واکسن اعتیاد با «نانو بمب»

یکی از پنج یافته غیرمنتظره نانو در جهان متعلق به گروه تحقیقاتی این پروفسور ایرانی دانشگاه هاروارد است
«نانو بمب» روشی برای انهدام سلول های سرطانی با استفاده از کمترین دارو با هدف گذاری دقیق سلول های مبتلا است
ابداع بی سابقه پروفسور ایرانی که در آزمایشگاه پاسخ مثبت داشته از سال ۲۰۰۹ روی انسان آزمایش خواهد شد
«نانو بمب» هوشمند می تواند به صورت واکسن ضد اعتیاد عمل کند و مواد مخدر را قبل از رسیدن به مغز، نابود سازد
● واکسن اعتیاد با ریزذرات هوشمند
تحقیقات برای استفاده از فناوری نانو و آگاهی از اهمیت آن در ایران سابقه چندان طولانی ندارد، اما در همین سال ها سعی شده با الگوبرداری کلی از تجربه دیگر کشورها و به کارگیری دانش و خلاقیت پژوهشگران داخلی، ایران نیز به جمع کشورهایی بپیوندد که نه تنها در صنعت، بلکه در دیگر ابعاد مختلف زندگی مردم، خصوصاً بخش درمان، توانسته اند این فناوری را به مرحله کاربرد مؤثر برسانند.
دکتر امید فرخزاد، استاد ۳۹ ساله ایرانی دانشگاه هاروارد، از پزشکانی است که فعالیت های بسیاری در فناوری نانو داشته و مسئولیت پروژه تحقیقات فناوری نانو در درمان سرطان و آزمایش سامانه های استفاده هدفمند دارو در دانشگاه هاروارد را بر عهده دارد.
با این پروفسور جوان ایرانی درباره فعالیت ها، تحقیقات و یافته های او و گروهش در زمینه استفاده از فناوری نانو در حیطه طب به گفت وگو نشسته ایم.
● به نظرم بهتر است از تحصیلات تان شروع کنیم؛ در کدام دانشگاه ها و در چه مقاطعی تحصیل کرده اید
سال ۱۹۹۹ مدرک دکترای پزشکی ام را از دانشکده پزشکی دانشگاه بوستون دریافت کردم. تحصیلات تکمیلی تخصصی بیهوشی را در هاروارد و آموزش بالینی ـ تحقیقاتی را در مؤسسه فناوری ماساچوست MIT)) به پایان رساندم. علاوه بر فلوشیپ در MIT، دوره فوق تخصصی در شاخه Interventional Pain، که زیر مجموعه بیهوشی و طب درد است، گذرانده ام.
● کمی درباره این شاخه از طب درد توضیح بدهید.
در Interventional Pain به کمک تکنولوژی رادیولوژی، مکان درد در بدن مشخص می شود تا پزشک متخصص بتواند درد عصب تحریک شده را تسکین دهد. این شاخه از طب درد، علم نسبتاً نوینی است که امروزه در حال رشد و توسعه جهانی است.
● تحقیقات در زمینه استفاده از فناوری نانو در طب را از چه زمانی آغاز کردید
از اواخر سال ۲۰۰۱ تحقیقات در زمینه استفاده از فناوری نانو در درمان بیماری های مختلف را شروع کردم و اکنون با گروهی از دکترها، دانشجویان و تکنسین ها در لابراتوار Nanomedicine and Biomaterials در حال تحقیق هستیم.
● در محافل پزشکی جهانی، بیش از همه فناوری ابداعی تان برای درمان سرطان بر سر زبان ها افتاده است. این فناوری چیست
به طور معمول وقتی در دوره شیمی درمانی به بیمار سرطانی دارو داده می شود، این دارو به همه بدن او می رود و آنقدر در بدن پخش می شود تا به سلول هایی که سرطانی هستند، برسد و روی آنها اثر بگذارد. بنابراین برای رسیدن مقدار مشخصی از داروی موردنیاز این سلول ها، مقدار بسیار بیشتری دارو وارد بدن شخص می شود و استفاده مثبت دارو تنها روی مقدار کمی از سلول های بدن است که وضعیت غیرطبیعی دارند.
یکی از زمینه های تمرکز تیم تحقیقاتی ما، شناسایی هدف دارو، تأیید رسیدن آن به هدف و توان عملیاتی بالا در ترکیب و آزمایش نانو ذرات در تحویل دارو به سلول است. نانو بمب های هدفمند (Targeted Nanobombs)طراحی شده توسط ما می توانند، سلول های سرطانی و سالم را از یکدیگر تشخیص دهند. این نانوبمب های حاوی دارو، در بدن می چرخند تا سلول های سرطانی را پیدا کنند. سپس به این سلول ها می چسبند و وارد سلول می شوند. تنها در داخل سلول های سرطانی است که این ذرات هدفمند دارویی را که در خود داشته اند، آزاد می کنند.
● این روش چه مزایایی دارد
در روش معمول شیمی درمانی برای این که داروی موردنیاز، به سلول سرطانی برسد، گاهی آنقدر دارو به بیمار داده می شود که ممکن است از بین برود. درحالی که با استفاده از نانوبمب های هدفمند با این روش همان مقدار دارو که لازم است به بیمار داده می شود.
در این روش دارو به دیگر سلول ها ـ یعنی سلول های سالم ـ نمی رود، بنابراین نسبت به روش های معمول شیمی درمانی، عوارض بسیار کمتری به همراه دارد. نکته دیگر این است که آن مقدار دارویی که در این روش استفاده می شود، تنها به سلول های سرطانی می رسد، بنابراین هم داروی کمتری مصرف می شود و هم نتیجه شیمی درمانی بهتر بروز می کند.
