زمستان شما را افسرده‌می‌کند؟

‌فرارسیدن فصل زمستان و بارش برف برای همه شادی آفرین نیست. اگر شما جزو كسانی هستید كه می‌بینید با كوتاه شدن روزها و افزایش سرما، برخلاف دوستانتان بیشتر دچار خواب‌آلودگی، كاهش انرژی، پرخوری، افزایش خواب و دور افتادن از اجتماع شده‌اید و نمی‌توانید مثل آنها شاداب باشید، شاید از این حالت تعجب كنید. ولی در نظر داشته باشید كه تمامی اینها می‌توانند نشان دهنده ابتلای شما به یك مشكل بسیار شایع به نام اختلال عاطفی فصلی (برخی به آن افسردگی در زمستان هم می‌گویند) كه در فصل زمستان زیاد دیده می‌شود، باشند.
این اصطلاح زمانی مرسوم شد كه روانپزشك معروف، دكتر نورمن روزنتال، در فصل زمستان سال ۱۹۸۴ از آفریقای جنوبی به نیویورك رفت و در زمستان سرد و كوتاه آنجا از به هم ریختن خلق و خوی خود متعجب شد. وی پس از انجام بررسی‌ها و تحقیقات فراوان متوجه شد كه خیلی از مردم جامعه دچار چنین حالتی می‌شوند. البته چنین حالتی مدت‌ها قبل و در قرن ششم میلادی در ساكنان اسكاندیناوی به عنوان اشخاصی كه شادابی و نشاط آنها در فصل زمستان كاهش می‌یافت رخ داده بود ولی بررسی آن تا سال ۱۹۸۴ مورد توجه جدی قرار نگرفت. جالب اینجاست كه براساس تحقیقات، این حالت در نواحی گرمسیری بسیار نادر است ولی شیوع آن با دور شدن از استوا و با افزایش طول جغرافیایی و در نواحی كه نور خورشید در آنها كاهش یافته است، افزایش می‌یابد به طوری كه چیزی در حدود ۲۰ درصد از سوئدی‌ها گرفتار آن بوده و بسیاری از ساكنان دیگر كشورهای اسكاندیناوی هم به آن مبتلا هستند. به این ترتیب، طبیعی است كه مردم نواحی قطبی بیشترین حساسیت را به ویژه به دلیل اثرات شب‌های بلند و طولانی قطبی نسبت به این اختلال داشته باشند. علاوه بر این، بررسی‌ها نشان داده‌اند كه اختلال عاطفی فصلی در خانم‌ها بیشتر دیده شده و شیوع آن در افراد كوچك‌تر از ۲۰ سال كمتر است.
اختلال عاطفی فصلی در بسیاری از موارد ساده است ولی گاهی هم ممكن است به یك اختلال جدی تبدیل شده و حتی بستری شدن در بیمارستان را ایجاب كند، به ویژه در مواردی كه علایم افسردگی‌های شدید را تقلید می‌كند. البته اشخاص مبتلا به این حالت غالبا در طول سال و در دیگر فصول نیز دارای سلامت روحی و روانی طبیعی بوده و شاداب هستند و بیشتر علایم افسردگی را در فصل زمستان تجربه می‌كنند.
● از كجا می‌آید؟
با وجود شیوع خیلی زیاد دانشمندان هنوز به طور دقیق علت اختلال عاطفی فصلی را پیدا نكرده‌اند. البته آنها عللی همچون وراثت، سن و ساختار شیمیایی بدن را در ایجاد این حالت دخیل می‌دانند. از طرف دیگر، بسیاری از متخصصان بر این باورند كه تغییرات خلقی در فصل زمستان بیشتر به نور روزانه مرتبط هستند تا كاهش درجه حرارت. آنها یكی از دلایل این امر را شیوع زیاد اختلال عاطفی فصلی در قسمت‌هایی از كره زمین می‌دانند كه با وجود كاهش یافتن نور خورشید، فصل زمستان خیلی سردی ندارند.
به عقیده آنها، كاهش نور خورشید می‌تواند ریتم‌های شبانه‌روزی بدن (كه ساعت درونی بدن شما را تنظیم می‌كند) را تحت تاثیر قرار دهد. ساعت درونی بدن، به شما این اجازه را می‌دهد تا متوجه زمان خواب و بیداری شوید و اختلال در این موضوع می‌تواند در بروز علایم اختلال عاطفی - فصلی دخالت داشته باشد.
بسیاری از دانشمندان معتقدند كه تغییرات سطوح هورمونی به نام ملاتونین می‌تواند در ساختار شیمیایی بدن و تغییرات آن در طول فصل زمستان، دخالت داشته باشد. آنها متوجه شده‌اند كه تولید این هورمون طی شب‌های طولانی زمستان، افزایش می‌یابد كه یكی از دلایل‌ آن را وجود یك سری ارتباطات مستقیم بین شبكیه چشم و غده پینه‌آل (غده ترشح‌كننده هورمون ملاتونین) می‌دانند. از طرف دیگر، كمبود یك ماده شیمیایی دیگر بدن به نام سروتونین هم به عنوان یك علت اختلال عاطفی در فصل زمستان مطرح شده است. جالب اینجاست كه تحقیقات نشان می‌دهند مواجهه با نور مصنوعی می‌تواند با تحریك تولید سروتونین، موجب بهبود وضعیت بیمار شود.
