غروب آفتاب در صحرا

بحث درباره آینده تولید نفت در عربستان سعودی، بار دیگر توجه محافل نفتی را به خود معطوف ساخته است. این موضوع با نگارش كتاب «غروب آفتاب در صحرا» نوشته «ماتیو سیمونز»، رئیس بانك تخصصی سرمایه گذاری در هوستون آمریكا به نام بانك سرمایه گذاری «سیمونز اندكیمانی اینتر نشنال» در صدر تحلیل های نفتی قرار گرفته و جنجال زیادی را برانگیخته است. در این كتاب، به چشم انداز توان تولید نفت در بسیاری از میدان های بزرگ نفتی عربستان كه پیش از این، اكتشاف شده اند، همچنین به توان میدان های جدید تردید وجود دارد. نگارش این كتاب بر بیش از دویست گزارش علمی كه شركت آرمكو سعودی و دیگران تهیه كرده اند، مبتنی است. مؤلف كتاب درباره آینده تولید نفت در عربستان اعلام خطر كرده است.
هر چند كه نویسنده كتاب، راه حلی برای برطرف شدن مشكلات عربستان ارائه نمی دهد، بر ضرورت شفاف سازی آمارها و اطلاعات نفتی كشورهای تولید كننده نفت به ویژه عربستان سعودی، تأكید بسیاری می كند. سال گذشته نیز همین مؤلف مطالب مشابهی را درباره عربستان سعودی منتشر كرد كه سبب شد شركت آرامكو سعودی، میزان عظیمی اطلاعات درباره عملكرد مخازن نفتی عربستان منتشر كند كه كاملاً پیش بینی نشده بود. شركت آرامكو سعودی در آن هنگام كوشید پروژه هایی كه این كشور را قادر خواهد ساخت، تولیدش را به ۱۵ میلیون بشكه در روز برساند و آن را برای ۵۰ سال حفظ كند، منتشر سازد، اما به هر حال آقای سیمونز در كتاب جدید خود بحث اعتماد ناپذیری این اطلاعات را نیز مطرح كرده است.
به نظر می رسد عربستان سعودی به زودی به این انتقادها كه به نقش آن به عنوان یك ابرقدرت نفتی تردید شده است، پاسخ مستقیم دهد. تا به حال مقامات عربستان به تكرار برنامه های توسعه ظرفیت تولید خود اكتفا كرده اند و فقط این برنامه ها را به عنوان شاهدی برای عملی بودن افزایش چشمگیر ظرفیت تولید خود كافی دانسته اند.
عربستان سعودی اعلام كرده است كه می تواند ظرفیت تولید خود را تا سال ۲۰۰۹ به میزان ۳ میلیون بشكه در روز افزایش دهد كه نیمی از آن برای جبران افت تولید این كشور هزینه خواهد شد و نیمی دیگر، ظرفیت تولید نفت ملی عربستان را از ۱۱ میلیون بشكه در روز به ۵/۱۲ میلیون بشكه در روز خواهد رساند. به هر حال به نظر می رسدكه پیش بینی های آژانس بین المللی انرژی و وزارت انرژی آمریكا و سایر مؤسسه های بین المللی كه تصور می كنند عربستان سعودی شكاف میان عرضه و تقاضای نفت را در آینده پر خواهد كرد، به طور جدی مورد چالش قرار گرفته است. در حال حاضر نیز، نشانه هایی از محدودیت تولید نفت عربستان در آینده، ظاهر شده است. این موضوع آنقدر جدی است كه آقای بوش، رئیس جمهوری آمریكا، در سفر اخیر ولیعهد عربستان سعودی به این كشور، اعلام كرد كه یكی از موضوع های بحث میان دو طرف، در توان واقعی تولید نفت در عربستان سعودی» بوده است. در اینجا ترجمه بخش «نتیجه گیری» كتاب غروب آفتاب در صحرا كه در نشریه نفتیPIW در ششم ژوئن ۲۰۰۵ به چاپ رسیده است، ترجمه و ارائه می شود.
