شاپور نخست ساسانی

شاپور نخست ساسانی به بازگویی طبری و فردوسی فرزند بانویی از خاندان پهلوی بود که درآغاز پادشاهی اردشیر بدنیا آمد. هم چنین بازگویی تاریخی دیگری نشان میدهد که شاپور در آغاز پادشاهی اردشیر در سنین جوانی بوده و در نبرد پرآوازه ی هرمزگان که اردشیر بر اردوان پنجم پیروز شد شرکت داشته!
شاپور نخست از شاهان اندیشمند و توانای ایران ساسانی بشمار میرود. او در زمان فرمانرواییش همگی شورشهای جدایی خواهانه ی پیرامون کشور را خواباند و مرزهای ایران در ماورای ارمنستان و فرات را تثبیت کرد.
رومیان همچون گذشته در اندیشه ی دست اندازی به خاک ارمنستان افتادند اما در جنگی که میان شاپور و قیصر فیلیپ عرب رخ داد قیصر شکست سختی خورد و ناچار شد که پیمان آشتی را با شاپور دستینه بگذارد(امضا کند) که بر پایه ی آن دولت روم حق فرمانروایی ایران بر ارمنستان را به رسمیت میشناخت. همانند بیشینه ی پیمان های پیشین این پیمان را شکستند و چند سال پس از آن که شاپور در شرق کشور درگیر سرکوبی شوش تورانی ها (ترکهای نیمه وحشی) بود قیصر والیریانوس به ایران لشکر کشید(۲۶۰ زایش) شاپور نخست بی درنگ به مبارزه ی با قیصر متجاوز شتافت و او را شکست داده و اسیر کرد و در در شام پیشروی کرد و بخشهایی از شام را تا آنتاکیه به تصرف در آورد و کاپادوکیه در آسیای صغیر را نیز چیره شد.
این پیروزی بزرگ را شاپور در چند جای ایران بر سنگ کوه نقش زد. در نقش رستم میبینیم که شاهنشاه ایران در رخت و زیور و شکوه شاهنشاهی سوار بر اسب خویش است و قیصر روم در برابر او زانو زده و به شاه التماس میکند و بخشش میخواهد و شاهنشاه دست خویش را به نشانه ی بخشش بلند کرده و زندگی دوباره به او میبخشد.
میدانیم که بر پایه یک روایت شاپور پیش از این پیروزی اسیر قیصر شده بود و قیصر با او رفتاری بد داشته و در پوست گاو پیچانده و شکنجه میداد. زمانی که گندی شاپور به دست والیریانوس افتاد شاپور به گونه ی معجزه آسایی رها میشود و در دور دوم جنگ بر قیصر پیروز میشود! شاپور با وجود اهانتی که به او شده بود قیصر را امان میدهد.
شاپور پس از این پیروزی پیمانی را دستینه نهادند که بر پایه ی آن دولت روم پذیرفت خسارت جنگی به ایران بپردازد و سازه های ویران شده را بازسازی کند. شاپور افسران و سربازان رومی را زیر نظر مهندسان که از آنتاکیه آورده بود در خوزستان به کار بازسازی جاهایی که خودشان ویران کرده بودند گماشت و برای بیادگار ماندن آن سدی را که اسیران رومی ساختند را به نام قیصر (بند قیصر) نامید.
طبری آورده"شاپور قیصر را وادار کرد که خاک از روم بیاورد و ویرانی هایی را که به بار آورده بود دوباره بسازد, و بجای نخلستانها و باغستانهایی که نابود کرده بود زیتون بکارد!"
شاپور پس از پیروزی بر والیریانوس و آسوده شدن از دغدغه رومیان, متوجه ی مرزهای شرقی ایران شد و برای تامین امنیت این مرزها کابلستان و باختر و بخشی از سغد را که از زمان اردشیر پاپکان در عین فرمانبری دارای خود مختاری هم بودند زمیمه ی ایران کرد.
او در آباد سازی و شهر سازی نیز کوشا بود و شماری شهر را بازسازی یا ساخت و نام خود را بر آنها گذاشت: نیوشاپور(نیشابور) پیشاپور(پیشاور پاکستان) گندیشاپور( جندیشاپور) از این شهرها بودند.
ملت زیر فرمانروایی او دارای آزادی دینی بودند. در شرق کابلستان و پیشاپور از آیین بودا پیروی میکردند و در ارمنستان و گرجستان و کاپادوکیه آیین های مزدا یسنی و مهر پرستی و زروانی با کمینه ی تازه مسیحی شده در کنار هم میزیستند. یهودیان هم در اسپهان و بابل و خوزستان میزیستند. در زمان او اوضاع اقتصادی ایران بسیار خوب شد.

منبع : سایر منابع