در روزهای آغازین

در ابتدای تاسیس رادیو از هشت ساعت و نیم برنامه رادیویی ۵ ساعت به موسیقی اختصاص داشت. از سال های اول قرن چهاردهم انگیزه تاسیس رادیو در ایران میان اهالی مطبوعات، سازمان پرورش افكار و وزارت فرهنگ به وجود آمده بود و مقالاتی درباره لزوم تاسیس رادیو در مجلات و روزنامه های وقت از جمله تحفه الادباء، ایران شهر، تخت جمشید، ایران و مهر منتشر شد. علاوه بر تاكیدهایی كه در مطبوعات به افتتاح رادیو می شد، تاسی رضا شاه به غرب به خصوص آلمان، درباریان را به تكاپو انداخت تا این طرح را به مرحله عمل در آورند، شتاب زدگی از یك طرف و فكر به دست آوردن دل رضاخان كه گرایش به هیتلر و آتاتورك داشت، از طرف دیگر باعث شد برای اقدام به این كار از برنامه های رادیو در كشورهای آلمان و تركیه تقلید كنند.
چند ماه قبل از تمام شدن ساختمان رادیو، رایزنی های مختلف با سفیران خارج از ایران برای به دست آوردن الگوی مناسب برنامه ها آغاز شد كه در میان آنها پاسخ و گزارش سفیران ایران در تركیه از همه جامع تر و راهبردی تر بود. در این گزارش ضمن ارایه اطلاعات جامع و كارشناسانه، به چگونگی به كارگیری موسیقی در رادیوی تركیه نیز اهمیت ویژه ای داده شده بود چرا كه كاظمی، سفیر تركیه از گرایشات رضاخان به غرب با خبر بود. در واقع موسیقی ای كه از رادیوی تركیه پخش می شد، تحت تاثیر الگوهای غربی بود و می توانست خوشایند رضاشاه باشد. او در بخشی از گزارش خود آورده است: «این برنامه ها بی نتیجه نیست و اثراتی كه ظاهر شده به شرح زیر می باشد: شناساندن تركیه به دنیا، شناساندن موسیقی ترك ... و بالاخره ممالك دیگر كه در تركیه به زبان آنها در رادیو اطلاعاتی می دهد و آنها معامله به مثل نموده و شروع كردند به انتشار اخبار زبان تركی، چنانچه فعلا رادیوی لندن، رم، پاریس، بلغارستان به زبان تركی انتشاراتی داده و بعضی ها از قبیل رم و لندن حتی موسیقی ترك را هم می نوازند ... .»
او در بخش دیگری از این گزارش درباره چگونگی پخش موسیقی و نوع اركسترها در رادیو و حتی نوع استخدام، وضعیت معیشتی، تعداد نظرات به كار گرفته شده، كمك های دانشكده عالی موسیقی تركیه در نواختن نواهای اروپایی، تعداد نوازندگان و خوانندگان زن و مرد، حقوق ماهیانه، مالیات، استودیوهای موسیقی و ... اطلاعات وسیع و مفصلی ارایه كرده بود. گزارشی كه سفیر ایران در تركیه ارسال كرد، نمونه بسیار خوب و كاملی برای بنیاد موسیقی و پخش موسیقی در رادیو ایران بود. این گزارش باعث شد، سیستم اداری و تولیدی در رادیو تشكیل شود اما آن طور كه باید از آن استفاده نشد. «متین دفتری»، نخست وزیر وقت سعی كرد چیزی شبیه همین برنامه ها را در ابعادی ناشیانه و ابتدایی، بدون هماهنگی، مشورت و تفكر درست ارایه دهد. نتیجه این عملكرد این بود كه موسیقی ایرانی در رادیو و حتی فكر اشاعه این نوع موسیقی حذف شود. رادیو در چهارم اردیبهشت ماه ۱۳۱۹ همزمان با جشن سالگرد سازمان پرورش افكار افتتاح شد. در ابتدای كار رادیو ۵/۸ ساعت در روز برنامه اجرا می كرد كه ۵ ساعت آن موسیقی بود كه شامل ، سرود دولتی، سرودهای كوشش، مهر شاه، ستایش شاه، موسیقی غربی، موسیقی صفحه ، موسیقی ایرانی و موسیقی اركستر اروپایی بود.
