راست میانه‌رو جایگزین محافظه‌کاران سنتی‌

اتاق بازرگانی و صنایع و معادن ایران فقط ساختمانی چند طبقه در خیابان طالقانی نیست. این ساختمان از ابتدای تشكیل خود در سال‌های اوج درآمدهای نفتی ایران (۱۳۴۸) با فراز و فرودهای بسیاری همراه بوده است. ۳۸ سال پیش اتاق ایران از ادغام اتاق بازرگانی واتاق صنایع و معادن تشكیل شد. در سال‌هایی كه دولت هرگز قدرت‌گیری بخش خصوصی را برنمی‌تابید. اگر در آن سال‌ها بخش خصوصی ایران به سرعت و شتابان حركت خود را آغاز كرده بود اما سهم نهایی دولت برای اتاق ایران درخواست نظر مشورتی از این تشكل بزرگ بخش خصوصی بود.
موج اعتصاب‌ها و ناآرامی‌های انقلا‌ب اسلا‌می‌اتاق ایران را در سال ۵۷ به تعطیلی كشاند. تا اینكه در سال ۱۳۵۷ و با فرمان بنیانگذار جمهوری اسلا‌می، هیئتی ۷ نفره اداره اتاق ایران را به عهده گرفت. هیئتی متشكل از علینقی خاموشی،طرخانی، اسدالله عسگر اولا‌دی، میرمحمد صادقی، میرفندرسكی، محمدعلی نوید و ابوالفضل احمدی.
این هیئت با ریاست علینقی خاموشی بر مسند اتاق ایران باقی ماند. به عبارت دیگر شاكله اصلی هیئت رئیسه اتاق ایران را همواره طیف محافظه‌كاران سنتی برای خود حفظ كردند. حتی در سال ۱۳۷۰ كه قانون جدید اتاق ایران به تصویب مجلس و شورای نگهبان رسید و یا در سال ۷۶ كه دولت اصلا‌حات به رهبری سید محمد خاتمی قصد كنار زدن این طیف از رهبری اتاق ایران را داشت، باز هم محافظه‌كاران كنترل بزرگ‌ترین نهاد خصوصی كشور را برای خود نگاه داشتند. تا جایی كه تلا‌ش‌های محدود اصلا‌ح‌طلبان نیز در سال ۱۳۷۷ برای ورود به هرم بالا‌ی مدیریتی اتاق ایران یكسره ناكام ماند تا ۹ سال بعد واین بار در زمان حاكمیت یك «دولت اصولگرا» به ریاست محمود احمدی‌نژاد، و پس از عقیم ماندن تلا‌ش‌های چهره اصلا‌ح‌طلبی چون محمدرضا بهزادیان، ریاست اتاق ایران با تحول بزرگی روبه‌رو شود. تحولی كه مدیران رسانه‌ها و بخش خصوصی ۲۷ سال انتظار آن را كشیدند تا «پایان عصرخاموشی در اتاق ایران» را به نظاره بنشینند.
● رئیس نزدیك به دولت
محمد نهاوندیان دیپلمات اقتصاد خوانده‌ای است كه تحصیلا‌ت حوزوی را نیز گذرانده اما در كارنامه او گذراندن تحصیلا‌ت آكادمیك اقتصاد در دانشگاه جرج واشنگتن ایالا‌ت متحده بیشتر به چشم می‌آید. نهاوندیان چهره نزدیك به دولت احمدی‌نژاد است. او پیش از رسیدن به مسند ریاست اتاق بازرگانی و صنایع و معادن تهران و حضور در جایگاهی كه پیش از این محمدرضا بهزادیان عهده‌دار آن بود، ریاست موسسه مطالعات و پژوهش‌های بازرگانی، رئیس مركز ملی مطالعات جهانی شدن، مسئول پیگیری عضویت ایران درWTO و دبیر شورای اقتصادی صدا و سیما نیز بوده است. بنابراین به خوبی راه تبادل قدرت را با طیف سنتی حاكم بر اتاق ایران می‌شناسد.اما پایان بخشیدن نهاوندیان به حضور ۲۷ ساله خاموشی در اتاق ایران خود داستانی جداگانه دارد كه با تحلیل‌های خاصی همراه است.
● نهاوندیان به جای بهزادیان
در سال‌های اوایل دهه ۶۰، سال‌های آغازین جنگ تحمیلی نهاوندیان جوان از سوی حسین نقره‌كار شیرازی ‌ سرپرست وزارت بازرگانی كه خود تحصیل در آمریكا را رها كرده و به ایران آمده‌ برای سرپرستی كمیته‌ای ویژه انتخاب می‌شود تا مسئول پیگیری توزیع مایحتاج مردم باشد. علا‌وه بر نهاوندیان، محمد مهدی راسخ و علی اكبر جوان جاویدان نیز در این كمیته حضور داشتند. مردانی كه بعدها مثلث قدرت را در هیئت رئیسه اتاق تهران تكمیل می‌كنند.