● آیا شما هم مبتلا هستید؟
بررسی‌ها حاكی از آن هستند كه علایم اختلال عاطفی فصلی به صورت دوره‌ای بوده و طی یك فصل خاص بیشتر دیده می‌شوند و سپس از بین می‌روند. براساس تحقیقات انجام شده، علایم و نشانه‌های این اختلال غالبا در فصل زمستان ظاهر شده و با فرا رسیدن بهار از بین می‌روند.
متخصصان می‌گویند: اگر فردی در فصل زمستان و به طور مداوم به یك سری از علامت‌ها و نشانه‌های شناخته شده دچار شده باشد، در معرض خطر ابتلا به اختلال عاطفی فصلی قرار دارد. این علایم و نشانه‌ها عبارتند از: افسردگی، اضطراب، كمبود انرژی لازم برای انجام دادن كارها، دور شدن از اجتماع، افزایش خواب و خواب آلودگی، كاهش علاقه به انجام فعالیت‌هایی كه یك زمانی لذت‌بخش بوده‌اند مانند رفتن به مهمانی و سایر تفریحات،‌ پرخوری به ویژه خوردن غذاهای سرشار از كربوهیدارت، افزایش وزن و اشكال در تمركز و پردازش اطلاعات.
البته بسیاری از شما ممكن است به طور طبیعی در برخی از روزهای فصل زمستان احساس بی‌حوصلگی یا بی‌حالی كنید. اگر این احساس به مدت چند روز پشت سر هم طول كشید و زندگی به حالت طبیعی برنگشت بهتر است با پزشك مشورت كنید به ویژه در مواردی كه سیستم خواب یا اشتهای شما به هم می‌ریزد و یا اگر دچار افكاری نظیر آسیب به خود شده‌اید.
تشخیص اختلال عاطفی فصلی غالبا برای پزشكان مشكل است زیرا بسیاری از بیماری‌ها مثل افسردگی، می‌توانند علایم این اختلال را تقلید كنند.
پزشكان برای تشخیص اختلال عاطفی فصلی بیشتر به سه نكته توجه می‌كنند:
۱) وجود احساس افسردگی یا سایر علایم و نشانه‌های اختلال عاطفی فصلی در فصل زمستان و دو سال پشت سر هم.
۲) وجود رفتار و احساس طبیعی در فصول دیگر سال.
۳) توجیه‌ناپذیر بودن تغییرات خلق و خو و رفتار.
● چه باید كرد؟
اگر شما جزو افرادی هستید كه به اختلال عاطفی فصلی در زمستان مبتلا شده اید، نباید نگران باشید زیرا این حالت در اغلب موارد با موفقیت كنترل می‌شود. برای درمان این اختلال،‌ پزشكان انجام مواردی نظیر نوردرمانی، تجویز دارو و روان درمانی را توصیه كرده‌اند. البته آنها نوردرمانی را به عنوان درمان اصلی برای اكثر مبتلایان به اختلال عاطفی فصلی در زمستان در نظر گرفته و سایر روش‌ها به عنوان كمكی به این روش به كار برده می‌شوند.
در نور درمانی از فرد مبتلا به اختلال عاطفی فصلی خواسته می‌شود كه هر روز صبح به مدت ۳۰ تا ۶۰ دقیقه در فاصله چند متری از یك لامپ خاص كه روشنایی آن ۱۰ تا ۲۰ برابر روشن‌تر از یك نور معمولی است قرار بگیرد.
البته می‌توان در حین درمان به انجام فعالیت‌هایی مانند خوردن صبحانه یا خواندن در هنگام نشستن رو به روی نور ادامه داد.
بررسی‌ها نشان داده‌اند كه نور درمانی یك روش بسیار آسان با عوارض جانبی ناچیز است و در ۸۵ درصد از موارد به كاهش واضحی در علایم منجر می‌شود. البته این درمان باید به طور روزانه و به مدت چند هفته (شاید حتی تا فرارسیدن فصل بهار) ادامه پیدا كند.
گاهی ممكن است پزشكان یك سری داروهای خاص را هم همراه با نوردرمانی تجویز كنند. از سوی دیگر روان‌درمانی به اشخاص مبتلا به اختلال عاطفی فصلی كمك می‌كند تا بتوانند موارد منفی را شناسایی و اصلاح كنند و یا راه‌هایی برای كاهش استرس در زندگی روزمره و جلوگیری از بروز علائم اختلال عاطفی فصلی در افراد مستعد پیدا كنند.
● پنج توصیه
اگر می‌خواهید در فصل زمستان با نشاط باشید و از احتمال ابتلا به اختلال عاطفی فصلی جلوگیری كنید، پنج توصیه زیر را در نظر داشته باشید:
۱) افزایش مقدار نور در خانه در فصل زمستان.
۲) بیرون رفتن از خانه در روزهای آفتابی در فصل زمستان.
۳) ورزش كردن به طور مرتب. ورزش به بهبود استرس و كاهش اضطراب كمك می‌كند.
۴) پیروی از توصیه‌های لازم به منظور آرامش و كنترل استرس.
۵) در صورت امكان، سفرهای تفریحی به نواحی گرم و آفتابی در فصل زمستان.

دكتر بابك هوشمند

منبع : وب سایت کودکانه