مار، وحشتناک، مفید، بی‌آزار …

شرق با تمدنی كهن دارای رمز و رازها، اخلاق و آداب و سنن خاص خود است. از طبیعت و موجودات آن، به گونه‌ای سود می‌جوید كه تمدن معاصر با تمام پیشرفت‌های علمی و تكنیكی، هنوز نتوانسته به اسرار آن پی ببرد یا لااقل به تقلید آن بپردازد.
مارها از جمله موجودات و مخلوقات فوق‌العاده خطرناك و هول‌انگیز طبیعت هستند و كمتر كسی است كه بدون تجهیزات ایمنی، یارای نزدیك شدن به آن‌ها را در خود بیابد و این در حالی است كه مارگیری با پیشینه‌ای بسیار زیاد، در كشورهای مشرق زمین به عنوان یك پیشه و یك وسیله تامین روزی رواج دارد و نه تنها مار را با سحر و افسون رام می‌كنند، بلكه به كارهایی وا می‌دارند كه عجیب و غیر ممكن به نظر می‌رسد و یكی از جاذبه‌های مورد توجه و علاقه گردشگران و توریست‌های خارجی است.
هندوستان از جمله كشورهایی است كه ادیان متعددی در آن سكونت دارند و پیروان بعضی از این ادیان برای «مار» احترام خاصی قایل می‌باشند بدین گونه كه اگر ماری وارد خانه‌ای شود ساكنین آن براساس اعتقادات مذهبی خود حق كشتن یا بیرون راندن او را ندارند و طبعاً در چنین شرایطی آن جا هم مار گزیدگی فراوان است و هم مارگیری.
در هندوستان علاوه بر مارگیری، برگزاری نمایش‌های شگفت آور و پر هیجان رقص مار هم مرسوم است.
این نوع نمایش‌ها كه اكثراً در معابر و پارك‌ها تقریباً رایگان انجام می‌گیرد آن قدر جذاب و پرهیجان و نفس‌گیر است كه رهگذران، خاصه گردشگران خارجی نمی‌توانند از لذت تماشای آن صرفنظر نمایند و با كمال میل و رغبت و در حد توانایی خود از پرداخت هدیه نقدی كوتاهی نكنند.
رامشگران مار كه ممكن است مردانی پیر و فرتوت باشند یا نوجوانانی كم سن و سال، وقتی در محلی برای نمایش مستقر می‌گردند ابتدا با در معرض دید قراردادن چند مار بزرگ و كوچك حضور خود را اعلام می‌دارند. آنگاه، پس از آن كه عده كافی در اطراف محل نمایش جمع شدند با انتقال مارها از صحنه، نمایش اصلی را با به میدان آوردن سبد حصیری آغاز می‌كنند، نی‌لبك خود را به صدا درآورده و سر سبد را برمی‌دارند.
با آوای نی‌لبك، مار كبری بزرگی كه در سبد است كم‌كم به حركت درمی‌آید، سرپهن و سه گوشش را از درون زنبیل خارج می‌سازد و به آرامی قد می‌كشد و در حالی كه با نگاه خوفناكش اطراف را می‌پاید، زبان باریك و نوك‌تیزش را چون زبانه آتش از دهانش بیرون آورده، تهدید آمیز تكان می‌دهد هیكل درشت خود را محسور به آوای نی‌لبك از درون سبد بیرون می‌كشد و به طرف مرد مارگیر می‌خزد. در یكی دو قدمی او می‌ایستد و بقیه اندام و دمش را كه هنوز در زنبیل است خارج می‌سازد به دور خود جمع كند و چنبره می‌زند و در حالی كه همواره با چشمان ریزش اطراف را می‌پاید و زبانش را تهدیدآمیز پی در پی از دهانش خارج می‌سازد سرش را بالا و بالاتر می‌برد هنگامی كه حدود دو سوم طول بدن را از زمین بلند كرده كفچه می‌زند و محسور آهنگ نی‌لبك مارگیر قسمت‌هایی از بدنش به چپ و راست متمایل می‌شود و رقص هیجان‌انگیزی را به نمایش می‌گذارد.