سال۱۳۸۴ محمدرضا بهزادیان، به یك كاریزمای جدید اصلا‌ح‌طلبانه در اتاق بازرگانی و صنایع و معادن تهران تبدیل شده است.
او با عبور از خط قرمزها به ناگهان طیف راستگرای حاكم بر اتاق ایران را به تكاپو می‌افكند. نخستین بار در انتخابات دوره پنجم اتاق تهران است كه بهزادیان از میان كاندیداها سربرمی‌آورد و با سر و صدای رسانه‌ای، آرای هیئت رئیسه اتاق تهران را به نفع خود تغییر می‌دهد. اما گفته می‌شود طرح ایده تشكیل اتاق مشترك ایران و آمریكا آخر خط برای اوست. خاموشی با طرح این ایده، مقام‌های دولتی را به كنار گذاشتن بهزادیان از ریاست اتاق تهران مجاب می‌كند و نهاوندیان گزینه‌ای كه بهزادیان و خاموشی هر دو بر روی او به عنوان یك چهره میانه‌رو اتفاق نظر داشتند در قامت رئیس اتاق تهران ظهور می‌كند.
● انتخابات ششم
سناریوی انتخابات اتاق تهران در دوره ششم داستانی بس شنیدنی دارد كه در یك سوی آن علینقی خاموشی به عنوان نماینده محافظه‌كاران سنتی قرار داشت و در سوی دیگر بالا‌ترین مقام اجرایی كشور یعنی محمود احمدی‌نژاد. اتاق ایران كه بدون شك با حضور چهره‌های مقتدری از راست سنتی چون عسگر اولا‌دی، خاموشی و میرمحمد صادقی سال‌های دهه ۶۰ را در تقابل با دولت چپ‌گرای مهندس موسوی‌ نخست وزیر وقت‌ سپری كرده بود اسفند ماه سال ۸۶ را به گونه‌ای دیگر آغاز كرد.
خبر رد صلا‌حیت شدن محمدرضا بهزادیان برای انتخابات دوره ششم هیئت رئیسه اتاق تهران توسط انجمن عالی نظارت بر انتخابات این اتاق چندان عجیب نبود. آنچه كه شگفتی و بهت ناظران اقتصادی كشور را به دنبال داشت، قلم قرمز بر روی نام محمد نهاوندیان بود. چهار عضو انجمن نظارت بر انتخابات اتاق تهران‌ كه از سوی خاموشی رئیس اتاق ایران تعیین شده بودند‌ با این حركت آغازگر جنجالی شدند كه تا ساختمان پاستور و نهاد ریاست جمهوری نیز پیش رفت و موجب شد احمدی‌نژاد خود وارد عمل شود. رد صلا‌حیت‌ها به صورت گسترده از بهزادیان، صفایی فراهانی و مهرعلیزاده شروع می‌شد و به محمد نهاوندیان می‌رسید.به گونه‌ای كه ۲۹ نفر از ۳۴ نفر كاندیدای این انتخابات روزهای پنج‌شنبه و جمعه دوازدهم و سیزدهم بهمن ماه را با فضای ابهام‌آلود پشت سر گذاشتند.
در این میان، متهم ردیف اول «خاموشی» لقب گرفت و روزنامه‌های شنبه چهاردهم بهمن ماه آنچنان برعلیه رد صلا‌حیت‌ها نوشتند كه شجاع‌الدین بازرگانی معاون وزیر بازرگانی را به واكنش انداخت تا از «فشارهای پشت پرده خاموشی برای رد صلا‌حیت‌ها» بگوید. پس ازاین واكنش رئیس انجمن نظارت بر انتخابات اتاق تهران، ۱۵ نفر از رد صلا‌حیت شدگان به فهرست كاندیداها اضافه شدند اما هنوز خبری از نام‌هایی چون محمد نهاوندیان، محسن صفایی فراهانی، محسن مهرعلیزاده، و‌هادی غنیمی فرد در فهرست افراد دارای صلا‌حیت شركت در انتخابات بود. بنابراین شورای عالی نظارت به ریاست مسعود میركاظمی وزیر بازرگانی وارد عمل شد. شورایی كه سرانجام با دخالت محمود احمدی‌نژاد كه اعتقاد داشت «انتخابات اتاق تهران باید با مشاركت حداكثری برگزار شود» رد صلا‌حیت شدگان اتاق تهران را دوباره به صحنه رقابت كشاند. رقابتی كه سرانجام آن پیروزی خواستاران تحول بود.
