لبنان، بوش و رئالیسم‌ سنتی

طی سه سال اخیر عروس کوچک خاورمیانه درگیر حوادث سهمگینی بوده است به گونه‌ای که پس از پایان جنگ‌های چهار مرحله‌ای و ۱۵ ساله داخلی لبنان – سال‌های ۱۹۷۵ تا اواخر ۱۹۹۰ – سال‌های اخیر خونبارترین روزهای این کشور چند قومی – چند فرهنگی که با الگوی دموکراسی انجمنی هدایت می‌شود بوده است. پس از ترور مشکوک رفیق حریری نخست‌وزیر سابق این کشور در آوریل ۲۰۰۵ موج خشونت‌ها و نیز تسویه حساب‌های سیاسی- قومی در این کشور حاشیه دریای مدیترانه آغازیدن گرفت که این البته عاملی شد برای خروج نیروهای سوری که از نخستین مرحله جنگ‌های داخلی لبنان در دهه ۱۹۷۰ یعنی دقیقا از سال ۱۹۷۶ وارد لبنان شده و به وضوح در آرایش سیاسی و منازعات قومی این جامعه چندپارچه ایفای نقش می‌کردند.
اگرچه هنوز تکلیف پرونده ترور رفیق حریری مشخص نشده و شورای امنیت سازمان ملل نیز تحت فشار قدرت‌های غربی وارد این مسئله شده است اما ترور مقام‌های سیاسی دیگر لبنان که عمدتا از جناح ۱۴ مارس یا جناح سنیوره- جنبلاط – سعد حریری محسوب می‌شوند بر پیچیدگی این داستان مرموز افزوده است. یک‌سال و اندی پس از ترور حریری و خروج سوری‌ها و پیچیده‌ شدن معادله لبنان که با ترور مقامات سیاسی این کشور به موازات افزایش مداخلات قدرت‌های منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای چشم‌انداز سیاسی این کشور کوچک و ناهمگون را تیره‌تر می‌کرد به ناگاه با ربوده شدن دو سرباز اسرائیلی توسط نیروهای حزب‌الله ماشه جنگ موسوم به جنگ ۳۳ روزه در جولای ۲۰۰۶ کشیده شد که طی آن نیروهای اسرائیلی به قصد نابودی حزب‌الله به خاک لبنان حمله‌ور شدند اما نتیجه چیز دیگری شد و با وجود استقرار نیروهای موسوم به یونیفل در جنوب لبنان و مهار تحرکات حزب‌الله در جنوب این کشور، اسرائیل نه تنها نتوانست حزب‌الله را نابود کند بلکه گزیده نیز شد. شاید اسرائیلی‌ها از اول می‌دانستند که با ارتشی متقارن قادر به نابودی نیروهای نامتقارن نیستند اما به هر حال کمیته وینوگراد رای به عدم موفقیت اسرائیل در جنگ ۳۳ روزه داد. با پایان جنگ ۳۳ روزه معادله چندوجهی لبنان نه تنها حل نشد که رو به پیچیده‌ شدن نهاد. جنگ دولت و ارتش علیه نیروهای سلفی فتح‌الاسلام که در اردوگاه نهرالبارد پناه گرفته بودند مهم‌ترین حادثه بهار ۲۰۰۷ در این کشور بود. حل بحران نهرالبارد آغازی بود بر بحران انتخاب رئیس‌جمهور لبنان. تاکنون پارلمان لبنان ۱۸ بار بر سر انتخاب رئیس‌جمهور به بن‌بست رسیده است. منازعات یک هفته اخیر در لبنان که منجر به کشته و زخمی شدن ده‌ها نفر از مردم این کشور شد نتیجه مستقیم بن‌بست انتخاب رئیس‌جمهور است.
اگرچه بسیاری از ناظران تصاویر و حوادث اخیر لبنان را یادآوری جنگ‌های داخلی دهه ۱۹۷۰ و ۱۹۸۰ می‌دانند اما با توجه به تغییر معادلات عرصه نظام بین‌الملل وقوع چنین حوادثی در لبنان بسیار بعید است. اگرچه از سویی برخی از ناظران ایران را کشوری مهم در عرصه لبنان می‌دانند اما ورود عربستان سعودی و سایر کشورهای کوچک عربی همچون قطر برای حل معادله لبنان توازنی را در عرصه برخورد قدرت‌های منطقه‌ای در لبنان فراهم آورده که با وجود حمایت قدرت‌های برتر فرامنطقه‌ای از جناح حاکم بر لبنان کفه‌ ترازو به سمت نیروهای غربی در این کشور سنگین شده است. بدین‌سان و با نگاهی به آرایش سیاسی نیروهای لبنان و موازئیک قومی این کشور فشار بین‌المللی به تدریج باعث استحاله شبه‌نظامیان در فرآیند سیاسی خواهد شد و از حوادث خونباری چون جنگ داخلی جلوگیری خواهد کرد. شاید ماجراجویان نظامی – سیاسی در مقابل فشارهای بین‌المللی و استحاله سیاسی مقاومت ورزند اما در فرجام کار عمل‌گرایی سیاسی است که تعیین کننده خواهد بود.
در پایان نباید از ذکر این نکته غفلت ورزید که منطق رفتار قدرت‌های غربی و در راس آنها آمریکا با کشورهای مختلف فرق می‌کند. اگر آمریکا با غرب از دریچه جامعه بین‌الملل و استقرار ارزش‌های هنجاری صحبت می‌کند در رفتار با خاورمیانه عمل‌گرایی سیاسی پیشه می‌کند و از پدرسالاری‌های سنتی و جمهوری‌های دیکتاتوری چون عربستان و مصر در راستای تضعیف نیروهای متخاصم کمال بهره را می‌جوید. ائتلاف آمریکا با کشورهای سنی عرب علیه ایران و حزب‌الله در این بستر قابل تحلیل است. معیارهای دوگانه و چندگانه آمریکا در برخورد با بازیگران عرصه بین‌الملل را باید واقع‌گرایانه تحلیل کرد و به این سبیل ناصواب رهنمون شد که اگرچه زمامداران کاخ سفید از حقوق بشر و دموکراسی سخن می‌گویند در راستای اهداف تاکتیکی و برای تضعیف دشمنان‌شان با ضددموکراسی‌ها وارد معامله نمی‌شوند. دیپلماسی بوش بر سر برنامه هسته‌ای ایران، حزب‌الله و سوریه بیش از آنکه یادآور نومحافظه‌کاری ارزش‌گرایانه وی در حمله مارس ۲۰۰۳ به عراق باشد یادآور رئالیسم‌سنتی نیکسون، ریگان و بوش پدر است.

امیر ایرانشهر

منبع : روزنامه کارگزاران