سکته مغزی در ایران

سکته مغزی از شایع‌ترین بیماری‌ها در افراد بزرگسال است. در بیشتر نقاط دنیا سکته مغز سومین عامل مرگ و میر پس از سرطان و بیماری‌های قلبی است. با افزایش سن از ۵۰ سالگی احتمال بروز آن افزایش می‌یابد. سکته‌های مغزی به دو گروه ایسکمیک و خون‌ریزی مغزی دسته‌بندی می‌شوند. عامل سکته‌های ایسکمیک انسداد عروق خونرسان به نواحی مختلف مغز و عامل خون‌ریزی‌های مغزی معمولا پارگی یک رگ کوچک است. سکته‌های ایسکمیک شیوع بالاتری از خون‌ریزی‌ها دارند...
علاوه بر خطر مرگ به علت سکته مغزی، بروز عوراض ناتوان‌کننده از قبیل اختلالات تعادلی، فلج اندام‌ها، اختلالات گفتاری و ذهنی به دنبال این بیماری، آن را در رده مهم‌ترین بیماری‌ها قرار می‌دهد. سکته‌های ایسکمیک معمولا عوارض درازمدت شدیدتری نسبت به خون‌ریزی‌ها ایجاد می‌نمایند در حالی که خون‌ریزی‌ها مرگ و میر بیشتری در دو هفته اول وقوع خود دارند.
در کشورهای پیشرفته آمار بیماران مبتلا به سکته مغزی و عوارض و مرگ و میر آن، به برنامه‌ریزی صحیح در راستای مدیریت این بیماری کمک قابل ملاحظه کرده است. در ایران متاسفانه آمار دقیقی از مبتلایان به سکته مغزی و آمار شیوع و بروز آن وجود ندارد ولی خوشبختانه مطالعات خوب و پراکنده در نقاط مختلف ایران انجام شده است که در این مقاله سعی شده است با جمع‌آوری این نتایج برآوردی از وضعیت سکته مغزی در ایران ارایه شود. بر اساس مطالعات انجام شده در استان‌های خراسان، مازندران، آذربایجان و اصفهان بروز سکته مغزی در محدوده ۳۳ تا ۴۳ نفر در هر ۱۰۰ هزار نفر ارزیابی شده است.
عوامل متعددی در بروز سکته مغزی موثرند که از مهم‌ترین آنها دیابت – بیماری‌های قلبی و فشار خون بالا را می‌توان نام برد. سیگار، افزایش LDL خون بیماری‌های کلاژن و اسکولار مانند لوپوس و سندرم آنتی‌فسفولیپید از علل دیگر زمینه ساز سکته مغزی هستند. بر اساس مطالعات انجام شده در ایران فشار خون بالا از شایع‌ترین علت بروز سکته مغزی در هر دو نوع ایسکمیک و خون‌ریزی مغزی بوده است. دیابت، بیماری قلبی سیگار و LDL بالا از عوامل موثر شایع دیگر در بروز سکته مغزی در ایران ارزیابی شده است. بر اساس بررسی‌های انجام شده در ایران سکته مغزی به دلیل آمبولی از قلب حدود ۲۰ تا ۴۰ درصد موارد است که تقریبا مشابه با سایر نقاط دنیا است ولی در گروه بیماری‌های قلبی به آمبولی، به نظر می‌رسد در ایران بیشترین عامل، بیماری روماتیسمی قلب منجر به تنگی دریچه میترال است که آمار آن به طور قابل ملاحظه بیش از کشورهای پیشرفته است. متاسفانه بیماری‌های روماتیسمی قلبی و عوارض حاصله از آن در کشورهای جهان سوم یا در حال توسعه عامل درصد بالایی از سکته‌های مغزی با منشا مشکلات قلبی است.
در ایران مطالعات نشان دهنده نسبت ۲ به ۱ در مورد سکته‌های ایسکمیک نسبت به خون‌ریزی مغزی است که مشابه سایر نقاط دنیا است. شایع‌ترین عامل موثر در بروز خون‌ریزی‌های مغزی، فشار خون بالا و کنترل نشده بوده است. بر اساس یک مطالعه در تهران روی ۱۲۲ بیمار مبتلا به خون‌ریزی مغزی، ۶۷ درصد بیماران سابقه فشار خون بالا داشته‌اند.
آمار مرگ و میر در ماه اول پس از سکته مغزی در مطالعات ایران حدود ۳۰ درصد است که قابل ملاحظه می‌باشد. در مطالعات ما از ناتوانی‌های بعد از سکته مغزی آماری ارائه نشده است ولی بر اساس مطالعات انجام شده در مناطق مختلف دنیا، ناتوانی به دنبال سکته مغزی آماری بیش از مرگ و میر دارد. بر اساس یک بررسی درتهران در ۷/۴۶ درصد مواردخونریزی مغزی در یک ماه به مرگ منجر شده بود. حدود ۳/۱ مرگ‌ها در ۲ روز اول و سایر موارد اغلب در ۲ هفته اول بود.
نکته مهم دیگری که در ارتباط با سکته مغزی باید در نظر داشته باشیم تکرار سکته است که متاسفانه مرگ و میر و عوارض بیشتری را نسبت به سکته اول به دنبال دارد. در مطالعه‌ای که در تبریز روی ۳۰۰ بیمار انجام شد و بیماران به مدت ۵ سال پیگیری شدند، در ۳۲ درصد موارد سکته مغزی دوباره اتفاق افتاده است. بر اساس این مطالعه متوسط زمان بروز سکته بعدی ۴/۳ + ۳/۵ ماه بوده است. ۲۱ درصد بیماران با شرح حال بیماری ایسکمیک قلبی، سکته مغزی دوم داشتند. سکته مغزی دوم در ۹۵ درصد موارد ایسکمیک بود و در ۵ درصد موارد خون‌ریزی مغزی بود. فشار خون بالا، بیماری ایسکمیک قلبی، کلسترول بالا و سیگار عوامل خطر در سکته اول و دوم مغزی بودند.
بر اساس مطالب بیان شده و با توجه به اینکه بیشترین عوامل موثر در وقوع هر دو نوع سکته مغزی قابلیت مداخله درمانی دارند، شناساندن این عوامل با آموزش‌های اجتمایی، تشخیص و درمان به موقع عوامل خطر به خصوص کنترل فشار خون و پیشگیری از پیدایش بیماری‌های روماتیسمی قلبی اقدامات ضروری هستند که با مدیریت صحیح می‌توان به کاهش موارد سکته‌های مغزی و عوارض حاصله شخصی و اجتماعی آن کمک نمود.

دکتر منصوره تقاء
دانشیار دانشگاه علوم پزشکی تهران

منبع : هفته نامه سپید