پیروزی شکست، مطبوعات ایران از فرمان تا کودتا

۶۹ سال و ۳ ماه و ۳ روز از حیات مطبوعات ایران گذشته بود و حدود ۱۱ عنوان نشریه در كشور انتشار می یافت كه در ۲۴ جمادی الثانی ۱۳۲۴ ق فرمان موسوم به مشروطیت به امضای مظفرالدین شاه رسید. ایران در آن روزگار حدود ۱۰ میلیون جمعیت داشت كه بیشترین شان كم سواد و بی سواد بودند و یك دلار ۵ ریال معامله می شد. از صدور فرمان تا ۲۳ جمادی الاول ۱۳۲۶ ق كه درگیری بهارستان به وجود آمد و محمدعلی شاه با همراهی و همكاری روس ها كودتا كرد، فصل مستقلی در تاریخ مطبوعات است. در این دوره كه ۲۳ ماه دوام داشت به طور متوسط هر دو سه روز یك عنوان روزنامه یا شب نامه نو منتشر می شد. روایت ها متفاوتند. از لابه لای فهرست ها، روزنامه ها و به طور كلی متون برجای مانده شاید بتوان ۳۵۰ عنوان را احصا كرد كه بیش از ۵۰ درصدشان از بین رفته اند. پس از صدور فرمان مشروطه به مدت ۷ ماه و ۱۶ روز وزارت انطباعات برقرار بود و با دو حكم محمدباقر اعتمادالسلطنه را در سمت وزیر انطباعات ابقا كردند، در این مدت دو نوع مجوز انتشار نشریه صادر می شد. آزاد و تحت نظارت وزارت انطباعات، بعضی نیز همچون گردانندگان انجمن تبریز بدون كسب مجوز از مركزنشینان به انتشار نشریه مبادرت كردند. قانون مطبوعات در ۵ محرم ۱۳۲۶ ق به تصویب مجلس شورای ملی رسید. به دنبال تصویب این قانون و ابلاغ آن به دولت، شیوه كسب امتیاز انتشار مطبوعات تغییر كرد و متقاضیان انتشار نشریه لازم بود برای كسب پروانه انتشار مراحل مختلفی را طی كنند. در آن روزگار تندروی ها گهگاهی به اوج می رسید. شماری از خردگرایان مطبوعات كه عقلانیت روزنامه نگارانه داشتند، ماه ها پیش از ویرانی ها سعی در تنش زدایی داشتند اما در هیاهوی زمانه استدلال های منطقی شان گم شد و صدایشان به جایی نرسید. بهانه كافی برای محمدعلی شاه، درباریان و متحدانشان فراهم شده بود تا این كه درگیری میدان بهارستان سبب شد محمدعلی شاه با همیاری و همدستی روس ها كودتا كند. این كودتا، پناهندگی، دستگیری و فرار شماری از روزنامه نگاران، غارت و آتش سوزی دفتر روزنامه ها را به دنبال داشت. همچنین ۷ تن از فعالان روزنامه نگاری مشروطه اول پس از توپ پرانی بهارستان و نیز سال های بعد جان باختند. فرآیند تندروها در مشروطه اول خواه با نام مشروطه خواهی و یا ضدیت با مشروطه متفاوت است اما برآیندشان یكی شد.

منبع : روزنامه شرق