نقد و بررسی کتاب «فهرست نویسی منابع الکترونیکی»

● مقدمه
رشد سریع محیط و رسانه‌های الکترونیکی، همراه با گسترش استفاده از آنها در کتابخانه‌ها و مراکز اطلاع رسانی و تمایل کاربران به بهره مندی از آنها، به دلیل قابلیت‌های منحصر به فرد برای ذخیره سازی، تبادل و اشاعه اطلاعات، ایجاد استانداردها و ابزارهایی برای سازماندهی رسانه‌ها و منابع این محیط، با همان هدف سازماندهی منابع سنتی را ضروری می‌سازد. این امر پاسخی است که نظام¬های سازماندهی اطلاعات همواره در طول تاریخ و متناسب با پیشرفت‌های فن آوری‌های اطلاعاتی به منظور تامین نیازهای پژوهشگران و کاربران ارائه نموده‌اند. در این راستا دو رویکرد به چشم می¬خورد، نخست سازگاری استانداردها و ابزارهای سنتی با تحولات اخیر؛ و دیگری، ظهور استانداردهای جدید. (طاهری، ۱۳۸۵، ص. ۱)
توجه به سازماندهی منابع الکترونیکی ریشه در تلاش‌هایی با سابقه نزدیک به چهار دهه دارد. در این مدت استانداردها، دستنامه‌ها، و رهنمودهایی توسط اشخاص حقیقی و حقوقی معتبر فراهم شده است. توجه به این امر در ایران، در قالب معدود تلاش‌های انجام شده هویدا است. زین العابدینی (۱)، رشیدی(۲)، باجی(۳)، فتاحی و طاهری(۴)، کوکبی(۵)، طاهری (۶) و ... به تدوین و ترجمه آثاری مرتبط همت گماشته‌اند. کوشش‌های صورت گرفته در برخی سازمان¬های داخلی(۷) نیز از نخستین تجربیات عملی محسوب می‌گردد.
قواعد فهرستنویسی انگلو– امریکن، استانداردی است بر مبنای رویکرد اول که قواعدی متناسب با سازماندهی منابع الکترونیکی و مطابق با "استاندارد بین المللی توصیف کتابشناختی برای منابع الکترونیکی (ISBD(ER))" در فصلی مجزا (فصل نهم) ارائه می‌دهد. تنظیم قواعد مرتبط با سازماندهی منابع الکترونیکی از سال ۱۹۷۸ (در ویرایش دوم AACR) و در فصل نهم مد نظر قرار گرفته است (A Brief History of AACR). در آخرین بازنگری این فصل (۲۰۰۲)، قواعدی برای فهرستنویسی منابع الکترونیکی دسترس پذیر به صورت محلی (مستقیم) – منابعی که بر روی یک رسانه فیزیکی ذخیره شده‌اند -، و منابع الکترونیکی دسترس پذیر از راه دور (شبکه‌ای) – منابعی که بر روی دیسک سخت ذخیره، یا در محیط شبکه‌ای مورد استفاده قرار می‌گیرند – وجود دارد. (فتاحی و طاهری، ۱۳۸۴، ص. ۱۹۹) علیرغم دیدگاه‌ها و پنداشت‌های نخستین بعد از ظهور وب که به حذف واژه و استانداردهای فهرستنویسی اشاره می‌نمود (صفری، ۱۳۸۲، ص. ۷۶)، تجربه استفاده از این قواعد در نظام‌های اطلاعاتی برخی سازمان‌ها و کتابخانه‌های بزرگ – مانند کتابخانه کنگره یا شبکه OCLC – کارآمدی و توانمندی این قواعد را در سازماندهی منابع الکترونیکی نشان می‌دهد.

سید مصطفی واردی
کارشناس مرکز اطلاعات و مدارک اسلامی