کوکی ها از تخیل تا واقعیت

تعاریف بسیار زیاد و متنوعی در مطبوعات و رسانه ها از كوكی ها دیده می شود. یكی از این تعاریف اینگونه بیان می شود كه: «كوكی ها برنامه هایی هستند كه وب سایت ها در هارددیسك شما قرار می دهند. آنها در كامپیوتر شما قرار گرفته و اطلاعات مربوط به شما و آنچه كه شما در اینترنت انجام می دهید را جمع آوری می كنند و هر زمان كه لازم باشد می تواند تمامی اطلاعات جمع آوری شده توسط كوكی را بارگذاری (Load) كند.» مشكل اینجاست كه هیچ كدام از اینگونه تعاریف صحیح نیستند. كوكی ها برنامه نیستند و نمی توانند مانند یك برنامه اجرا شوند. از این رو نمی توانند هیچ گونه اطلاعاتی برای خود جمع آوری كنند و یا اینكه اطلاعات شخصی شما را از كامپیوترتان گردآوری كنند. در حقیقت یك تعریف صحیح از كوكی عبارت است از: «یك قطعه متنی كه سرویس دهنده وب می تواند در هارددیسك كاربر ذخیره كند. كوكی ها به وب سایت ها اجازه ذخیره كردن اطلاعات روی كامپیوتر كاربر و سپس بازیابی آن را می دهند. برای مثال یك وب سایت تقریباً برای هر ملاقات كننده یك شماره شناسه (user ID) مجزا ایجاد می كند و آن را در كامپیوتر كاربر ذخیره و بعدها به عنوان فایل كوكی به كار می برد. اكثر سایت ها تنها یك قطعه اطلاعات كه همان شناسه كاربر است را بر روی سیستم شما ذخیره می كنند. یك زوج نام _ ارزش، یك قطعه داده (Data) نامگذاری شده است و یك برنامه نیست و هیچ كاری نمی تواند انجام دهد. یك وب سایت تنها می تواند اطلاعاتی را كه در كامپیوتر شما قرار داده بازیابی كند و نمی تواند اطلاعات را از دیگر فایل های كوكی و یا هر اطلاعات دیگری از كامپیوتر شما بازیابی كند.
•انتقال كوكی ها
در حقیقت این نكته كه كوكی ها اطلاعات سری و شخصی كاربران را برای اهداف و مقاصد معینی می فرستند چندان مبنای علمی ندارد. هر وب سایت تنها می تواند داده هایی را كه بر روی سیستم شما ذخیره كرده دریافت كند و نه هیچ چیز دیگری را. داده ها نیز به روش زیر نقل و انتقال پیدا می كنند: اگر شما URL یك وب سایت را در مرورگر (Browser) خود تایپ كنید، مرورگر شما یك درخواست برای صفحه وب سایت ارسال می كند. وقتی مرورگر این عمل را انجام داد در سیستم شما به جست وجوی فایل كوكی می پردازد. اگر فایل مورد نظر را پیدا كند مرورگر شما تمام زوج نام _ ارزش را به همراه URL به سرویس دهنده ارسال خواهد كرد و اگر فایل كوكی را پیدا نكند هیچ داده ای هم نخواهد فرستاد. پس از آن سرویس دهنده وب درخواست صفحه و همچنین كوكی را دریافت می كند و چنانچه زوج های نام _ ارزش دریافت شده باشند، می تواند آنها را به كار گیرد. اما اگر زوج های نام _ ارزش دریافت نشده باشند آن گاه سرویس دهنده متوجه خواهد شد كه شما قبلاً از این سایت دیدن نكرده اید. بر همین اساس سرویس دهنده یك شماره شناسه جدید برای شما در پایگاه داده های خود ایجاد می كند و سپس زوج های نام - ارزش را به سیستم و در Header صفحه وب ارسال می كند، و سیستم شما این زوج ها را بر روی هارددیسك ذخیره می كند. فراموش نكنیم كه سرویس دهنده وب می تواند زوج های نام - ارزش را تغییر داده و یا اینكه هر بار شما به سایت مراجعه می كنید و درخواست صفحه می كنید زوج های جدیدی به آن اضافه كند. البته اطلاعات دیگری نیز وجود دارند كه سرویس دهنده می تواند به همراه زوج نام _ ارزش ارسال كند. یكی از آنها تاریخ انقضا است و دیگری یك مسیر است. به طوری كه سایت می تواند ارزش های كوكی متفاوتی را با قسمت های مختلف سایت مربوط كند. در عین حال باید توجه داشته باشید كه شما بر روی این فرآیند كاملاً كنترل دارید و می توانید یك گزینه را در مرورگر خود تنظیم كنید، به گونه ای كه مرورگر هر بار به شما اطلاع دهد كه یك سایت زوج های نام _ ارزش برای شما فرستاده و شما می توانید آنها را پذیرفته و یا رد كنید.