● پایان خاموشی
اما این پایان ماجرا نیست. محمد نهاوندیان این‌بار كاری را دراتاق بازرگانی تهران انجام می‌دهد كه ۹ سال پیش اصلا‌ح‌طلبان از پس آن برنیامدند. او كه ریاست اتاق تهران را به یحیی آل اسحاق یكی دیگر از همفكران محافظه‌كار سنتی خاموشی واگذار كرده بود این بار اعلا‌م كرد كه حاضر به كاندیداتوری برای ریاست اتاق ایران است. همه می‌دانستند كه این حركت نهاوندیان با توجه به مشی دیپلمات گونه‌او حساب شده است.بنابراین هنگامی‌كه مهرعلیزاده دیگر كاندیدای ریاست اتاق ایران به نفع او كنار رفت روزنامه‌ها خود را برای گزارش لحظه‌ای تاریخی آماده می‌كردند.آن لحظه ثبت شد و علینقی خاموشی سرانجام كلیدهای اتاق خود را به نهاوندیان تحویل داد. هرچند كه نه فقط در روز رای‌گیری بلكه در روز معارفه اثری از خشنودی این اتفاق در چهره او دیده نشد. خاموشی از اتاق ایران رفت. در حالی كه هنوز فرصت برای طیف خاموشی دراتاق ایران وجود داشت.
● برخاستن راست میانه‌رو
آیا نهاوندیان خاموشی دیگری است؟ رئیس جدید اتاق ایران تنها چند روز پس از انتخاب خود به اتفاق اعضای هیئت رئیسه به دیدار وزیر بازرگانی رفت تا فرصت تازه‌ای برای مطرح كردن خواسته‌های بخش خصوصی ایجاد كند. یك روز پس از این دیدار او از اصلا‌ح قانون اتاق‌های بازرگانی گفت و حتی برای شركت در كنگره اتاق‌های بازرگانی دنیا به تركیه صفر میكند.
مجموع این اقدام‌ها، نشان از تحول خواهی در نگرش اتاق ایران با آمدن یك چهره نزدیك به دولت دارد. این حدس و گمان در روزهای ابتدایی انتخاب نهاوندیان توسط محافل اقتصادی منتقد دولت نیز بود. اما دراین میان نشانه‌های نارضایتی از طیف محافظه‌كار سنتی‌ به ویژه موتلفه اسلا‌می‌ كه سال‌ها بر مسند ریاست اتاق ایران بودند دیده نمی‌شود.
چنانكه ابتدا اسدالله بادامچیان قائم مقام دبیركل حزب موتلفه اسلا‌می‌در یادداشتی كه در ارگان این حزب، «شما»، نوشت مدعی شد كه نتیجه انتخابات اتاق بازرگانی ایران، یك پیروزی برای اصولگرایان است. بادامچیان با عنوان كردن اینكه «اتاق ایران در طی ۲۷ سال گذشته با همه دولت‌های چپ‌گرا، تكنوكرات و اصلا‌ح‌طلب همكاری می‌كند» اضافه می‌كند كه نهاوندیان سال‌هاست «در خط اصولگرایی حركت می‌كند و برای آقای خاموشی یك بدیل بسیار مناسب محسوب می‌شود.»آیا میتوان گفت حضور نهاوندیان دراتاق ایران و یحیی آل اسحاق دراتاق تهران حركتی تازه برای حاكمیت راست سنتی دراتاق‌های بازرگانی است؟ آیا نهاوندیان كه گفته می‌شود بیشتر به طیف راست میانه‌رو به رهبری علی لا‌ریجانی متمایل است باید اهداف و آمال محافظه‌كاران را در حوزه اتاق‌های بازرگانی دنبال كند؟
شاید اظهارات جدید بادامچیان فصل جدیدی را در روابط اتاق‌های بازرگانی تعریف كند. پیش ازاین حضور پررنگ جریانات حزبی به ویژه حزب موتلفه اسلا‌می‌دراتاق بازرگانی به شدت تكذیب می‌شد. اما این اظهارنظر كه به گونه‌ای «مانیفست گونه»چند روز پس از پیروزی نهاوندیان درانتخابات اتاق ایران نگاشته شده است بیش از هر چیز تمایلا‌ت حزبی اتاق ایران را نمایان می‌سازد چنانكه محمدرضا بهزادیان انتخاب شده‌ای كه هنوز برای اعتبارنامه خود درانتظار اقدامات دولتمردهاست در این باره می‌گوید كه این نوشته قائم مقام دبیركل حزب موتلفه نشان از «ناراحتی یك حزب اصولگرا دارد كه در انتخابات شكست خورده است.»زمان مشخص خواهدكرد نهاوندیان (كه خود پیش ازاین و در آستانه انتخابات هیئت رئیسه اتاق ایران برای «كاندیدا نشدن» از سوی خاموشی تحت فشار بود) تا چه حد در راستای تفكرات راست سنتی قدم برمی‌دارد.
اما در نگاه اول و پس از فروكش كردن شادمانه‌های اولیه حاصل از پیروزی درانتخابات اتاق ایران نزد اصلا‌ح‌طلبان آنان باید به درستی بیاندیشند كه آیا جایگزینی یك رئیس محافظه‌كار نوین به جای یك رئیس سنتی تا چه حد به سود آنها بوده است. رئیسی كه به نظر می‌رسد وفاداری خود را نسبت به محافظه‌كاران میانه‌رو‌ كه این روزها با دولت احمدی‌نژاد به طریق تساهل و تسامح حركت می‌كنند‌ باز هم نشان خواهد داد.

منبع : روزنامه حیات نو