غروب آقتاب در صحرا
نسلی از متخصصان نفتی در دو دهه گذشته تصور كرده اند كه منابع نفتی عربستان آنقدر فراوان است كه تا هر زمان نیاز باشد، می توانند تقاضای روبه رشد جهانی نفت را پاسخ دهند. در واقع گمان می رفت نفت عربستان سعودی بتواند همگام با حركت مردم به سوی سبک زندگی آمریكایی ها، اروپایی ها و قشرهای مرفه آسیایی، نیازهایشان به انرژی را تأمین كند. همان طور كه در طول سی سال گذشته، نیاز انرژی این گروه های توسعه یافته را برطرف كرده بود.
این فرضیه ها در پیش بینی های مهم انرژی «مؤسسه های بین المللی» انعكاس یافته است. حتی این پیش بینی ها نیز به نوبه خود، زمینه های یاد شده را تشویق كرده اند. تمام الگوهای عرضه و تقاضای نفت كه آژانس بین المللی انرژی، وزارت انرژی آمریكا و كارشناسان فعال در زمینه سیاست های عمومی انرژی ارائه می دهند، فقط از دیدگاه تقاضا به حل موضوع می پردازند. یعنی بخش هایی از الگوی بزرگ عرضه و تقاضای آنها تعیین می كند كه در آینده به چه میزان نفت اضافی نیاز خواهد بود. در حالی كه منابع محتمل عرضه نیز شناسایی شده اند. آنگاه توجه الگو سازان به عربستان سعودی معطوف و فرض می شود كه عربستان سعودی بتواند فاصله شكاف میان تقاضای پیش بینی شده و عرضه در دسترس را پر كند. این روش به خلق فرضیه هایی منجرشده است كه برای عربستان سعودی پس از گذشت بیست سال آینده، تولیدی معادل ۱۵ تا ۲۰ و یا حتی ۲۵ میلیون بشكه در روز در نظر می گیرند. دریك یا دو دهه گذشته هیچ كس تردید نداشت كه ممكن است پیش بینی های رشد تولید عربستان، تنها تصورهای واهی باشد. براساس یافته های تحقیقات ارائه شده در این كتاب، به روشنی ثابت شده است كه حتی بر مبنای مبهم ترین منطق ها نمی توان سناریوی موجهی را تدوین كرد كه در آن، تولید نفت عربستان سعودی بتواند تا جایی افزایش یابد كه پاسخ گوی خیال پردازی های پیش بینی كنندگان باشد. دست یابی به چنین تولیدی، اگر نگوییم ناممكن است، به شدت نامحتمل است. اگر عربستان سعودی نتواند سلسه میدان های جدیدی را با ابعاد عظیم كشف كند و یا اگر به فناوری جدیدی دست نیابد كه با كمك آن بتواند نفت باقی مانده در ذخایر را به چاه های تولیدی بكشاند، كاملاً روشن است كه به نقطه حداكثر تولید خود رسیده و یا حداقل به آن نزدیك شده است. در واقع سال ۱۹۸۱ را می توانیم نقطه حداكثر تولید نفت عربستان بپنداریم و حتی بدتر از آن، عربستان ممكن است در حال حاضر نیز از میدان های نفتی خود بیش از تحمل آنها نفت برداشت كند. اكنون این سؤال مطرح می شود كه آیا خطردچارشدن یكی دیگر از میدان های نفتی عربستان به كاهش تولید (به غیر از میدان نفتی قوار) و یا حتی خطر ویرانی میدان های نفتی این كشور وجود دارد؟ آیا این سؤال ها آن قدر مبهم است كه قابل پاسخ نیست؟ آیا اطلاعات تازه ای كه برای پاسخ گویی به این سؤال ها لازم است، به تدریج از پشت ابرهای تیره بیرون خواهند آمد؟ به باور من، ما به اصلاحات آماری، نیاز مبرمی داریم تا ارقام دقیق و قابل اعتمادی درباره تولید و ذخایر نفتی در دسترس همگان قرار گیرد.