•استفاده از كوكی ها
در اصل كوكی ها به منظور رفع مشكل بزرگ افرادی كه وب سایت ها را اجرا می كنند، تكامل یافته اند.
به مفهوم دیگر، یك كوكی اجازه می دهد وب سایت اطلاعات وضعیت را بر روی سیستم شما ذخیره كند. این اطلاعات سبب می شود وضعیت مرورگر شما برای وب سایت مورد نظر مشخص شود. یك شناسه (ID) یك قطعه ساده از اطلاعات وضعیت است و چنانچه یك شناسه در سیستم شما وجود داشته باشد سایت متوجه خواهد شد كه شما قبلاً از این پایگاه دیدن كرده اید. در اصل وضعیت به این شكل است كه «مرور شما حداقل یك بار از این سایت دیدن كرده» و سایت، شناسه شما مربوط به این دیدار را می شناسد. اما وب سایت ها به روش های مختلفی از كوكی ها استفاده می كنند: مثلاً سایت ها می توانند دقیقاً تعیین كنند كه چه تعداد بازدیدكننده از سایت دیدن كرده اند. برای سرویس دهنده های پروكسی (Proxy)، Caching، تمركزدهنده ها و... تنها راه برای اینكه یك سایت بتواند دقیقاً ملاقات كنندگانش را شمارش كند قرار دادن یك كوكی با یك شناسه واحد برای هر ملاقات كننده است. سایت ها همچنین می توانند با استفاده از كوكی ها تعداد ملاقات كننده های جدید و همچنین ملاقات كننده های تكراری را تعیین كنند و یا مشخص كنند كه یك كاربر چگونه از سایت بازدید كرده است.همچنین سایت ها می توانند اولویت های كاربران را ذخیره كنند. به طوری كه سایت می تواند جست وجوی متفاوتی برای هر كاربر داشته باشد. مثلاً اگر شما سایت های MSN و Yahoo را ببینید، تغییرات محتوا، طرح كلی و رنگ را به شما پیشنهاد می كند. همچنین به شما اجازه وارد كردن zipcode و دریافت اطلاعات وضع هوا را می دهد. زمانی كه شما zipcode خود را وارد می كنید زوج نام _ ارزش زیر به فایل كوكی اضافه می شود. سایت howstuffworks.com نیز می تواند چیزهایی از قبیل سبدهای خرید و گزینه های پرداخت سریع را اجرا كند. در این حالت كوكی یك شناسه را دربردارد و به سایت اجازه می دهد كه ردپای شما را دنبال كند تا اگر شما چیزی به سبد خرید خود اضافه كردید خبردار شود. هر قلمی كه شما به سبد خرید خود اضافه می كنید به همراه ارزش شناسه شما در پایگاه داده های این سایت ذخیره خواهد شد. اجرای چنین مكانیسم مناسبی جهت خرید بدون وجود كوكی ها و یا چیزی شبیه آنها غیرممكن خواهد بود. توجه داشته باشید كه در تمامی این مثال ها آنچه كه پایگاه داده ها توانایی ذخیره كردن آن را دارد چیزهایی است كه شما از سایت موردنظر انتخاب كرده اید مثل صفحاتی كه در سایت مرور كرده اید و یا اطلاعاتی كه به صورت online به سایت داده اید. تمام این اطلاعات در پایگاه داده ها ذخیره می شوند. در حقیقت در بیشتر موارد تمامی آنچه كه در كامپیوتر شما ذخیره می شود یك كوكی شامل شناسه واحد شما است.
