاظ اهمیت در رتبه اول و دوم قرار دارند و برای هر یك، بیمار چند ساعت وقت صرف می‌كند. به طور مثال، بیمار ممكن است اتاق‌های چت را در درجه اول اهمیت قرار دهد و بیش از ۳۵ ساعت در هفته را به این كار اختصاص بدهد و گروه‌های خبری را در درجه آخر كاربرد بگذارد و صرفاً هفته‌ای ۲ ساعت را به آن اختصاص بدهد. بیمار دیگری ممكن است استفاده از گروه‌های خبری را در درجه اول قرار دهد و ۲۸ ساعت در هفته را به این كار اختصاص بدهد و ...
یانگ به همین منوال جلو می‌آید و به درم
●مخاطرات آنلاین
دانشمندان معتقدند كه استفاده زیاد از اینترنت ممكن است به افسردگی در كاربران اینترنتی منجر شود. چندی پیش پایگاه اینترنتی نیوكلارا گزارش داد که مطالعات اخیر دانشمندان نشان داده است استفاده زیاد از اینترنت، به ویژه در دانش‌آموزان، موجب كاهش كارآیی تحصیلی آن‌ها خواهد شد. این مطالعات همچنین نشان داده‌اند كه استفاده زیاد از اینترنت بر رشد شخصیتی نوجوانان نیز لطمه وارد می‌كند. دانشمندان و محققان هلندی پس از بررسی ۵۱۲ نوجوان بین ۱۳ تا ۱۵ سال دریافتند كه استفاده بیش از حد از اینترنت، افت تحصیلی آن‌ها را موجب شده است.
از زمانی كه راهنمای تشخیصی ـ آماری اختلال‌های روانی به چاپ رسیده، بحث پیرامون گنجاندن طبقه‌ای از اختلال‌های روانی با نام اختلال‌های سایبر، قوت یافته است. پیش‌بینی‌های انجمن روان‌شناسی آمریكا به عنوان ناشر و گردآورنده این راهنمای معتبر تشخیصی ـ آماری این است كه طی ۱۰ سال آینده با توجه به حجم كاربرد اینترنت و رایانه‌ها می‌توان در DSM۵ و توسط علم روان‌شناسی به یافته‌ها و نتایج پژوهشی دقیقی برای اعتبار بخشیدن به این طبقه از اختلال‌ها دسترسی پیدا كرد.
انگران توصیه می‌کند که بر حسب نوع و میزان اعتیاد بیمار به اینترنت، ‌از درمان‌های رفتاری و مشاوره‌ای و حتی درمان‌های دارویی استفاده نماید.● ابتکار چینی‌ها درمقابله با اعتیاد اینترنتی
چندی پیش در خبرگزاری‌ها این خبر منتشر شد که یک اردوگاه نظامی در نزدیکی پکن، با ترکیبی از همدلی و انضباط، در خط مقدم مقابله این کشور با اعتیاد به اینترنت در میان میلیون‌ها نوجوان این کشور قرار گرفت. به گزارش خبرگزاری فرانسه، «مرکز درمان اعتیاد به اینترنت»(IATC) در منطقه داکسینگ، از آمیزه‌ روان‌درمانی و تمرینات نظامی برای درمان کودکانی که از لحاظ اجتماعی اقتصادی به طبقات تازه به دوران رسیده چین تعلق داشتند و به بازی‌‌های ویدیویی آنلاین و چت‌های نامناسب معتاد بودند، استفاده‌ کرد.
دولت چین که از افزایش شمار مرگ‌ومیر و جنایات اینترنتی نگران بود، از مدت‌ها پیش اقداماتی را برای ریشه‌کنی اعتیاد به اینترنت آغاز کرده بود؛ از جمله، ممنوعیت بازگشایی کافی‌نت‌های جدید و اعمال محدودیت‌هایی روی بازی‌های خشن کامپیوتری.