با تاسیس رادیو ، وزیران برای تبلیغ و رواج فرهنگ غرب در كشور با استفاده از این رسانه دست به كار شدند. در این دوره امریكاییان حضور خود را در عرصه فرهنگ ایران آغاز كرده بودند و بنگاه رادیویی NBC درخواست پخش مستقیم برنامه های رادیویی ایران را داشت. ابراهیم علم وزیر پست و تلگراف در نامه ای به نخست وزیر نوشت: «بنگاه رادیویی NBC تقاضا دارد با شروع پخش صدای ایران برنامه مخصوص به امریكا نیز انتقال داده شود. به عقیده این وزارت، این برنامه ها بایستی شامل قطعات موسیقی ایرانی غربی پسند و اروپایی باشد.» گرایشات غربی باعث شد «مین باشیان» كه تحصیلات موسیقی را در آلمان انجام داده بود و اطلاع چندانی از موسیقی ایرانی و ملی نداشت و نسبت به آن بی علاقه بود و در عین حال با دستگاه رضاشاه رابطه نزدیكی داشت، مسئول اجرای برنامه های زنده رادیو شود و موسیقی های لازم را با عده ای از دانش آموزان هنرستان عالی موسیقی كه سال ۱۳۱۷ راه اندازی شده بود، اجرا كند.
در نهایت نخست وزیر با پخش سرودهای دولتی، مهر شاه، سرود كوشش موسیقی غربی، موسیقی مختلف با استفاده از صفحه و موسیقی ایرانی موافقت كرد. برای اجرای زنده موسیقی غربی گروهی متشكل از نوازندگان چكسلواكی، ارامنه مقیم ایران و چند نوازنده ایرانی مشغول به كار شدند. نوازندگان خارجی به استخدام رادیو در آمده بودند و روزی ۱۵۷۸۳۴ ریال دستمزد می گرفتند كه ۳۷۸۳۴ ریال آن به صورت ارز پرداخت می شد و علاوه بر این هر ماه پاداش جداگانه ای هم به آنها تعلق می گرفت. رضاخان از موسیقی غربی به ویژه موسیقی آلمانی لذت می برد و هدف از تشكیل اركستر موسیقی غربی رادیو و اداره موسیقی كشور ترویج و تبلیغ بیشتر این موسیقی بود. این موضوع از اسناد و نامه های به جا مانده به خوبی قابل درك است. نخست وزیر در نامه ای كه شانزدهم آبان ۱۳۱۷ به مین باشیان رییس موسیقی كشور داده آورده است: «پیرو ابلاغ شماره ۲۳۵۱۹ حسب الامر اعلیحضرت همایون شاهنشاهی مقرر گردیده كه اداره ای به نام موسیقی كشور در این وزارتخانه به منظور تغییر موسیقی كشور و برقرار كردن اساس آن روی اصول و قواعد و گام های موسیقی غربی تاسیس شود.»
در این نامه وظایفی از قبیل ساخت و انتشار موسیقی و سرودها طبق اصول و آیین موسیقی جدید و متداول كردن قطعات كتاب ها و روش های موسیقی علمی و غربی، راه اندازی موسیقی غربی و نشر مقالات، تشكیل كنسرت ها و مجالس سخنرانی برای آشنا كردن اذهان و تعمیم موسیقی جدید بین اهالی كشور به عهده مین باشیان گذاشته شده بود.

آزاده شهمیرنوری

منبع : مرکز موسیقی بتهوون