پزشکان توانمند را با آزمون‌هایی بر پایه توانمندی‌ها بسنجیم

کسی که دوره پزشکی را گذرانده باشد، از امتحانات و ارزشیابی‌های این رشته خاطرات تلخ و شیرینی دارد. امتحاناتی که همواره بعد از برگزاری مورد انتقاد دانشجویان واقع می‌شوند اما هیچگاه این انتقادات موجب تحول و اصلاحاتی در این زمینه نشده است.
● ارزشیابی، یک هدف چندمنظوره
ارزشیابی دانشجویان به شیوه‌های مختلفی انجام می‌شود. ارزشیابی می‌تواند به نوعی باشد که عملکرد دانشجو را بسنجد و نتیجه آن به «شکل سازنده» به دانشجو بازخورد داده شود که موجب ارتقای عملکرد دانشجو و رفع معایب وی در حوزه آموزشی شود. نتیجه برخی آزمون‌ها به شکل ردی یا قبولی دانشجو اعلام می‌شود. از آنجا که بسیاری از آزمون‌ها در کشور ما به این صورت برگزار می‌شوند بیشتر دانشجویان با آن آشنا هستند. متاسفانه امتحانات مهم کشوری در رشته پزشکی چون «جامع علوم پایه» و «جامع پیش کارورزی» از این دسته هستند. نتیجه این آزمون‌ها بیانگر آن هستند که دانشجو حداقل توانمندی‌های ارتقا به مرحله بعد یا فارغ‌التحصیل شدن را داراست یا خیر. در کنار ارزشیابی عملکرد دانشجویان در امتحانات، یک موضوع مهم دیگر نیز در آزمون‌ها بررسی می‌شود. درواقع آزمون‌ها به نوعی بیانگر توقعات نظام سلامت و دستگاه آموزشی از دانشجویان خوب هستند. بر این اساس هر آزمونی که برگزار می‌شود، همراه آن دو موضوع دیگر نیز ارزیابی می‌شود. اگر دانشجویی آن چیزی را که نظام سلامت از آن انتظار دارد بلد است، پس می‌توان نتیجه گرفت محتوی آموزش داده شده خوب و مرتبط به نیازهای سیستم است و از طرفی روش یاددهی این مطالب مورد نظر نیز، موثر و کارآمد بوده است.
● امتحان با ربط، امتحان بی‌ربط
اگر ارزیابی براساس توقعات نظام سلامت از دانشجو یا پزشک باشد، نتیجه موفق دانشجو در آزمون نشانگر هم‌خوانی محتوی آموزشی با محتویات مورد نظر سیستم و اثربخشی انتقال این محتویات و مفاهیم به دانشجویان است. اما اگر امتحان از مطالبی که آموزش داده‌ایم برگزار شود، ممکن است مشکلاتی روی دهد. این امتحانات درواقع همان امتحاناتی است که استاد از جزوه سوال می‌دهد! اگر جزوه استاد ناقص باشد، امتحان استاد هم از مطالب ناکافی و اندک است. پس اگر از این جور امتحانات نمره بالایی کسب کرده‌اید خیلی خوشحال نشوید. اما اگر در جزوات مطالب غیر مرتبط با انتظارات نظام سلامت تدریس شده باشد، نمره دانشجویان خیلی مرتبط با اهداف نظام سلامت نخواهد بود.
● راهکارهای تجربه شده
بر این اساس، برای آنکه امتحانات از مسیر خود خارج نشوند و بتوانند محتویات آموزشی مرتبط با اهداف را بررسی کنند، راهکارهایی تدارک دیده شده است. یکی از این راهکارها برگزاری امتحان در مراحل خاصی از دوره تحصیل است. به طور معمول این امتحانات به صورت سراسری یا ارزیابی خارجی برگزار می‌شوند. اغلب شما با امتحانات سراسری آشنایی دارید. چراکه حداقل سه بار در کنکور، آزمون جامع علوم پایه و آزمون‌ جامع پیش کارورزی شرکت کرده‌اید. اما در بسیاری از کشورهای اروپایی و آمریکایی، برای آنکه از موثر بودن شیوه‌های آموزشی خود مطلع شوند، نوع دیگری آزمون‌ها را نیز تجربه می‌کنند. در این کشورها بین دو دانشگاه خواهر و برادر هماهنگی‌هایی به عمل می‌آید تا هر یک دانشجویان دانشگاه دیگر را ارزیابی کند. مثلا در کشور ما دانشگاه شیراز می‌تواند در مقاطعی دانشجویان دانشگاه تهران را محک بزند یا دانشگاه بهشتی به ارزیابی دانشجویان دانشگاه اصفهان بپردازد. پس در امتحانات پزشکی، انتظار می‌رود سه مورد به خوبی ارزیابی شوند. اول عملکرد دانشجو، دوم مرتبط بودن مطالب آموزش داده شده و سوم موثر بودن شیوه‌های یاد دهی در انتقال مفاهیم تعیین شده.
● پزشک موفق، پزشک توانمند
پزشکی فن و هنری است که قسمت فن آن نیازمند دانش و معلومات خاص است. دانشجو باید بتواند در پایان دوره تحصیل این توانمندی‌ها را در خود ایجاد کرده باشد. بنابراین در آزمون‌های پزشکی دانشجو باید بتواند ثابت کند در توانمندی‌های پایه از دانش و مهارت لازم برخوردار است. توانمند شدن دانشجو در زمینه توانایی‌های مورد نظر، بستگی به سطوح مختلف شناختی در ذهن فرد به همراه مقولات دیگری که به آن اضافه می‌شود دارد. مقولاتی مانند نگرش فرد به حرفه خود و یا خبره شده در مهارت‌هایی که نیازمند ممارست در کار عملی است. (مانند بخیه زدن)
● برنامه‌های آموزشی برپایه توانمندی‌ها
بر این اساس نزدیک به دو دهه است که در حوزه علوم پزشکی،‌ برنامه‌های آموزشی بر پایه توانمندی‌ها مطرح شده‌اند. متعاقب این موضوع روش‌های ارزیابی نیز تغییر یافته‌اند. چراکه وقتی بحث توانمندی‌ها مطرح می‌شود، متولیان امر به کاری که بعد از فارغ‌التحصیلی پزشک باید انجام دهد توجه می‌کنند و همه چیز را حول آن شکل می‌دهند و از دانشجو انتظار دارند توانایی‌های لازم، برای انجام وظیفه‌ای که بعدا بر دوش وی گذاشته می‌شود را کسب کند. متاسفانه با وجود رخداد تحولات بنیادین در زمینه آموزش و ارزیابی دانشجویان پزشکی در سطح جهان، در کشور ما این امر هنوز نهادینه نشده است.
حرکات نوپا و جدیدی که در دانشگاه شهید بهشتی در برنامه اصلاحات آموزشی پزشکی صورت گرفته است می‌تواند الگوی مناسبی برای سایر دانشگاه‌ها برای حرکت به سمت برگزاری آزمون‌ها بر پایه توانمندی‌ها باشد.

منبع : هفته نامه سپید