شورا نهادی مردمی یا ابزار سیاسی

مطابق فصل هفتم و اصل یكصدم تا یكصد و ششم قانون اساسی، شوراهای اسلا‌می شهر و روستا تشكیل شده است. بر مبنای این اصول شوراها جهت پیشبرد سریع برنامه‌های اجتماعی، اقتصادی عمرانی، بهداشتی، فرهنگی، آموزشی و غیره از طریق همكاری مستقیم با مردم بر‌اساس مقتضیات هر شهر، روستا یا محله شكل می‌گیرند.
هر چند این نهاد جوان بوده و عمر خیلی كوتاهی دارد اما در یك جمع بندی می‌توان توفیق این نهاد نوپا را پذیرفت و خدمات آن را بر شمرد. در یك تقسیم بندی ابتدایی می‌توان شوراها را به شوراهای روستایی،عشایری و شهری تقسیم كرد:
۱) شوراهای روستایی:‌
روستاهای بالا‌ی ۲۰ خانوار بر اساس قانون فعلی صاحب شورا هستند. بعد از متلا‌شی شدن انجمن‌های ده‌ سابق، روستاهای كشور با شكل‌گیری شوراها، متولیانی از جنس خود یافتند و با تشكیل دهیاری‌ها توانستند میلیاردها تومان هزینه عمرانی و آبادانی برای روستاها جذب و هزینه كنند. لذا می‌توان در ارزیابی عملكرد شوراها به موفقیت شوراهای روستایی در دو دوره گذشته اشاره كرد.
اما به هر حال نمی‌توان این را فراموش كرد كه در این مدت خدمات ارزشمند و خالصانه شورای روستا‌ها تحت‌الشعاع عملكرد شورای شهرها قرارگرفته و دولتمردان به عملكرد شورای روستاها آن طور كه باید توجه نكردند و حتی شورای‌های روستایی از طریق رسانه ملی مورد بی‌مهری قرار گرفتند. نباید فراموش كرد كه شوراهای روستایی كشور در ساماندهی و ساخت و ساز و عمران و آبادانی و تهیه طرح‌های‌ هادی در روستاها كاملا‌ تاثیرگذار بوده و آثار خدمات این نهاد محسوس و نمایان است.
۲) شوراهای عشایری:‌
بخش عظیمی از جمعیت كشور كه بیشتر هم تولید كننده و مولد هستند قبل از تشكیل شورای عشایری متولی خاصی برای پیگیری امور خود نداشتند برهمین اساس طبق قانون، شورای عشایری شكل گرفت. می‌توان گفت شورای عشایری هم مثل شوراهای روستا توفیق خوبی داشته اما بیم آن می‌رود كه در سایه بی‌توجهی مسوولا‌ن به این نهاد انگیزه آنها برای ادامه مسیر نیزكمرنگ شود.
۳) شورای شهر:
در ایران حدود ۸۰۰ شهر وجود دارد كه مطابق با قانون اساسی متناسب با جمعیت هر شهر تعداد اعضای شورای آن حداقل ۳ نفر و حداكثر ۱۵ نفر می‌باشند. هرچند كه تجربه حضور شوراهای شهر در ایران چندان دیرپا نیست ولی در از همان ابتدای راه دو دیدگاه نسبت به نحوه تعامل شورای شهر با شهرداری‌ها وجود داشت.
دیدگاه اول شوراها را صرفا ناظر برعملكرد شهرداری می‌داند كه در صورت پذیرش این دیدگاه نقش شوراها در تعیین شهردار كمرنگ خواهد شد. دیدگاه دیگری معتقد است كه شوراها علا‌وه بر نظارت می‌توانند به صورت مستقیم در پیشبرد امور شهرداری‌ها همكاری كنند كه باید این دیدگاه را تقویت نمود. اما از حضور اولین تجربه شورای شهر در ایران انتخابات این شوراها كه نهادهایی مردمی هستند نیز به عرصه ای برای رقابت احزاب تبدیل شده است.
برای روشن شدن این موضوع می‌توانیم به بررسی انتخابات‌های دوره‌های گذشته شوراها بپردازیم كه حاصل آن در برگیرنده نكات مثبت و منفی می‌باشد. تلا‌ش احزاب برای تشویق مردم به حضور در پای صندوق‌های رای جهت انتخاب اعضای شورای شهر را می‌توان نكته مثبتی كه در عرصه این انتخابات نهفته است نامید اما از سوی دیگر حضور احزاب در عرصه این رقابت انتخاباتی باعث بخشیدن ماهیت سیاسی به این انتخابات می‌شود كه همین امر مانع از حضور نیروهای كارآمد، اجرایی و كاردان در شوراها شد و به جای آنها چهره‌های سیاسی بر كرسی شوراها تكیه زدند. اما از آنجا كه هر حركتی در پایتخت بر دیگر شهر‌ها تاثیر گذار است روند انتخابات شورای شهر تهران بر دیگر شهرها نیز طبیعتا تاثیرگذاری خاصی را داشت.
اگر بخواهیم به حكایت آنچه در پایتخت گذشت بپردازیم باید بگوییم كه ورود چهره‌های سیاسی وارد به شورای شهر اول كه تفكر و مشغله سیاسی شان در سایه عدم شناخت مسائل شهری بیش از توجه به مشكلا‌ت شهر تهران بود كه حاصلی جز انحلا‌ل شورای این كلا‌ن شهر در برنداشت.