● پس از تحویل دارو به سلول، برای این نانوبمب ها چه اتفاقی می افتد
ما برای ساخت این نانوبمب ها از پلیمری به نامPoly (lactic-co-glycolic acid)] ] استفاده می کنیم که سال ها در انسان استفاده شده اند. PLGA در بدن می شکند و تبدیل به قسمت هایی می شود که بدن می تواند از آن برای تولید انرژی استفاده کند و در نتیجه جذب شود. بنابراین مواد سازنده این نانوبمب ها با بدن سازگار است و آثار بدی روی بدن ندارد.
● تحقیقات برای ابداع این روش چه مراحلی را می گذراند
نتایج تحقیقات گروه ما برای اولین بار سال ۲۰۰۴ در ژورنال علمی معتبر Cancer Research چاپ شد و آن زمان ما نشان دادیم که از این روش در آزمایشگاه می توان با موفقیت استفاده کرد.
این روش سال ۲۰۰۶ ابتدا روی موش های آزمایشگاهی و سپس سال ۲۰۰۸ روی موش های صحرایی آزمایش شده است.
دستاوردهای ما سال ۲۰۰۶ برای اولین بار در مجله فوربس (Forbes) عنوان یکی از پنج یافته غیرمنتظره فناوری نانو را به خود اختصاص داد و در ژورنال (Proceeding of the National Academy of Sciences) PNAS منتشر شد. استفاده از نانوبمب ها در موش ها نتیجه بخش بود و امیدواریم که سال ۲۰۰۹ بتوان استفاده از آن را برای انسان آغاز کرد.
● از وقتی نتایج به دست آمده در بکارگیری این فناوری را منتشر کردید، چه یافته های نوین دیگری در این زمینه داشته اید
یافته های ما فقط در زمینه سرطان نبوده، بلکه بسیاری فناوری های نوین طبی دیگر تولید کرده ایم. تا به حال در رشته نانو ۳۰ حق امتیاز و ثبت ایده و اختراع داشته ایم و نتایج تحقیقات ما در مورد مهندسی فناوری نانو برای استفاده در پزشکی، تا به حال در قالب دو شرکت بیوتکنولوژی و داروسازی به نام BIND Biosciences و Selecta Biosciences به مرحله تولید داروی آزمایشی و استفاده بیشتر از نانو رسیده است.
● از فناوری های دیگری که به آنها دست یافته اید، بگویید.
یکی از فناوری های جدید ما این است که نانوبمب های هدفمند، علاوه بر این که می توانند به هدفشان یعنی سلول های سرطانی برسند و دارو را به آنها بدهند، هنگام تحویل دارو مانند یک چراغ روشن می شوند و علاوه بر گزارش رسیدن داروی مورد نیاز سلول سرطانی، به پزشک نشان می دهند که آن سلول در کجای بدن قرار دارد.
این نانو بمب هایی که روشن می شوند و مانند یک روبات عمل می کنند، می توانند در تشخیص سرطان هم مورد استفاده قرار گیرند.
● تصور می کنید این فناوری نوین چه زمانی به عرصه کاربرد عام برسد
امیدوارم هرچه زودتر روزی برسد که بیشتر بتوانم در این زمینه به جامعه خدمت کنم. پیش بینی کرده ایم نانوبمب های هدفمند را سال ۲۰۰۹ روی انسان آزمایش کنیم اما برای نانوبمب هایی که روشن می شوند و نشان می دهند که سلول سرطانی کجای بدن قرار دارد، حداقل ۱۰ سال دیگر جای کار و تحقیق وجود دارد تا به استفاده برای انسان برسد.
● استفاده از این نانوبمب ها را در حیطه دیگری هم در نظر دارید
گروه تحقیقاتی من بر توسعه و مهندسی ریزذره ها برای کاربردهای تشخیصی و درمانی تمرکز کرده اند.
استفاده از این ریزذرات هدفمند در درمان سرطان سینه، پانکراس و تخمدان و همچنین مشکلات قلبی، عروقی در دست بررسی است، اما یکی دیگر از جدید ترین فناوری های ما که هنوز خبر آن پخش نشده است، این است که این نانوبمب ها را می توان به عنوان واکسن برای درمان اعتیاد به مخدرها استفاده کرد.
افراد بسیاری را می بینیم که تصمیم می گیرند اعتیاد به موادمخدر یا سیگار را کنار بگذارند، اما با یک تلنگر کوچک دوباره گرفتار آن می شوند. واکسنی که ما ابداع کرده ایم، به بدن یاد می دهد، هر زمانی که مولکول ماده مخدر وارد بدن شد، قبل از رسیدن آن به مغز و تأثیرگذاری اش، آن را خنثی کند.
● درباره پیگیری فعالیت های پژوهشی در وطن تان چه نظری دارید
من تا ۱۴ سالگی در ایران زندگی کرده ام و بسیاری از اقوامم در وطنم هستند. سال قبل برای مدت کوتاهی به ایران آمدم و در فرصت اندکی، فقط توانستم به چند شهر زیبای کشورم سفر کنم. امیدوارم در آینده بتوانم بیشتر به ایران بیایم و با دانشگاه های معتبر ایران نیز همکاری پژوهشی داشته باشم.

فرزانه فخریان

منبع : روزنامه ایران