بازسازی افغانستان در بن‌بست

مدتهاست که دیگر از به اصطلاح عراقیزه کردن هندوکش صحبتی به میان نمی‌آید. امروزه عراق در مقایسه با افغانستان از امنیت بیشتری برخوردار است. بر پایه یکی از آخرین آمارهای ارائه شده توسط نهاد بریتانیایی «گروه اطلاعاتی امنیتی جین»، افغانستان سومین کشور خطرناک جهان است و از این نظر بر عراق تقدم دارد. «کلاوس دون هاوپت» از سازمان کمک رسان آلمانی «آگف» در تشریح موقعیت افغانستان می‌گوید: «افغانی‌ها ملت مغروری هستند و اگر احساس بهبودی نکنند، خود به مقابله بر می‌خیزند». بدین ترتیب شاید بتوان با ابزار نظامی برای کوتاه‌مدت امنیت برقرار کرد اما این امنیت به هیچ عنوان پایدار نخواهد بود.
اتحادیه فراگیر سازمان‌های کمک‌رسان در افغانستان موسوم به «آکبار» نیز به تازگی و در جریان نشست کمک دهندگان مالی به افغانستان در پاریس اعلام کرد که از ۲۵ میلیارد دلار وعده داده شده برای بازسازی افغانستان تنها ۵/۱ میلیارد دلار پرداخت شده و بخش عمده این رقم هم صرف خرید اتومبیل‌ها و محافظان شخصی گردیده است. در همان حال که آمریکا روزانه یک‌صد میلیون دلار برای یگان‌هایش در افغانستان هزینه می‌کند، دیگر کشورها تنها هفت میلیون دلار برای بازسازی این کشور سرمایه‌گذاری کرده‌اند. بدین ترتیب طی دو سال اول اشغال افغانستان برای هر افغانی تنها ۵۷ دلار هزینه شده، در حالی که این رقم در تیمور شرقی ۲۳۳ و در بوسنی ۶۷۹ دلار بود.
بان کی مون، دبیر کل سازمان ملل نیز بزرگ‌ترین مشکل را خروج سازمان‌های کمک‌رسان از افغانستان می‌داند. در گزارشی که وی در بهار امسال به شورای امنیت ارائه داد، آمده است که خشونت‌ها در افغانستان طی سال ۲۰۰۷ گسترده‌ترین ابعاد را از زمان سقوط طالبان به خود گرفته و هر ماه ۵۰۰ حمله مرگبار در این کشور به وقوع پیوسته است. سازمان‌های کمک‌رسان خارجی نیز از جمله بزرگ‌ترین قربانیان این حملات بوده‌اند. بیلان آن صلح ناکام در افغانستان، بیلانی به شدت تکان‌دهنده به شمار می‌آید: «نگرانی ویژه سازمان ملل در مورد افزایش عددی حملات علیه سازمان‌های کمک‌رسان محلی و بین‌المللی است». شورشیان تا به امروز بیش از ۴۰ نفر از کارکنان «برنامه جهانی غذا» را به قتل رسانده و ۸۹ نفر از آنان را ربوده که مرگ هفت نفر از آنان قطعی به نظر می‌رسد. کمک‌رسانان بین‌المللی به دلیل مسائل امنیتی تا به امروز ۳۶ حوزه از ۳۷۶ حوزه کاری خود را تعطیل کرده‌اند.
بازگشت آرام سازمان‌های کمک‌رسان از افغانستان در دوم جولای ۲۰۰۴ آغاز شد. در آن روز پنج تن از پزشک‌های سازمان پزشکان بدون مرز در استان بادقیس واقع در شمال غربی افغانستان در کمین شورشیان افتاده و تیرباران شدند. اگرچه گروه طالبان مسوولیت این جنایت را بر عهده گرفت اما احتمالا قاتلان از فرماندهان محلی دستور می‌گرفته‌اند. سازمان پزشکان بدون مرز از این حادثه به عنوان تلخ‌ترین رویداد در طول بیش از ۳۰ سال فعالیت در مناطق بحران‌زده یاد می‌کند. این حادثه همه امیدها برای پایان دوباره و سریع فعالیت‌های طالبان را نقش بر آب کرد.
سازمان پزشکان بدون مرز از ۲۴ سال پیش فعالیت‌های خود را به مداوای بیماران مسلول و انجام درمان‌های اولیه پزشکی محدود کرده بود اما در بهار ۲۰۰۴ بار دیگر در میان جبهه‌های جنگ و مناقشه‌های نظامی حضور پیدا کرد. نیروهای ائتلاف بین‌المللی با پخش اعلامیه از مردم می‌خواستند تا اطلاعات خود در مورد القاعده و طالبان را به نیروهای ائتلاف ارائه کنند و در غیر این صورت هیچ تضمینی برای دریافت کمک‌های انسانی نخواهند داشت. کوتاه‌زمانی پس از حادثه دوم جولای، سازمان پزشکان بدون مرز ۸۰ هزار نفر از همکاران خود را از افغانستان بیرون برد و پروژه‌های خود در ۱۳ استان این کشور را تعطیل کرد.
