ابوالقاسم اسماعیل بن عباد بن عباس بن عباد طالقانی صاحب بن عباد

جنسیت: مرد
تولد و وفات: (۳۲۶ -۳۸۵) قمری
محل تولد: مشخص نیست.
شهرت علمی و فرهنگی: ادیب ، لغوی ، متکلّم و محدث
ملقب به کافی‌الکفات و معروف به صاحب. لقب افتخاری اخیر او را برخی به‌دلیل ارتباط نزدیکش به ابوالفضل‌بن‌عمید و برخی به‌دلیل وفاداری و اخلاص وی به امیر مؤیدالدوله دیلمی دانسته‌اند. به قولی در شهر استخر و بنا به قول دیگر در طالقان به‌دنیا آمد. خاندانش از مأموران عالی‌رتبۀ دیوانی بودند. کودکی خود را در طالقان ، نزدیک قزوین ، گذراند و سپس در اصفهان ساکن شد. پس از مرگ پدر ، به ابن‌عمید پیوست و ابتدا از مریدان و سپس دبیر او شد. در ۳۴۷ ق. به سمت دبیری امیر منصور مؤیدالدوله انتخاب شد تا همراه وی به بغداد برود و از همین زمان رابطۀ دوستانۀ آن دو با هم آغاز شد. پس از مرگ رکن‌الدوله ، حکومت اصفهان به دست مؤیدالدوله افتاد. او نیز سمت دبیری را به صاحب بن‌عباد و وزارت را به ابوالفتح ، پسر ابن‌عمید ، سپرد ، ولی ابوالفتح با توطئه سپاه ری را به ضد صاحب بن عباد شوراند و همین امر سبب شد که مؤیدالدوله با کمک عضدالدوله ، ابوالفتح بن عمید را از کار برکنار کند و صاحب‌‌‌‌‌‌بن عباد را به وزارت بگمارد. صاحب‌‌‌‌‌‌بن عباد در تحکیم پایه‌های قدرت مؤیدالدوله و دفع شورش‌ها بسیار کوشید. در حفظ نظم عمومی و امور مالی بسیار کوشا بود. پس از مرگ عضدالدوله و مؤیدالدوله ، هر چند که صاحب جانب فخرالدوله را گرفت ، ولی فخرالدوله همۀ دارایی صاحب را ، همان‌گونه که خود وی پیش‌بینی می‌کرد ، متصرف شد و هیچ‌یک از افراد آن خاندان در دستگاه آل‌بویه به مقام عالی نرسید. صاحب را بعضی شیعۀ اثنی‌عشری ، برخی سنّی حنفی و جمعی نیز معتزلی شمرده‌اند. وی در ری درگذشت و در اصفهان دفن شد. او علاوه بر شاگردی در محضر ابن‌عمید ، در بغداد به محافل ادبی رفت و آمد و در ری با ابن فارس نحوی رابطه داشت. به سبب این اوضاع و احوال مساعد ، صاحب توانست اطلاعات وسیعی در همۀ رشته‌های ادب عربی ، از صرف و نحو و نقد ادبی ، و نیز تاریخ و تفسیر و حدیث و علم کلام کسب کند. ابن‌عباد در نثر میل شدیدی به مسجع‌نویسی داشت ، هر چند که شیوائی نثر او به پای اشعار او که در آن از همۀ آرایش‌گرها و صنعت‌گری‌های خاص آن زمان بهره برده است نمی‌رسد ، ولی یکی از نمایندگان اصلی مکتبی است که نثر مسجع را در نثر دیوانی و سپس سایر انواع مکاتیب وارد کرده‌اند. از جمله آثار او: در کلام: "الابانهٔ عن مذهب اهل العدل بحجج من القرآن و العقل" ، در بیان اصول معتزلیان در مقابل فرق و مذهب دیگر؛ "اسماء الله عزّوجل و صفاته"؛ "التذکرهٔ فی الاصول الخمسهٔ" ، در بیان پنج اصل معتزلیان؛ "الامامهٔ" ، در ارجحیت حضرت علی (ع) بر خلفای مقدم. در تاریخ: رساله‌ای در "احوال عبدالعظیم الحسنی"؛ "عنوان المعارف و ذکر الخلائف"؛ "الانوار"؛ "الوزراء"؛ "تاریخ الملک و اختلاف الدول". در صرف و نحو و لغت: "الاقناع فی العروض و تخریج القوافی"؛ "المحیط باللغهٔ" ، لغت‌نامۀ عربی در چندین جلد طبق مخارج حروف صامت. در نقد ادبی: "الکشف عن مساوی شعر المتنبی". در ادبیات: "الروزنامجهٔ" ، مجموعه‌ای از حکایات ادبی؛ "اخبار ادبی العینا"؛ "رسائل" ، که بیشتر نامه‌ها و مکاتبات اداری وی است؛ "الاعیاد و فضائل النیروز" که مفقود است.

منبع : مطالب ارسالی