اسرار حج

عبادت، فلسفه آفرینش انسان است و اگر با شرایط و آدابش انجام شود، رابطه ایمانی و عبودیت انسان با خدا را تحکیم می‌بخشد. نتیجه مثبت عبادت همان «تقوا» است که روح و قلب عبادت است و عبادت بی‌ تقوا، پیکری بی‌جان است. همه عبادت‌ها از جمله حج، از همین رمز و راز برخوردارند و با تامین روحیه تعبد و تسلیم، سیر انسان را هماهنگ با مجموعه هستی در مسیر هدف خلقت و کمال وجود، تنظیم می ‌کنند. برای روشن شدن این هدف و بهره نهفته در حج، باید در برابر یکایک برنامه های حج درنگ و تامل داشت؛
● اخلاص
«اخلاص» در همه عبادت‌ها شرط نخستین است.
طواف، علاوه بر چرخش اختیاری بر گرد کعبه، هماهنگی با چرخش تکوینی همه موجودات بر گرد محور و مرکزی است که خداوند قرار داده است و از سه جزء اتم (پروتون، الکترون و نوترون) پروتون، محور است و آن دو جزء دیگر بر گرد آن می‌چرخند. انسان نیز جزئی از این هستی است و جسم او از اجزای مادی ترکیب شده که حرکتی طواف‌ گونه بر گرد مرکز خویش دارند. آن ‌چه زمینه ‌ساز فراهم آوردن این عنصر اساسی است، اهمیت دادن به نقش آن در درستی عبادت و برخورداری انسان از ثواب است. باید کمی به خود نگریست و انگیزه‌های درونی را ارزیابی کرد و آن را از هر انگیزه غیرالهی پیراسته ساخت و همان‌گونه که آلودگی جامه، مانع صحت نماز است، باید آلودگی نیت را هم مانع صحت و پذیرش نماز و هر عبادت دیگر دانست و با نیت پاک، به عبادت پرداخت و به رضای الهی رسید.
● پاکی مال
گام دیگر پس از پاک‌سازی درون از ریا و عوامل عمل‌ سوز، پاک ‌سازی مال از حقوق شرعی است و بدون آن نماز و عبادات و حج انسان تباه می‌شود.
● همسفر خوب
حج، علاوه بر آن‌ که عبادت است، یک سفر و کوچ هم محسوب می‌شود. نقش همسفر و همراه در موفقیت‌آمیز بودن سفر را نمی ‌توان انکار کرد، به‌ خصوص اگر این همسفر، عهده‌ دار کارهای کاروان و مدیریت حج زائران باشد. همسفر خوب کسی است که این ویژگی‌ها را داشته باشد؛
دین‌شناسی و آگاهی از مسائل شرعی، راستگو و درست‌کردار و امین بودن، صبوری و داشتن سعه‌صدر و ظرفیت و تحمل.
● حج، کوچ فکری و روحی
عبادت، برای رساندن انسان به ارزش‌های برتر معنوی و گسستن از وابستگی‌های مادی است. روح، کششی به ‌سوی بالا و افق‌های متعالی دارد و عبادت، زمینه ‌ساز این ارتقای روحی است و سبکبالی روح، در سایه پرستش فراهم می‌آید. نمازهای روزانه، مثل شستشوی پنج نوبت در آب که بدن را پاک می‌کند، پاک ‌ساز روح از آلایش‌های گناهان است. حج نیز با آن ‌که در سراسر عمر یک بار واجب است، همین نقش را ایفا می‌کند و ویژگی‌ها و کیفیتی که در این عبادت نهفته، آن ‌را امتیاز می‌بخشد و رنج‌های سفر و تنگناهای انجام اعمال، پالاینده روح و بیدارگر فکر است.
● حکمت احرام
حکمت احرام آن است که زائر در ذهن خویش صورت اقدام برای ورود به حرم الهی و مراعات محرمات و حرمت نهادن به اوامر خدا را ترسیم کند و همه اعمال را با همین نیت و ذهنیت انجام دهد. برای این ‌که احساس در جان زائر اثر عمیق بگذارد، خواسته شده که وضع ظاهری خویش را تغییر دهد و لباس آخرت بپوشد و شبیه آنان گردد که با مرگ، به آخرت قدم می‌گذارند و از جامه‌های دنیوی عریان می‌شوند. بر زبان آوردن ذکر «لبیک»، نشانه آمادگی روحی برای پذیرش هر ندا و فرمانی است . فریضه‌هایی چون روزه، نماز، خمس، زکات و جهاد، نیز به نحوی در دل حج نهفته است و احرام، آغاز پایبندی به انجام فرمان نسبت به اعمالی که در طول حج خواهد داشت.
احرام، محرم را با دیگران همسان می‌سازد و امتیازات و مرزهای تشخص و نمودهای برتری را از میان برمی‌دارد و همگان را یکسان در پیشگاه خدا به تکرار شعار واحد می‌کشاند: «لبیک اللهم لبیک»
● حج و درس تواضع
نقش حج، تربیت بر اساس تواضع و خاکساری و لغو امتیازات اجتماعی است. خدا خواسته از نظر امکانات مادی ظاهری، همه در پایین‌ترین سطح باشند تا تنظیم امور جامعه، آسان‌تر شود. حج به ‌راحتی این اثر روحی را در انسان پدید می‌آورد و او را به «مکارم اخلاق» که هدف بعثت پیامبر اسلام است نزدیک ‌تر می‌سازد.
