عالم برزخ

عالم برزخ، عالم متوسطی میان دنیا و آخرت است که مردگان تا قیامت در آن بسر می‏برند.
پس از اثبات وجود روح مجرد و بقای آن پس از مرگ و تخلیه بدن، این مساله اساسی مطرح می‏گردد که ارواح پس از مرگ و خارج شدن از قالب اجسام بدنی در کجا زندگی می‏کنند؟
آیا عالمی به نام برزخ که واسطه بین عالم دنیا و عالم آخرت است وجود دارد؟ یعنی ما در سلسله عقاید خود و ملاحظه مراحل تکاملی انسانها قبل ا ز این دنیای مادی، نطفه بودیم و قبل از نطفه عناصری در زمین، و بعد از نطفه به صورت انسانی در آمدیم و در دنیا زندگی می‏کنیم آیا بعد از این دنیا هم به عالم دیگری وارد می‏شویم به نام عالم برزخ یا نه؟
کلمه برزخ در لغت‏به معنای فاصله و حائل میان دو چیز راگویند.
مرحوم طریحی در مجمع‏البحرین در معنای کلمه برزخ چنین می‏نویسد:
«البرزخ: الحاجز بین الشیئین‏» یعنی «برزخ حائل بین دو شی‏ء است‏»، سپس روایتی از معصوم علیه السلام چنین نقل می‏کند: «نخاف علیکم هول البرزخ‏» پس مراد از برزخ در این روایت‏بین دنیا و آخرت از هنگام مرگ تا رستاخیز می‏باشد پس کسی که می‏میرد، داخل برزخ می‏شود. این کلمه و واژه در قرآن سه بار و در سه آیه ذکر شده است: در دو آیه که یکی در سوره فرقان و دیگری در سوره «الرحمان‏» است، واژه برزخ به معنای فاصله و حائل میان دو دریا که یکی شور است و دیگری شیرین و به هم نمی‏آمیزند، آمده و در آیه سوم که در سوره «مؤمنون‏» است، در معنای عالم برزخ یا فاصله میان مرگ و رستاخیز ذکر شده است.
آیه اول: «و هو الذی مرج البحرین هذا عزب فرات و هذا ملح اجاج و جعل بینهما برزخا و حجرا محجورا» .
«او خدائی است که آب دو دریا را بهم آمیخت، دو دریایی که آب یکی از آن دو شیرین و گوارا است و آب دیگری شور و تلخ، و میان این دو آب فاصله و حائلی قرار داد تا همیشه از هم جدا باشند و به هم نیامیزند».
آیه دوم: «.. و بینهما برزخ لا یبغیان...» .
«میان آن دو دریا فاصله‏ای است که به حدود یکدیگر تجاوز نمی‏کنند و به هم نمی‏آمیزند».
آیه سوم: «لعلی اعمل صالحا فیما ترکت کلا انها کلمة هو قائلها و من ورائهم برزخ الی یوم یبعثون‏»
«گناهکاران گویند تا شاید به تدارک و جبران گذشته کردار نیک انجام دهم و به آن خطاب شود که هرگز چنین نخواهد شد و گناهکاران کلمه «ارجعننی‏» را که از سر حسرت بر زبان رانند و نتیجه‏ای نگیرند، که از عقب آنها عالم برزخ است تا روزی برانگیخته شوند.
غیر از این آیه، آیات دیگری نیز در قرآن ذکر شده که از مجموع مطالب آنها استفاده می‏شود که عالم برزخ واسطه بین عالم دنیا و عالم آخرت است از جمله آنها:
«و لا تحسبن الذین قتلوا فی سبیل الله امواتا بل احیاء عند ربهم یرزقون‏» .
«(ای پیامبر) هرگز گمان مبر کسانی که در راه خدا کشته شدند، مردگانند! بلکه آنان زنده‏اند و نزد پروردگارشان (در عالم برزخ) روزی داده می‏شوند».
در آیه ۱۷۱ سوره آل عمران می‏فرماید:
«و از نعمت‏خدا و فضل او (نسبت‏به خودشان در عالم برزخ) مسرورند و (می‏بینند که) خداوند پاداش مؤمنان را ضایع نمی‏کند (نه پاداش شهیدان و نه پاداش مجاهدان را که شهید شدند)».
«یثبت الله الذین آمنوا بالقول الثابت فی الحیوة الدنیا و فی‏الآخرة...» .
