از دانته تا کافکا

دورفمن در سال ۱۹۴۲در آرژانتین به دنیا آمد، ده سال از دوران کودکی را در ایالات متحده گذراند و سپس به سانتیاگوی شیلی رفت. از این رو است که امروز او را نویسنده یی شیلیایی می شناسیم. او از سرشناس ترین نویسندگانی است که به نسل بعد از «شکوفایی» ادبیات امریکای لاتین تعلق دارند.
از مهمترین ویژگی های این نویسندگان فاصله گرفتن ایشان است از آنچه در طول سه دهه ویژگی های عمده ادبیات امریکای لاتین به شمار می رفت و ما آنها را در آثار نویسندگانی چون کار پانتیه، آستوریاس، مارکز، فوئنتس، کورتاسار، دونوسو، روئا باستوس و بارگاس یوسا دیده ایم، یعنی نویسندگانی که نسل آغازگر دوران شکوفایی بودند. دورفمن از دوران دانشگاه وارد مبارزات سیاسی شد و بعد از روی کار آمدن سالوادور آلنده در شمار مشاوران فرهنگی او جای گرفت. او به گونه یی معجزه آسا از کشتار یاران آلنده در کودتای ۱۱سپتامبر ۱۹۷۳جان به در برد و بعد از ماه ها زندگی مخفی در شیلی، سرانجام به اروپا گریخت و پس از مدتی اقامت در اروپا به ایالات متحده رفت. دورفمن در دانشگاه های اروپا و امریکا تدریس کرده و امروز در کارولینای شمالی ساکن است و در دانشگاه دوک تدریس می کند. از آریل دورفمن تاکنون بیش از بیست کتاب منتشر شده.
این نوشته ها طیف وسیعی را تشکیل می دهد، از رمان و شعر و نمایشنامه تا سفرنامه و مقالات سیاسی و نقد ادبی و...آثار او به سی زبان ترجمه شده است. جدا از این، دورفمن یکی از فعالان سرشناس جنبش حقوق بشر در سطح بین المللی است و بخشی از وقت خود را به سفر و حضور در مجامع جهانی و سخنرانی در این مجامع و سایر فعالیت ها اختصاص داده است. دورفمن مثل بسیاری از نویسندگان امریکای لاتین در طول پنج شش دهه، بخش عمده یی از آثار خود را به بررسی و تحلیل قدرت و روابط زاده از قدرت و نیز رابطه قدرت و هویت آدمی اختصاص داده است. بدیهی است که در این میان کودتای ژنرال پینوشه و پیامدهای آن یکی از دغدغه های اصلی این نویسنده بوده است. او امروز با بسیاری از نشریات انگلیسی زبان و اسپانیایی زبان همکاری دارد و بسیاری از مقالاتش در نشریات ایران نیز منتشر شده است.
یکی از رمان های اولیه دورفمن که به شهرت جهانی دست یافت و به بسیاری از زبان ها ترجمه شد، بیوه ها۱ است. این رمان در واقع بازتاب رویدادهای شیلی در دوران ژنرال پینوشه است، آنگاه که گروه گروه مبارزان سیاسی مفقود می شدند و مادران و همسران ایشان حتی نشانی از گور این گمشدگان نداشتند. دورفمن مکان داستان را برای فرار از برخی مشکلات در یونان دوره حکومت سرهنگان قرار داده و نخست قصد داشت کتاب را با نام مستعار منتشر کند اما بعد از این کار منصرف شد. رمان دیگر دورفمن که ارزش ترجمه دارد آخرین ترانه مانوئل سندرو است. در این رمان که بسیاری از صاحب نظران غربی در ستایش آن سخن گفته اند و رنگی از رئالیسم جادویی دارد، ما با جهانی شگفت و بی سابقه روبه رو می شویم، جهانی که برخی از منتقدان آن را آمیزه یی از جهان دانته و کافکا دانسته اند.
از میان نمایشنامه های دورفمن که جملگی در مهمترین تئاترهای اروپا و امریکا بر صحنه رفته نمایشنامه مرگ و دختر جوان۲ جایگاهی خاص دارد. این نمایشنامه جایزه«سرلارنس اولیویه» را نصیب نویسنده کرد و رومن پولانسکی نیز فیلمی بر اساس آن ساخت. ماجرا در دوران بعد از سقوط دیکتاتوری پینوشه می گذرد. زنی مبارز که در ایام دیکتاتوری شکنجه های هولناکی را از سر گذرانده، آنگاه که شوهرش مردی را با خود به خانه می آورد، به ناگاه با شخصی که مامور شکنجه او بوده و بارها به اوتعدی کرده روبه رو می شود. نکته مهم در این نمایشنامه پایان آن است که در هاله یی از ابهام می گذرد، به گونه یی که ما مطمئن نیستیم آیا زن سرانجام مرد را سر به نیست کرده یا به خواست شوهرش او را بخشیده است. البته در فیلم پولانسکی این ابهام وجود ندارد و ما مرد را زنده و در کنار خانواده اش می بینیم که کمی دورتر از زن و شوهرش به کنسرت موسیقی کلاسیک گوش می دهند.
مساله برخورد با کارگزاران دیکتاتوری و نحوه رفتار با آنان چیزی است که از دیرباز مورد بحث نویسندگان و صاحب نظران سیاسی بوده است. انتقام یا بخشش؟ فراموش کردن یا یادآوری برای نسل های بعدی؟ دورفمن در مقالاتی که بعد از سقوط پینوشه و به هنگام سروصدای محاکمه احتمالی او نوشت بیش از آنکه بر انتقام پای فشارد بر پیگیری انگیزه های دیکتاتور تاکید نهاد. آریل دورفمن در یکی از آخرین رمان های خود، درمان بلیک، بار دیگر به مساله قدرت و هویت و تلاقی این دو در وجود آدمی می پردازد. ژوزه ساراماگو درباره این رمان می گوید؛ «اگر کافکا امروز زنده می بود چیزی مشابه درمان بلیک می نوشت.» از آخرین مجموعه مقالات دورفمن کتاب «سپتامبرهای دیگر، امریکاهای بسیار» است که تاکنون چند مقاله از آن با ترجمه همین قلم در نشریات ایران منتشر شده است.
یکی دیگر از آثار مهم دورفمان رمان اعتماد است که عنوانش با کلمه آلمانی Konfidenz مشخص شده و در آن به اوجی بی بدیل دست یافته است.

عبدالله کوثری
پی نوشت ها؛
۱- در ترجمه فارسی به عنوان زنان گمشدگان، با ترجمه احمد گلشیری.
۲- با ترجمه حشمت کامرانی به همین عنوان منتشر شده است.

منبع : روزنامه اعتماد