•مشكلات زیاد
اما كوكی ها مشكلاتی نیز ایجاد می كنند. آنها از مكانیزم كاملی برخوردار نیستند ولی بسیاری از چیزهایی كه انجام آنها از روش های دیگر امكان پذیر نیست را ممكن می سازند. به برخی از نقاط ضعف كوكی ها اشاره می كنیم: ۱- اغلب افراد از سیستم های مشترك استفاده می كنند. هر سیستمی كه در یك فضای عمومی قرار گرفته و بسیاری از سیستم هایی كه در یك محیط اداری و یا منزل استفاده می شوند توسط افراد مختلف به صورت مشترك مورد استفاده قرار می گیرند. با یك مثال بهتر می توان این نكته را روشن كرد. شما یك سیستم عمومی را برای خرید چیزی از یك فروشگاه (خرید online) به كار می برید. فروشگاه در كامپیوتر مورد استفاده شما یك كوكی قرار می دهد و شخص دیگری بعداً می تواند با استفاده از حساب شما چیزی از فروشگاه خریداری كند. فروشگاه ها معمولاً درباره این مشكل یك اخطار با حروف درشت ارسال می كنند كه دلیل آن همین است. حتی در برخی مواقع ممكن است اشتباهاتی رخ دهد. برای مثال فردی یك بار از كامپیوتر همسرش برای خرید از سایت Amazon استفاده كرد بعدها او دوباره وارد سایت Amazon شد و روی یك دكمه كلیك نمود و متوجه نبود كه با این كلیك اجازه خرید یك كتاب را داده است. البته در سیستم های مبتنی بر NT و Unix كه از حساب ها به طور مناسب استفاده می شود و بحث ایمنی و كنترل پذیری معنای بیشتری می یابد این مشكل وجود ندارد. در این گونه سیستم عامل ها حساب های تمامی كوكی های كاربران را تفكیك می كنند. اما مشكل اینجاست كه سیستم عامل های دیگر حساب ها را به حال خود رها می كنند. اگر شما این مثال را در یك كامپیوتر با وضعیت استفاده عمومی انجام دهید و افراد دیگر كه از همان سیستم استفاده می كنند از سایت howstuffworks دیدن كرده باشند در این صورت تاریخچه یا سابقه URL ممكن است كه یك لیست طولانی از فایل ها را نمایش دهد. مشكل دیگر كوكی ها این است كه اگر شما مشكلی با مرورگر خود پیدا كنید اولین توصیه ای كه به شما می شود این است كه تمامی فایل های اینترنت موقت (Temporary Files) موجود در كامپیوتر خود را پاك كنید. با انجام این كار شما تمامی فایل های كوكی خود را از دست می دهید و سپس وقتی از یك سایت دیدن می كنید آن سایت تصور می كند كه شما یك كاربر جدید هستید و یك كوكی جدید برای شما تعیین می كند. به این ترتیب شما در سایت به عنوان یك كاربر جدید ثبت می گردید. البته در این حالت ممكن است بازیابی انتخاب های قبلی برای شما سخت باشد. به همین دلیل است كه سایت ها در برخی از موارد از شما درخواست ثبت نام می كنند. البته اگر شما با یك نام كاربری و كلمه عبور ثبت نام كنید حتی در صورت مفقود شدن فایل كوكی خود می توانید وارد سایت شده و تمامی انتخاب های قبلی خود را بازیابی كنید. مشكل دیگر كوكی ها نیز وجود سیستم های متعدد است. معمولاً برخی افراد در طول روز از بیش از یك سیستم استفاده می كنند. مثلاً یك كامپیوتر در محل كار، یك Laptop و یك كامپیوتر نیز در منزل. در این حالت و در صورتی كه سایت به طور اختصاصی برای حل این مشكل مهندسی نشده باشد سه فایل كوكی جداگانه در هر سه كامپیوتر ایجاد خواهد شد و هر سایتی كه از طریق هریك از سه كامپیوتر بازدید شود كاربر خود را به عنوان یك كاربر جداگانه ردیابی می كند. در این صورت شاید تنظیم انتخاب های سلیقه ای خسته كننده و آزار دهنده باشد. البته سایت هایی كه امكان ثبت نام (register) و ذخیره انتخاب های سلیقه ای به صورت متمركز را فراهم می كنند با داشتن یك حساب مشابه در سه سیستم مشكلی نخواهند داشت. اما به شرطی كه توسعه دهندگان سایت هنگام طراحی آن برای این موضوع تصمیم گیری كنند.اگر شما این مقاله را تا اینجا خوانده اید شاید تعجب كنید كه چه غوغایی در رسانه ها درباره كوكی ها و سایت های اینترنتی وجود دارد. زیرا تا اینجا مشخص شد كه در حقیقت كوكی ها فایل های متنی بی خطری هستند و با وجود نقاط ضعفی كه دارند قابلیت های مفیدی را در عرصه وب فراهم می آورند.