نیاز به داده های بهتر
داده هایی كه از ارقام قابل اعتماد تشكیل شده و به طور كارآ نیز گزارش شده باشند، به سرعت می توانند تصویر تیره، تراز عرضه و تقاضای جهانی نفت را روشن سازند و به برنامه ریزان و تحلیل گران اجازه دهند كه پاسخ های تازه ای برای پرسش هایی كه در مورد موضوع های انرژی مطرح می شوند، بیابند پیش بینی های موجهی ارائه دهند. اگر این كتاب هیچ هدف دیگری به غیر از شتاب دادن به اطلاحات آماری را به نتیجه نرساند، باز هم یك دنیا خدمت كرده است. زمان آن فرا رسیده است كه تمام متولیان بخش بالادستی صنایع نفتی جهان، با این اصلاحات آماری همراه شوند و حیطه جدیدی را ایجاد كنند كه اطلاعات مربوط به مقادیر تولید به طور شفاف ارائه شود و شرایط و محدودیت هایی كه میزان تولید را تعیین می كنند و جزئیاتی كه در باره ذخایر اثبات شده وجود دارد، به روشنی در اختیار همگان قرار گیرد. امروزه چنین آمارهایی را نه تنها شركت آرامكوی عربستان سعودی و سایر شركت های بین المللی مخفی نگه می دارند كه حتی شركت های معمولی نفتی نیز از ارائه این آمارها خودداری می كنند. نبود این اطلاعات سبب شده است كه چشم انداز اوضاع انرژی جهان دچار ابهام شود و پاسخ سؤال های اصلی درباره انرژی مبهم شود؛ به گونه ای كه این پاسخ ها، ظاهری گنگ پیدا كرده اند. گزینش اطلاعات قابل اتكا درباره عرضه نفت، سپس در اختیار تحلیل گران و برنامه ریزان قرار دادن آنها، نمی تواند به سؤال های ضروری درباره انرژی، به سرعت پاسخ های روشنی بدهد؛ اما به یقین می تواند درك ما را از موضوع های انرژی، دقیق تر سازد و اجازه دهد، احتمالات بیشتری را با دقت زیادتری در نظر بگیریم. آیا اصلاح داده های آماری با این میزان و اهمیت، شدنی است؟ بی گمان تولیدكنندگان نفت- درسطوح ملی، خصوصی و عمومی، معتقدند كه شفافیت برخلاف منافع آنها است و مزیت های رقابتی آنها را از بین خواهد برد و اهرم بازار را از دستشان خارج خواهد كرد، اما شواهد واقعی در حمایت از این دیدگاه وجود ندارد. شفافیت آماری میدان به میدان در دریای شمال به شكل یك قانون در آن منطقه در آمده و تا به حال هیچ كدام از شركت های فعال در دریای شمال ادعا نكرده كه شفافیت آمارها به موضع رقابتی آنها آسیب وارد كرده است. حتی اگر كشورهای صادركننده نفت دلایل معتبرتری برای حفظ آمار مربوط به منابع نفتی خود تحت عنوان اسرار دولتی داشته باشند، آیا منافع این دولت ها در طراحی آینده عقلایی انرژی، از منافع جهانی، وزن و اهمیت بیشتری خواهد داشت؟ اگرچه موانعی كه در مقابل شفاف سازی وجود دارد، بسیار قدرتمند هستند، نیاز به این شفافیت نیز آن قدرضروری است كه منافع تولیدكنندگان را در هرجایی در رتبه دوم بعد از رفاه مصرف كنندگان انرژی قرار می دهد. اصلاحات در مورد داده ها نیز شدنی است. بدون آسیب زدن به منافع تولید كنندگان می توان داده ها را میان همه تقسیم كرد. از هنگامی كه تحقیقات اولیه ام را درباره این پروژه به انجام رساندم، همواره از خودم سؤال می كردم كه معنای این همه اطلاعات چیست؟ این اطلاعات چه چیزی را به دانسته های ما خواهد افزود؟ آیا درباره ابعاد این مشكلات جدی وپیچیده ای كه شناسایی كرده ام، مبالغه کرده ام؟ آیا ممكن است تمام ادعاهای غرورآمیزی كه در سال ۲۰۰۴ مقامات رسمی وارد شد سعودی درباره منابع نفتی خود ابراز كردند، درست باشد؟ آیا آن همه گزارش های مفصلی كه به دقت انجمن مهندسان نفت تهیه شده و مدیریت آرامكو نیز آن را تأیید کرده بود، فقط یك سلسله مطالب مبالغه آمیز درباره مشكلات عملیاتی معمولی بود كه فقط برای این كه ثابت شود حل كنندگان آنها هوش سرشاری دارند، تهیه شده بود؟