اما مرکز دولتی داکسینگ که به وسیله یک سرهنگ ارتش تحت امر بیمارستان نظامی پکن اداره می‌شود، یکی از معدود کلینیک‌هایی است که با روش خاصی به درمان معتادان به اینترنت می‌پردازد. گفته می‌شود بیماران این مرکز که عمدتاً ۱۴ تا ۱۹ ساله هستند، ساعت ۶:۱۵ بامداد در خوابگاه‌های جمعی‌شان بیدار می‌شوند تا نرمش صبحگاهی انجام بدهند و با یونیفورم‌های نظامی روی زمین‌های سیمانی رژه بروند. آن‌ها به جلسات مشاوره گروهی و فردی نیز می‌روند و بخشی از درمانشان، شرکت در شبیه‌سازی مانورهای جنگی از جمله بازی با تفنگ‌های لیزری است.
مسؤولان این اردوگاه می‌گویند که این برخورد تحکم‌آمیز برای ترک اعتیاد به اینترنت در کشوری که بیش از ۲ میلیون نوجوان معتاد به اینترنت دارد، ضروری است. به گفته یکی از روان‌شناسان این اردوگاه، اغلب معتادان به اینترنت توجهی به احساسات دیگران ندارند و تمرینات نظامی به آن‌ها این امکان را می‌دهد که احساس عضویت در یک گروه را درک کنند و از لحاظ بدنی نیز قوی‌تر شوند. بنا به گفته مسؤولان این مرکز، از هنگام گشایش این مرکز در سال ۲۰۰۴ بالغ بر ۱۵۰۰ بیمار تحت درمان قرار گرفته‌اند و طبق آمارها، موفقیت این روش در ترک اعتیاد این افراد، نزدیک به ۷۰ درصد بوده است.
●علایم اعتیاد اینترنتی
مانند تمامی انواع دیگر اعتیاد، اعتیاد اینترنتی هم نوعی اختلال و بی‌نظمی روانی ـ اجتماعی است، با مشخصه‌هایی مانند اضطراب، بی‌حوصلگی، اختلالات عاطفی، افسردگی، تندخویی، بدخلقی و از هم گسیختگی روابط و مناسبات اجتماعی به لحاظ کمی و کیفی. علایم این اعتیاد نیز عبارت است از:
بروز مشکلات در روابط بین ‌فردی، نادیده گرفتن مسؤولیت‌های مربوط به دوستان، خانواده، کار یا مسؤولیت‌های فردی، بدخلقی به دنبال تلاش دیگران برای دست کشیدن او از اینترنت، آنلاین ماندن بیش از زمان برنامه‌ریزی‌شده، دروغ گفتن یا مخفی نگه داشتن زمان واقعی کار با اینترنت از نظر دوستان و خانواده، تغییر در سبک زندگی به منظور گذران وقت بیشتر با اینترنت، کاهش فعالیت‌های فیزیکی، بی‌خوابی، بی‌توجهی به بهداشت فردی، کـم‌خوابی یا تغییر الگوی خواب به منظور صرف وقت بیشتر در اینترنت.
از طرفی، افراد در صورت استفاده از اینترنت، نه تنها رفتارهایی متفاوت با الگوهای رایج در جامعه از خود نشان می‌دهند، بلکه نوع تفکرشان نیز با اکثریت افراد جامعه متفاوت می‌شود. این افـراد اندیشه‌های وسواسی راجع به اینترنت دارند. کنترل چندانی بر وسواس و انگیزه‌های اینترنتی خودشان ندارند و حتی فکر می‌کنند اینترنت تنها دوست آن‌ها است. همچنین این افراد معمولاً اظهار می‌کنند اینترنت تنها جایی است که آن‌ها در آن، احساس خوبی نسبت به خودشان و جهان پیرامونشان دارند.