از سوی دیگر اشتباهات استراتژیكی چون انتخاب شهردار دوم آنان باعث شد كه مردم با شورا و شهرداری خداحافظی كنند. این حركت تاثیر منفی در كل كشور گذاشت و باعث شد كه مردم در آستانه انتخابات دوم شوراها دچار سرگردانی شده و نهایت منجر به شكست اصلا‌ح طلبان در انتخابات دوره دوم شوراها شد. بنابراین در انتخابات دوره دوم شوراها مردم حضور كمرنگی داشتند و این شوراها با حداقل مشاركت مردمی شكل گرفت و این بار اصولگرایانی كه تحت عنوان آبادگران وارد خیابان بهشت شده بودند تا با عبرت از سرنوشت شورای اول از اختلا‌ف آشكار پرهیز كرده و به تصمیم گیری پشت درهای بسته پرداختند.
این نوع رفتار آنها كه اقداماتی اصلا‌ح گرایانه را در پی داشت باعث شد تا آنها به عنوان گروهی موفق در عرصه مردمی ظاهر شوند و علی رغم اینكه این دوره از شوراها از كارآیی لا‌زم برخوردار نبود و در عمران و آبادانی شهر تهران توفیق زیادی كسب نكرد منجر به پیروزی اصولگرایان در انتخابات ریاست جمهوری شدو از خیابان بهشت به خیابان پاستور راه یافتند. ‌
به هر حال انتخابات شوراهای سومین دوره شورای شهر وجه تمایزهایی را با دیگر انتخابات داشت هر چند كه در انتخابات گذشته نیز احزاب در روند انتخابات حضور داشتند اما حجم و نحوه حضور احزاب در این دوره تفاوت‌های ساختاری با دوره‌های گذشته داشته است. اینك دوره شورای سوم شهر‌ها در آغاز راه خود است برای ایفای نقش اصلی این شوراها برخی تغییرات در قوانین و نوع نگاه به شوراها ضروری می‌نماید.
اما آنچه بیش از همه باید مورد توجه قرار گیرد حیطه اختیارات شوراها است. نباید با ابزارهای قانونی اختیارات شوراها را محدود كرد، باید از تصدی‌گری دولت كاست و به قدرت شوراها افزود و با تشكیل شوراهای فرادستی یعنی شورای بخش، شهرستان، استان و كشور اختیاراتی را به آنها تفویض كرد.
طبق قانون ارائه طرح‌ها از طریق شورای‌عالی استان‌ها به مجلس و حضور شوراهای شهرستان در كنار فرماندار برای تصمیم‌گیری می‌تواند نقش بیشتر شوراها را در اداره شهرها نشان دهد درباره ارائه طرح به مجلس شورای اسلا‌می از سوی شورایعالی استان‌ها اما تاكنون اقدام مناسبی انجام نشده است. به هرحال سه ركن شوراها،دولت و مردم حلقه ای هستند كه رفتار هر كدام از این سه می‌تواند روند حركت شوراها را دچار سرعت یا كندی كند.
▪ دولت:
دولت به دلیل قدرت و توانایی كه معمولا‌ دولت‌ها در ایران دارند طبیعی است كه نقش ویژه‌تری نسبت به دو عامل دیگر دارد.محدود كردن قدرت شوراها توسط دولت در وهله اول اولین ضربه را به دولت‌ها وارد می‌كند.
شوراهای شهر و روستا از ابتدای شكل گیری خود كار با دو دولت را تجربه كرده اند دولت اصلا‌حات چون خود عامل تشكیل این نهاد مردمی بود همكاری بهتری را با این نهاد داشت هر چند اشكالا‌تی كه توسط برخی چهره‌های سیاسی به وجود آمد خاطرات شیرین تشكیل این شوراها را در برخی از شهرها به تلخی تبدیل كرد.شاید دولت می‌توانست با اقدام بهتر اجازه این واقعه تلخ را در تهران ندهد زیرا بخشی از دولت (استانداری تهران) در این فرآیند تعلل كرد.در دولت نهم نیز برای تقویت شوراها هنوز گام اساسی برداشته نشده است و شایسته آن است كه رویكرد دولت به شوراها تغییر كند.
▪ مردم:
مردمی كه در انتخابات شوراها حضور پیدا می‌كنند با انتخاب آگاهانه و كیفی خود می‌توانند اولین گام را در موثر كردن شورای شهر منتخب خود بردارند.پیگیری مسائل مربوط به شهر و شوراها و ارائه آن به اعضای شورا دیگر روشی است كه می‌تواند باعث حضور بیشتر مردم در فرآیند اداره شهر شود. ‌
▪ شوراها:
در یك فرآیند كلی شاید بتوان ۸۰ درصد شوراهای كشور را موفق قلمداد كرد عمده اشكالا‌ت موجود شاید به كلا‌ن شهر‌های كشور بازگردد كه البته تاثیرات آن هم بیشتر از دیگر شوراها است. عدم حضور نیروهای متخصص و كیفی در شوراها و به تبع آن عدم انتخاب شهرداران كارآمد را شاید بتوان یكی از مشكلا‌ت اساسی شوراهای كلا‌نشهرها نام برد.
امید آن است كه شورای شهر سوم با تشكیل مركز پژوهشی بتواند از نیروهای متخصص و دانشگاهی برای تولید فكر استفاده كند و بر مشكلا‌ت شهر غلبه كند. تشكیل مركزی با عنوان مركز اطلا‌عات شهر تهران نیز می‌تواند به این شورا كمك كند تا از نیروهایی كه در طول انقلا‌ب تجربه مدیریتی در شهرداری تهران دارند استفاده بهتری شود.

اسماعیل دوستی
عضو شورای مركزی حزب اعتمادملی، شهردار سابق منطقه ۳ تهران و استاندار كهكیلویه و بویراحمد در دولت اصلاحات

منبع : روزنامه اعتماد ملی