از آن زمان آیین‌نامه سختگیرانه‌تری در مورد کمک‌رسانان خارجی اعمال می‌شود و گاه حتی وزارت کشور افغانستان نیز خروج از حوزه کابل را برای آنها ممنوع می‌کند. در آغاز سال ۲۰۰۴ نزدیک به دو هزار کمک‌رسان خارجی در تقریبا همه استان‌های این کشور حضور داشتند اما امروز بسیاری از آنها حتی از دفاتر خود در کابل هم کمکی دریافت نمی‌کنند. تقریبا همه مجریان طرح «مدیکو اینترناسیونال» نیز از سراسر جنوب و شمال افغانستان خارج شده‌اند. سازمان‌های همکار هم یکی از خطرناک‌ترین کارها یعنی مین‌روبی را بر عهده دارند و ۸۴۰۰ کمک‌رسان افغانی به این کار مشغولند. هفتصد کیلومتر مربع از خاک افغانستان آکنده از مواد منفجره است و در سال ۲۰۰۷ تعداد ۱۳۸ نفر که نیمی از آنها را کودکان تشکیل می‌دادند بر اثر انفجار مین جان خود را از دست دادند. زونکه ویدریش مدیر پروژه مدیکو اینترناسیونال توضیح می‌دهد که شورشیان در خیابان‌های منتهی به جلال‌آباد وبگرام به کمک‌رسانان حمله و آنها را به یک اردوگاه موقتی در قندهار منتقل کرده و پنج خودروی آنها را هم دزدیده‌اند. پس از حمله و ربایش آن ۱۸ کمک‌رسان در محور کابل و قندهار بود که همه فعالیت‌های کمک‌رسانی تعطیل شد. اما هنگام خروج آخرین خودروی کمک‌رسانان از منطقه هم بار دیگر به آنها حمله گردید و این حملات تنها بخشی از هفت حمله دیگر در ژوئن ۲۰۰۷ است.
این روزها هیچ سازمان کمک‌رسانی در افغانستان بدون پوشش حفاظتی نیروهای ائتلاف امکان فعالیت ندارد و همین موضوع به این سازمان‌ها چهره‌ای نظامی داده است. این سازمان‌ها نگران این هستند که، چه بسا از سوی نیروهای ائتلاف مورد استفاده ابزاری قرار بگیرند. برخی از این سازمان‌ها نسبت به فعالیت‌های خود دچار تردید و بی‌اطمینانی شده‌اند؛ و به گفته «تئو ریدکه» هماهنگ کننده «طرح جهانی کمک‌های غذایی» که یکی از بزرگ‌ترین نهادهای غیر دولتی مستقر در افغانستان به حساب می‌آید: «سازمان ما در فاز جهت‌گیری جدید استراتژیک قرار گرفته است». در بهار ۲۰۰۷ یکی از مهندسان آلمانی این سازمان در نزدیک مزارشریف و در آوریل همان سال یکی از رانندگان افغانی آنها در کابل هدف گلوله قرار گرفت و جالب آنکه این حادثه در دو محلی روی داد که نسبتا امن به حساب می‌آیند. اما مدیریت این سازمان تصمیم به خروج از افغانستان نگرفت و تنها تعداد افراد خود را کاهش داد. افراد باقیمانده به کار حفر چاه، درختکاری و تولید دانه‌های روغنی به عنوان جایگزینی برای کشت خشخاش ( که منبع مالی اصلی طالبان به شمار می‌آید) مشغولند.
از نظر طالبان کمک‌رسانان بین‌المللی به عنوان دشمن آشکار به شمار می‌آیند. در کتاب لایحه طالبان آمده است:«با آن دسته از ان‌جی‌او‌هایی که تحت نظر دولت‌های کافر به این کشور آمده‌اند باید به مانند دولت‌هایشان رفتار شود. آنها تحت لوای کمک به انسان‌ها آمده‌اند اما در واقع بخشی ازدولت‌هایشان به شمار می‌آیند.» بدین ترتیب سازمان‌های کمک‌رسان خارجی در افغانستان در عمل کار چندانی ندارند و بدون حمایت نیروهای ائتلاف قادر به انجام همین وظایف محدود خود نیز نخواهند بود.

منبع: فرایتاگ
دیرک شنایدر/ ترجمه: محمدعلی فیروزآبادی

منبع : روزنامه کارگزاران