● حج و پارسایی
دلبسته نبودن به دنیا و زهد ورزیدن، از مکارم اخلاق است و یکی از درس‌های تربیتی حج همین است. از نخستین لحظات تصمیم گرفتن برای حج، مشقت‌ها، رنج‌های‌ جانکاه‌ راه‌ و اعمال و ازدحام مطاف و صحنه رمی جمرات و شداید وادی منا به ذهن انسان می‌آید و شبحی از مرگ ترسیم می‌شود. این تصورات، یادآور آن است که وی در این دنیا نزد خویشان و دوستان مهمان است و جایگاه ابدی جای دیگری‌ است‌که آن‌جا دستاورد عمل ‌دنیوی‌خود را مشاهده خواهد کرد و یا به بهشت یا دوزخ خواهد رفت. به این سبب، وابستگی به دنیا کمتر و توجه به آخرت بیشتر می‌شود. احساس می‌کند که تحت مراقبت الهی و در پیشگاه او قرار دارد و حالتی بین ترس و امید در وی پدید می‌آید.
● حج و امنیت
از درس‌های تربیتی حج، ایجاد فضای امن و آرام و گسترش آن نسبت به همه‌ کس و همه ‌چیز است. حتی غیرمسلمان از رفتار حاجی در آرامش است. آزار او حتی به حیوانات و مرکب‌سواری خویش هم نمی‌رسد. گیاهان و درختان و حشرات هم در مقطعی از اعمال، احساس امنیت می‌کنند.
● حج و پایبندی به آداب
احکام دین و آداب و سنن شرع، وقتی در رفتار یک مسلمان جلوه کند، ارزش آن روشن می‌شود. در سایه حج، تعهد به این آداب، در روح و رفتار زائر رسوخ می‌کند، از دروغ و ناسزا و استهزا و حرام‌های زبانی پرهیز می‌کند، از جدال بیهوده چشم می‌پوشد و زبان را به خیر و ذکر و دعا عادت می‌دهد.
● حکمت طواف
انجام این تکلیف با کیفیت خاص و تعداد معین، نشان‌دهنده ‌مراعات پایبندی به ‌احکام الهی و تعبد در پیشگاه خداست.
می‌توان چنین برداشت کرد که هدف از طواف، هماهنگ ساختن حرکت اختیاری انسان بر گرد کعبه یا حرکت اتم بر گرد محور خویش و حرکت فرشتگان بر گرد بیت‌المعمور است. همه هستی مثل حرکت تکوینی طواف بر محور مشخص شده انجام می‌گیرد و حرکت تشریعی هم طواف تمرینی ‌است ارادی برای هماهنگی با این حرکت کلی تکوینی و نتیجه‌اش خضوع و تسلیم و عبودیت مومن با همه وجودش در برابر اراده الهی است‌.
● حکمت نماز طواف
در این که پس از طواف، باید نماز طواف را در پشت «مقام ابراهیم» خواند، نکته‌های مهمی است:
نخست آن ‌که نماز به‌ طور کلی بارزترین نمود عبودیت و خضوع در پیشگاه خداست و پس از طواف، آن عمل عبادی را به کمال می‌رساند. دیگر آن‌که پیوند این نماز به مقام ابراهیم (واتخذوا من مقام ابراهیم مصلی) توجه دادن نسل‌های آینده‌ای که به این جایگاه می‌رسند به نقشی است که حضرت ابراهیم به همراهی پسرش اسماعیل نسبت به حج داشتند که تجدیدکننده بنای کعبه و برافرازنده پایه‌های آن بودند. ابراهیم، با ایمان خالص خویش، آن امتحانات را با موفقیت پشت‌سر گذاشت، تا به خواست الهی اسوه مومنان قرار گیرد و همسرش هم سرمشق زنان باایمانی شود که در معرض این‌گونه آزمایش‌ها قرار می‌گیرند و باید با تحمل مشقت‌های جسمی و روحی، اراده و فرمان حق را اجرا کنند.
● حکمت رمی و ذبح و حلق
در قربانی به پیشگاه خدا و رمی جمرات ‌در روز عیدقربان، حکمت‌هاست. رهاورد قربانی، نیکی و احسان به فقیران است. «رمی جمره» در صبح روز دهم، یادآور طرد شیطان و نفی وسوسه‌های او در عمل نکردن به فرمان خداست. حلق و تقصیر پس از رمی و قربانی، رمزی برای زدودن گناهان و زوال آلودگی خطاها از روح و جان است، تا فلسفه تحقق تقوای الهی که در همه عبادات از جمله در حج نهفته است، ظهور یابد.
این‌گونه است که حج، در قلمرو آثار و نتایجی که دارد، به خودشناسی و مردم‌شناسی هم کمک می‌کند، تا هر کس میزان موفقیت خویش را در این عرصه دریابد و بداند که آیا حج، تحول و دگرگونی در وضع او پدید آورده است یا نه؟ مثل دانش‌آموزی که در امتحان مردود می‌شود و در همان کلاس قبلی می‌ماند، یا بیماری که پس از مداوا باز هم تندرستی خویش را باز نمی‌یابد، این نشانه بی‌خاصیتی آن درس و این درمان است. حج نیز می‌تواند آزمونی برای موفقیت انسان در امتحان خودسازی به‌ شمار آید، چون در مدرسه دین و مکتب ایمان هم بعضی به موفقیت می‌رسند و برخی مردود می‌شوند. میزان پایبندی به احکام الهی، شاخص قبولی در این کلاس و مدرسه است.

منبع : روزنامه رسالت