هنگامی كه خود را متقاعد ساختم یافته های تحقیقاتم كاملاً درستند، روند تحقیقات خود را به سمتی هدایت كردم كه دریابم آیا اطلاعات مشخصی وجود دارد كه ثابت كند به زودی ممكن است تولید نفت در عربستان كاهش یابد؟ هر چقدر بیشتر درباره این پرسش فكر می كردم، اعتقادم راسخ تر می شد كه در این زمان با اطلاعاتی كه دارم نمی توان مشخص كرد چه زمانی معجزه نفتی عربستان سعودی شروع به محو شدن خواهد كرد؟ از آن جا كه هیچ گزارشی در این میان از گروه بی طرفی نیز وجود ندارد كه حتی درباره مقدار تولید هركدام از میدان های نفتی عربستان اطلاعاتی به دست دهد، تا چه رسد به جزئیات تعداد چاه های تولیدكننده نفت؛ تخمین زمان دقیق آغاز روند نزولی تولید فقط یك حدس است. شاید حتی اگر تمام داده ها نیز در اختیار ما قرار داشته باشند، بازهم پاسخ های گمراه كننده ای به دست آوریم، اما بی گمان، با داشتن اطلاعات کامل تر، می توانیم دید بهتری درباره وضعیت كنونی خود داشته باشیم. به هر حال نتیجه می گیریم که ممکن نیست عربستان سعودی حتی بتواند ۲۰ تا ۲۵ میلیون بشکه در روز نفت خام را که پیش بینی کنندگان تصور می کنند، تولید کند. البته این سناریو(تولید ۲۰ تا ۲۵ میلیون بشکه در روز) کاملاً مردود نیست، اما احتمال آن آنقدر اندک است که برنامه ریزان انرژی باید یک بار و برای همیشه آن را کنار بگذارند.حفظ میزان كنونی تولید
آیا عربستان سعودی می تواند، آن طور که ادعا کرده است، تولید نفت خود را در ۱۰ یا ۲۰ سال آینده به ۱۰ یا ۱۲ و یا۱۵ میلیون بشکه در روز برساند؟ بحث ۵۰ سال که جای خود دارد! زمان، بهترین قاضی خواهد بود، اما اگر حقایقی که در گزارش های انجمن مهندسان نفت وجود دارد، درست باشد و اگر تجربه ای که از سایر میدان های نفتی بزرگ به بلوغ رسیده، یا به دست آمده را بتوان با بحث میدان های نفتی عربستان مقایسه کرد، پاسخ این است که چنین پدیده ای ناممکن است. این ادعاها به شواهد متقاعد کننده تر از نمودارهای رایانه ای نیاز دارد و نمی توان فقط به یک نمودار که تأکید می کند تولید عربستان به فلان مقدار خواهد رسید، اعتماد کرد. اگر احتمال افزایش تولید عربستان، اندک است، پس آیا مطمئن ترین فرضیه را می توان این گونه بیان کرد که عربستان سعودی می تواند تولید خود را برای آینده قابل پیش بینی، حداقل در سطح كنونی حفظ کند؟ متأسفانه پاسخ این سؤال نیز لغتی بهتر از «ممکن است» نیست. در آمارهای موجود هیچ شاهدی برای حمایت از این ادعا وجود ندارد که عربستان سعودی حتی بتواند تولید خود را در میزان كنونی آن برای بیش از ۵ یا ۱۰ سال حفظ کند. احتمال بالایی وجود دارد در این که عربستان در حال حاضر از برخی یا ازتمام میدان های نفتی خود بیش از اندازه نفت خام برداشت می کند. این رفتار به معنای سرعت گرفتن نرخ کاهش تولید این کشور خواهد بود. هیچ روشی برای کمّی کردن این ریسک وجود ندارد، اما تولید بیش از اندازه در بسیاری از دیگر میدان های بزرگ نفتی که روش های تولید مشابهی در آنها به کار گرفته شده بود، رخ داده است و آنها نیز دچار چنین مشکلاتی شده اند. به هر حال، شرکت آرامکو سعودی تلاش می کند درباره رخداد چنین پدیده ای در عربستان خود را به ناآگاهی بزند. آیا اگر تأثیر عمیقی را که فناوری های امروزی میدان های نفتی می توانند بر تلاش های آرامکو برای توسعه تولید در تمام میدان های کلیدی عربستان سعودی داشته باشند، در می یافتیم، نگرانی هایمان از بین می رفت؟ یکی از جنبه های بحث تولید پایدار که می تواند از ادعاهای مقامات عربستان سعودی دفاع کند، موضوع به کارگیری فناورهای نوین در میدان های نفتی است که با هدف پایدار کردن جریان بالای تولید به کار گرفته می شوند. شرکت سرمایه گذاری تخصصی انرژی که من در سال گذشته بنا کرده ام، نقش کلیدی را به عنوان مشاور مالی برای بیشترشرکت های خدماتی درگیر در تولید میدان های نفتی بازی کرده است. این شرکت ها خلق کننده یا تکمیل کننده تمام فناوری های مهم مانند حفاری افقی، سیستم های چندگانه تکمیل چاه های نفتی، چاه های هوشمند، لرزه نگاری سه بعدی و شبیه سازی رایانه ای مخازن، بوده اند. تجاری سازی؛ معجزه ای که این فناوری های مدرن به همراه داشتند، سبب شد که بسیاری از شرکت های بزرگ خدماتی فعال در میدان های نفتی، در دهه های کسادی صنعت نفت، به حیات خود ادامه دهند. این فناوری ها کاری می کردند که تولید یک چاه نفتی بسیار بیشتر از قبل شود. پیشرفت های گوناگون فناوری اجازه می دهند که ۲۰ تا۳۰ درصد بیشتر از نفت خام درجا، در یک میدان نفتی بازیافت شود، اما این دستاوردها به شدت به مشخصه های هر میدان نفتی بستگی دارند و در بسیاری از میدان های نفتی دیگر که در موردشان از فناوری مشابه استفاده شده، جواب مثبتی به دست نیامده است. هیچ کدام از این فناوری ها نمی توانند معجزه کنند و برخلاف سناریوهای طراحی شده پیش بینی کنندگان، این فناوری ها نمی توانند آب حیات را برای میدان های نفتی به ارمغان آورند. در عوض، این فناوری ها با کمک یکدیگر کاری می کنند که نفت خام هایی که به راحتی قابل برداشت از یک میدان بزرگ نفتی است، سریع تر برداشت شوند و به این ترتیب، هنگامی که فشار بالای مخزن سریع تر از آنچه تا به حال در صنعت نفت سابقه داشته است، مستهلک شود، منحنی نزولی تولید، شتاب می گیرد. از آنچه گفته شد، باید نتیجه بگیریم که ممکن است به زودی تولید نفت حداقل در چند میدان نفتی کلیدی عربستان سعودی شروع به کاهش کند و با احتمال بسیار کمتری، تولید نفت ممکن است در تمام میدان های نفتی عربستان سعودی شروع به کاهش کند. علاوه بر این، پروژه های نوسازی جدیدی که برای میدان های پرزحمت و مشکل ساز عربستان در نظر گرفته شده، ممکن است نتوانند آن طور که پیش بینی شده اند، موفق از کار در آیند. تمام این رخدادها، پیش بینی کنندگان خوش بین را با ریسک جدی تحقق نیافتن پیش بینی هایشان روبه رو می سازد. احتمال زیادی دارد که پیش بینی های آنها درست از کار در نیاید. البته این سؤال نیز مطرح است که زمان از هم گسیختن تولید در عربستان کی آغاز می شود؟
تفاوت آینده با پیش بینی ها