خداوند کسانی را که ایمان آوردند، به خاطر گفتار و اعتقاد ثابتشان، استوار می‏دارد هم در این جهان و هم سرای دیگر (در عالم برزخ و سرای آخرت).
از همه این آیات استفاده می‏شود که بعد از مرگ، عالم برزخ است تا روزی که مبعوث شوند و این برزخ عالم قیامت نیست‏یعنی انسان پس از مرگ بلافاصله به روز قیامت منتقل نمی‏شود.
شخصی به امام صادق علیه السلام عرض کرد: چه می‏فرمایید در آیه
«النار یعرضون علیها غدوا و عشیا...»
«آتش است که هر صبح و شام که آنان بر آن عرضه می‏شوند؟»
فرمود: «دیگران چه می‏گویند؟» عرض کرد: «می‏گویند آن آتش جهنم جاوید (آخرت) است و گویند که بین صبح و شام عذابی نباشد». فرمود: «پس اینها خوشبخت‏اند «که بخشی از روز را در آسایش بسر می‏برند». عرض کرد: «پس چگونه است؟» فرمود: «این، در دنیا است که مربوط به عالم برزخ است.
و اما جهنم جاوید محتوای این آیه است:
«... و یوم تقوم الساعة ادخلوا آل فرعون اشد العذاب‏» .
«روزی که قیامت‏برپا شود آل فرعون را در سخت‏ترین عذابها وارد کنید».
در احادیث معتبر از پیامبر و ائمه علیهم السلام در توضیح عالم برزخ چنین وارد شده است:
«البرزخ هو امر بین امرین و هو الثواب و العقاب بین الدنیا و الآخرة و هو قول الصادق علیه السلام و الله ما اخاف علیکم الا البرزخ‏» .
«برزخ همان امر بین دو امر ثواب و عقاب بین دنیا و آخرت است و آن قول امام صادق علیه السلام است که می‏فرماید: «به خدا سوگند من بر شما (شیعیان) نمی‏ترسم جز از مرحله برزخ بین دنیا و آخرت‏».
در مورد آیه «و من ورائهم برزخ..»
امام صادق علیه السلام فرمود:
«هو القبر و ان لهم فیه لمعیشة ضنکا و الله ان القبر لروضة من ریاض الجنة او حفرة من حفر النار».
«مراد از برزخ همان قبر می‏باشد و البته برای کافران هر آینه زندگی سختی در آنجا می‏باشد به خدا سوگند که قبر هر آینه باغی از باغهای بهشتی (برای مؤمنین) و یاحفره‏ای از حفره‏های آتش جهنم (برای کافران و..). می‏باشد .
از اینرو امام صادق علیه السلام خطاب به شیعیان آن زمان می‏فرماید:
«والله اتخوف علیکم فی البرزخ. قلت ما البرزخ؟ فقال: القبر منذ حین موته الی یوم القیامة‏».
من بر شما (شیعیان) در عالم برزخ می‏ترسم، راوی می‏گوید: من به امام صادق علیه السلام گفتم که عالم برزخ کجا است؟ فرمود: قبر است، زندگی در آن از زمان مرگ تا روز رستاخیز ادامه دارد».
امام صادق علیه السلام به جمعی از شیعیان خود فرمود: به خدا قسم که تنها خطری که من بر شما احساس می‏کنم، برزخ است و چون قیامت‏شود و کار به دست ما برسد، ما بر کار شما از خودمان اولویت داریم .
از امیرالمؤمنین علیه السلام روایت‏شده است که فرمود:
«ارواح مؤمنان عالم در برزخ به کنار چشمه‏ای از بهشت‏به نام «سلمی‏» زندگی می‏کنند .
«ابوبصیر» می‏گوید: از امام صادق علیه السلام پرسیدم ارواح مؤمنین پس از مرگ در چه وضعند؟ فرمود:
«در برزخ در میان غرفه‏هایی از بهشت‏بسر می‏برند، از خوراک بهشتی می‏خورند و از آب آن می‏نوشند و منتظر انجاز وعده پروردگار خود هستند» .
پس عالم برزخ حائل بین دو شی‏ء یعنی مابین دنیا و آخرت از هنگام مرگ تا روز بعثت است پس کسی که می‏میرد، داخل برزخ می‏شود که واسطه و حائل بین دنیا و آخرت است .

کاظم رضوانی
منبع : باشگاه اندیشه