امام فخرالدین رازی

امام محمد عمربن حسین بن ابوالفضل معروف به ابن خطیب هم‌كلاس شیخ شهاب‌الدین یحیی سهروردی (شیخ اشراق) در اصفهان، از دانشمندان نامدار اواخر قرن ششم هجری است. ولادت وی در سال ۵۴۳ هجری در شهر ری اتفاق افتاد، وی پس از تحصیلات مقدماتی و كسب علوم چندی به خراسان سفر كرد و به ماوراءالنهر رفت، در آنجا محمدبن تكش خوارزمشاه مقدم او را گرامی داشت و نعمت بسیار به او بخشید. امام محمد فخر رازی در اثر توجه و احترام خاصی كه در آن سرزمین یافت تا پایان عمر در هرات زیست و به مطالعه و وعظ و تصنیف اشتغال ورزید.
امام فخر رازی در فقه پیرو طریقت شافعی بوده و در اصول روش اشاعره را داشت. وی جامع علوم عقلی و نقلی بوده و در تاریخ و كلام و فقه و اصول و تفسیر و حكمت و علوم ادبی و فنون ریاضی وحید عصر خود به شمار رفته است[i][۱].
كتابهای امام فخررازی در فقه در زمان خود وی مورد اقبال مردم واقع شد و به صورت كتاب درسی درآمد، فارسی را نیكو می‌نوشت و تفسیر قرآن او بر این سخن دلیل است[ii][۲].
در حوزه‌ی درس امام فخر رازی بیش از دوهزار تن دانشمند برای استفاده می‌نشستند حتی در موقع سواری نیز نزدیك ۳۰۰ تن از فقیهان و شاگردان برای استفاده در ركابش می‌رفتند و با این همه بسا بودی كه در اثر ژرف‌بینی و تعمق در جرح و تعدیل اقوال حكیمان یونانی برخی شبهه‌ها در مطالب عقلی و دینی ابراز می‌داشت و افكار و اذهان شنوندگان را به تشویش و اضطراب می‌انداخت و چه بسا كه از حل آن خودداری می‌كرد.
درگذشت امام فخر رازی روز شنبه عید فطر سال ۶۰۶ هجری قمری در هرات اتفاق افتاده و بنا به قولی از طرف فرقه‌ی كرامیه مسموم شده است. آثار فخر رازی در فلسفه و اصول دین و فقه و تفسیر و طب و ریاضی و غیر اینها به شرح زیر است:
۱) الاربعین فی اصول الدین كه شامل چهل مسأله از مسأله‌های كلامی بوده و برای پسرش محمد تألیف شده است.
۲) اساس‌التقدیس كه برای سیف‌الدین ملك عادل در كلام نگاشته شده و در قاهره به چاپ رسیده است.
۳) اسرارالتنزیل و انوارالتأویل كه می‌خواسته است آن ا در چهار قسمت در اصول، فروع، اخلاق، مناجات و دعوات تألیف كند، اما پس از اتمام قسمت اول درگذشت.
۴) اسرارالنجوم كه به نقل حاجی خلیفه، ذهبی آن را به فخر رازی نسبت داده است.
۵) الانارات فی شرح الاشارات، در این كتاب فخر رازی اشارات ابن سینا را به طرز (قال…… اقول……) شرح كرده و اعتراض و انتقاد بسیار بر بوعلی وارد آورده و خلاصه‌ای از همین شرح را خود به نام لباب‌الاشارات تدوین نموده است.
۶) البیان و البرهان فی رد علی اهل الفریغ و الطغیان
۷) تحصیل الحق كه رساله‌ای است در كلام
۸) تعجیزالفلاسفه
۹) تفسیر كبیر موسوم به مفاتیح الغیب
۱۰) تهذیب الدلائل و عیون المسائل
۱۱) زیده العالم فی الكلام
۱۲) اسرارمكتوم فی مخاطبه الشمس والقمر والنجوم
۱۳) شرح الزند
۱۴) شرح قانون ابن سینا
۱۵) شرح مفصل زمخشری
۱۶) شرح نهج‌البلاغه
۱۷) الطریقه فی الخلاف والجدل
۱۸) عصمه الانبیاء
۱۹) الفراسه
۲۰) فضایل الصحابه
۲۱) القضاء و القدر
۲۲) الطائف الغیاثیه
۲۳) اللوامع البنیات فی شرح اسماءا… و الصفاته
۲۴) المباحث العمادیه فی مطالب المعماویه
۲۵) المباحث المشرفیه
۲۶) محصل افكار المتقدمین و المتأخرین من الحكماء و المتكلمین
۲۷) المسائل الخمسون در اصول كلام
۲۸) المطالب العالیه فی الكلام
۲۹) المعالم فی اصول الفقه
۳۰) المخلص، در منطق و حكمت
۳۱) مناقب‌الامام الشافی
۳۲) نهایه‌الایجازدر علم بیان
۳۳) نهایه العقول فی الكلام فی درایه اصول كه رساله‌ای است در اصول دین

[i][۱] . ریحانهٔالادب تألیف محمدعلی مدرس جلد سوم ص ۱۹۲
[ii][۲] . اعلام زر كلی جلد سوم ص ۹۵۸

منبع : سازمان آموزش و پرورش استان خراسان