بنا به گفته رئیس انجمن جامعه‌شناسان ایران، نزدیک به یک‌چهارم کاربران اینترنت در تهران نیز اعتیاد به اینترنت دارند و این میزان بین سنین ۱۵تا ۱۸ سالگی شیوع بیشتری دارد. به گفته دکتر معیدفر، بازدهی پایین، تأخیر در رسیدن به محل کار، کاهش تحرک جسمی، چاقی، دردهای ناشی از استفاده از کامپیوتر (مثل درد چشم و مفاصل) از جمله مواردی است که مسأله اعتیاد اینترنتی را مهم جلوه می‌دهد.
● هفت معیار اعتیاد آنلاین
انجمن روان‌پزشکان آمریکا برای شناخت اعتیاد اینترنتی و افرادی که به استفاده مفرط از اینترنت معتادند، معیارهایی مشخص کرده است که بر طبق آن، چنان‌چه بخواهیم فردی را معتاد به اینترنت بدانیم، باید حداقل ۳ مورد از معیارهای هفت‌گانه در وی دیده شود. این موارد عبارتند از:
۱) معیار اول، تحمل است و این معیار به معنای صرف زمان بیشتر پای اینترنت به منظور دستیابی به رضایت است. یعنی بیمار به مرور احساس می‌کند که باید زمان بیشتری پای اینترنت بگذراند تا به همان درجه از رضایت برسد که قبلاً با صرف زمان کمتری به آن می‌رسید.
۲) وجود چند علامت از علایم ناشی از ترک اینترنت، لااقل طی ۲ روز در ماه، بعد از کاهــش استفاده یا ترک استفاده از اینترنت. (مشروط بر این‌که، این علایم منجر به بروز اختلالاتی در عملکرد اجتماعی فرد شود)
۳) استفاده از اینترنت به منظور تخفیف علایم یا اجتناب از علایم ناشی از ترک اینترنت
۴) استفاده همیشگی از اینترنت در دوره‌های زمانی طولانی‌تری نسبت به آن‌چه در ابتدا مد نظر بوده
۵) گذراندن حجم قابل توجهی از وقت روزانه پای فعالیت‌های مربوط به اینترنت
۶) کاستن از حجم فعالیت‌های مهم اجتماعی، شغلی یا تفریحی به خاطر استفاده بیش از حد از اینترنت.
۷)‌ پذیرش مخاطرات شغلی، تحصیلی و خانوادگی صرفاً به خاطر استفاده بیش از حد از اینترنت.
● پیشگیری از بیماری‌های اینترنتی
کارشناسان و متخصصان حوزه بهداشت روان برای پیشگیری از بروز هر نوع اختلال روانی و رفتاری ناشی از سوء كاربری اینترنت، توصیه می‌كنند که:
‌١ ) رای ورود و خروج خودتان در اینترنت حساب و کتابی در نظر بگیرید و از میزان آن به دقت اطلاع داشته باشید.
‌٢ )وجود چند علامت از علایم ناشی از ترک اینترنت، لااقل طی ۲ روز در ماه، بعد از کاهــش استفاده یا ترک استفاده از اینترنت. (مشروط بر این‌که، این علایم منجر به بروز اختلالاتی در عملکرد اجتماعی فرد شود)
‌٣) از اینترنت برای فعالیت‌های مفیدی مانند بررسی سایت‌های هنری، علمی، فرهنگی و خبری هم استفاده كنید. یادتان باشد که اینترنت، بیشتر جنبه كاری و تسهیل‌گری دارد، تا تفریح و وقت‌گذرانی.
‌٤) یشتر از روزی ۲ بار برای چک کردن ایمیل‌های شخصی‌تان یا فهرست دوستانتان وقت نگذارید.
‌٥)مزاحم دیگران نشوید و حریم خصوصی‌ آن‌ها را زیر پا نگذارید.
۶)دور سایت‌های غیر اخلاقی را خط بكشید.

منبع : سایر منابع