•خطرات كوكی ها
اما بگذارید با یك مثال معضلات كوكی ها را هم یادآور شویم: فرض كنید كالایی را از یك فهرست سفارش خریداری می كنید. شركت مذكور در یك فهرست اختصاصی نام، آدرس و شماره تلفن شما را از طریق سفارش شما در اختیار دارد و همچنین شركت مذكور می داند كه چه اقلامی را خریداری كرده اید. این شركت می تواند اطلاعات شما را به دیگر شركت هایی كه خواستار فروش محصولات مشابه هستند بفروشد. بدین ترتیب بازار تجارت از راه دور تقویت می شود. در یك وب سایت نه تنها سایت قادر به ردیابی خریدهای شما خواهد بود بلكه می تواند صفحاتی را كه شما می خوانید و یا آگهی هایی را كه شما بر روی آنها كلیك كرده اید ردیابی و پیگیری كند. اگر شما كالایی خریداری كنید و نام و آدرس خود را وارد نمایید آن سایت به طور بالقوه اطلاعات بیشتری نسبت به شركت سفارش پست سنتی از شما دارد و این البته در برخی موارد باعث ناخشنودی افراد است. البته هر سایتی سیاست های خاص خود را دارد و برخی از آنها از لحاظ اخلاقی قابل اعتمادتر هستند و با سخت گیری در این مورد اطلاعات شخصی بازدیدكنندگان خود را با دیگر سایت های در معرض فروش، اشتراك و یا مبادله نمی گذارند. مورد دوم از مشكلات ایجاد شده توسط كوكی ها جدیدتر است. یكی از شركت هایی كه در ایجاد كوكی ها كمی افراطی عمل كرده شركت Double click است كه سهم مهمی در رابطه با بدگمانی مردم و كاربران در مورد كوكی ها دارد. این شركت می تواند فایل های كوچك Gif را به گونه ای در سایت قرار دهد كه به Double click اجازه بارگذاری كوكی ها را بر روی كامپیوتر شما بدهد. سپس می تواند تغییر مكان های شما را در سایت های متعدد دنبال كند. در واقع به طور بالقوه می تواند رشته جست وجویی را كه شما در موتور جست وجو تایپ می كنید ببینید و از آنجا كه می تواند اطلاعات زیادی درباره شما از سایت های متعدد جمع آوری كند قادر است پروفایل های قدرتمند و به روزی را تشكیل دهد. با آشكار شدن این نوع عملكرد و درز اخبار به بیرون كارشناسان خبر دادند كه این شركت پروفایل های بی نام را دوباره به اطلاعات نام و آدرس پیوند می زند و آنها را به صورت مشخصی درآورده و سپس می فروشد Double click و شركت های مشابه در وضعیتی شبیه هم این كارها را انجام می دهند. زیرا آنها در بسیاری از سایت ها آگهی ها را سرویس دهی می كنند. البته پروفایل كردن سایت مقابل در محدوده توانایی های سایت های شخصی نیست زیرا كوكی ها مختص سایت هایی با امكانات قوی و حرفه ای هستند. نكته ای كه باید به آن توجه كرد این است كه در حفظ اطلاعات شخصی دقت كرده و از كوكی ها هیچ ترسی نداشته باشید و بدانید كه وجود آنها در اكثر موارد سبب بهبود ارتباطات اینترنتی شما می شود. اما نباید فراموش كنیم كه ارائه بدون حساب و كتاب اطلاعات می تواند در مورد سایت هایی كه تعهدی درباره حفظ و نگهداری اطلاعات شما ندارند به ضرر شما تمام شود كه كوچك ترین آن انبوهی از نامه هایی هستند كه در هنگام هر نوع ارتباط اینترنتی، Mail box شما را انباشته می كنند و علاوه بر هدر دادن اعتبار و هزینه اینترنتی باعث بی نظمی و آشفتگی Mail box شما می شوند.