مقامات عربستان سعودی پیشنهاد کرده اند که تمام اطلاعات مورد نیاز در معرض دید عموم قرار گیرد تا مصرف کنندگان نفت در سطح جهان، دوباره مطمئن شوند که مشکلات مطرح شده در سیستم بزرگ نفتی عربستان سعودی جدی نیستند. اولین شماره مجله اکونومیست در سال ۲۰۰۵ مقاله ای درباره این که چگونه بزرگ ترین و قدرتمند ترین شرکت نفتی جهان، برخی از اسرار خود را بروز داده است، منتشر ساخت. در این مقاله آمده است:«این نوشتار مطالبی را در برمی گیرد که خارجی ها آن را آشكارا اظهار كرده اند و آقای «ماتیو سیمونز» یکی از بانکداران سرمایه گذار تگزاس، پیشگام آنها است. آنها گفته اند که میدان های نفتی عربستان ممکن است دچار مشکلات فنی شده باشد». در این مقاله گفته شده که در حال حاضر، متخصصان فنی شرکت آرامکو جزئیات آماری میدان های نفتی عربستان را که پیش تر سری پنداشته می شد، به بحث گذاشته اند. همچنین این مقاله، مدعی است که زمین شناسان شرکت آرامکو به دقت توضیح داده اند که چگونه قصد دارند برای ۵۰ سال آینده تولید عربستان را در سطح ۱۵ میلیون بشکه در روز حفظ کنند، بدون این که حتی اکتشاف جدیدی داشته باشند. آنها اصرار دارند که می توانند ۲۰۰ میلیارد بشکه دیگر به ذخایر نفتی عربستان بیفزایند. در این مقاله، از قول دکتر«نانسن سالری»، رئیس واحد مدیریت مخازن شرکت آرامکو سعودی، آمده است که ما در سال ۲۰۰۴، بیش از ۵۰ سال گذشته، آمارهای نفتی خود را منتشر ساخته ایم و حتی آمارهای مربوط به میدان های نفتی را به صورت میدان به میدان منتشر ساخته ایم و این داده ها بیش از آن آماری است که شرکت های خصوصی سرمایه گذاری در اختیار دارند. در مقاله یادشده، اعتبار این شفاف سازی به آقای«عبدالله جمعه»، مدیر اجرایی شرکت آرامكو، داده شده است، اما در همین مقاله نیز به این موضوع توجه شده است. «عبدالله جمعه» در پاسخ به این سؤال كه آیا به آوردن ناظران خارجی برای تأیید آنچه ادعامی كنید، نیاز هست؟ او با چشمان براق می گوید: چرا باید این كار را بكنیم. تا به حال در وعده تحویل حتی یك بشكه نفت به هیچ كس و هیچ كجا تخلف نكرده ایم!
طبیعی است كه همه پیش بینی كنندگان خوشبین در حوزه انرژی، ظاهر تضمین های آشكار مقامات رسمی صنعت نفت عربستان را می پذیرند. عربستان سعودی تا به حال عرضه كننده قابل اعتمادی بوده است و به طور قطع نیز تمایل دارد همچنان تا مدت ها، منبع اصلی عرضه نفت باشد، اما چشم انداز آینده ای كه مقامات عربستان سعودی نشان می دهند، برای تمام كسانی كه این اظهارات را می شنوند، در مقابل واقعیت هایی كه در حال ظهور هستند، بسیار خوشبینانه است. مقاله ای كه در اكونومیست چاپ شده است، درباره اطلاعاتی كه ادعا می شود به یكباره از شركت آرامكو سعودی بیرون ریخته است، مثال ملموسی ارائه نمی دهد. هر اندازه عمر میدان های نفتی عربستان سعودی افزایش یابد و نیاز جهانی نیز به نفت به طور مستمر بیشتر شود، این احتمال نیز ماه به ماه و سال به سال بیشتر خواهد شد كه به طور جدی به غروب نفت در صحرای عربستان نزدیك می شویم. صحرای عربستان، جایی است كه با كمترین هزینه، بیشترین مشاركت را در عرضه جهانی نفت برعهده داشته است.
هنگامی كه این غروب در كویر فرا رسد، جهان از لحاظ انرژی و در نتیجه از لحاظ اقتصاد با آینده ای روبه رو خواهد شد كه با آنچه پیش بینی كنندگان كنونی ارائه می دهند كاملاً تفاوت خواهد داشت؛ بنابراین نیاز به تدوین مجدد برنامه كاری انرژی برای جهانی كه اوج تولید نفت را پشت سر گذاشته است، آن قدر ضروری است كه شهروندان تمام كشورها می بایست تقاضای اصلاحات آماری را مطرح كنند. در حقیقت زمان آن فرا رسیده است كه همراه اعتماد به آمارها، احتیاط كاملی نیز به خرج داد؛ قبل از آن كه غروب فرارسد وتاریكی همه جا را فرا بگیرد.

منبع : شبکه اطلاع رسانی شانا