رقص مار تا زمانی كه رامشگر صلاح بداند ادامه می‌یابد و بعد وقتی كافی می‌داند با آهنگی كه می‌نوازد مار را به طرف زنبیل و داخل آن هدایت می‌كند.
مار در داخل زنبیل چنبره می‌زند و سرش را روی بدنش می‌گذارد و ظاهراً به خواب می‌رود و نمایش پایان می‌یابد.
رقص پرهیجان مار كه از قرن‌ها پیش در هندوستان و بعضی از كشورهای همجوارش مرسوم است یكی از دشوارترین و خطرناك‌ترین مشاغل و از جمله دیدنی‌های این كشورهاست.
باید دانست انواع مارهای بزرگ و كوچك كه بنوای نی‌لبك پیرمردی لاغر اندام یا نوجوانی كم سن و سال از سبد بیرون می‌خزند و آرام و مطیع چنبره می‌زنند یا به رقص درمی‌آیند عموماً مارهای سمی بسیار خطرناكی هستند كه مارگیرها و رامشگران مار، برای توفیق در حرفه خود و مصون ماندن از نیش و زهر آن‌ها، باید انواع مارها را بشناسند و از تمایلات و عاداتشان آگاهی داشته باشند و همواره در برخورد با آن‌ها جوانب احتیاط را رعایت كنند و گرنه سلامتی و جان خود را به آسانی از دست می‌دهند.
مارگیری و رامشگری مار در هندوستان قرن‌هاست نسل به نسل، از پدر به پسر انتقال یافته و آن‌هایی كه این حرفه را از پدر و اجداد خود به ارث برده و ادامه می‌دهند در واقع از سال‌ها تجربه و تمرین بهره‌مند می‌باشند.
رامشگران مار در هندوستان، برای اجرای نمایش رقص مار بیشتر از مار كبرا استفاده می‌كنند و این نه به خاطر كم خطری این نوع مار، یا استعداد یادگیری آن‌ها می‌باشد بلكه از آن جهت است كه مارهای كبرا با وجود زهر بسیار كشنده و خطرناكشان، به علت كلاهك قابل گسترشی كه داراند شكارشان بسیار آسان می‌باشد.
● هنر مارگیری
مارگیرها برای صید مار، روش‌های متفاوتی دارند. در هر منطقه براساس تجربیات خود و دیگران شگرد خاصی به كار می‌برند و چون می‌دانند كه به دست آوردن پشت گردن مار و بی‌حركت ساختن دمش او را بی‌خطر می‌سازد بیشتر از همین طریق او را شكار می‌كنند كه رایج‌ترین آن استفاده از یك چوب بلند دوشاخه است.
آن‌ها به محض مشاهده مار در فرصتی مناسب چوب دو شاخه را بر روی گردنش می‌گذارند و به سرعت دمش را با پای خود مهار می‌كنند و بعد با احتیاط پشت گردنش را با یك دست و دم را با دست دیگر گرفته او را در جعبه یا ظرفی كه قبلاً آماده كرده‌اند جای می‌دهند. بعضی برای كم خطر كردن مار هنگامی كه پشت گردنش را به چنگ آوردند تكه پارچه ضخیمی به دهانش می‌دهند تا آن را گاز بگیرد و زهرش را بر آن بریزد و در نتیجه از خطرش كاسته شود.
زهر مار، مایع زرد رنگ و تقریباً غلیظی است نظیر روغن مایع منتهی كمی رقیق‌تر.
بعضی از مارگیران حرفه‌ای، خاصه آن‌ها كه لازم است برای موسسات علمی و پژوهشی و لابراتورهای دارویی تعداد زیادی مار شكار كنند از تله‌ها و وسایل مختلفی كه خود ابداع كرده‌اند استفاده می‌نمایند اما در میان انواع وسایل و روش‌های صید مار، نحوه كار بعضی از مارگیران هندی شنیدنی‌تر است.
آن‌ها برای گرفتن مار یك كاسه شیر و یك نی‌لبك و یك دیگچه‌ی سفالی برمی‌دارند و به محلی كه حدس می‌زنند مار وجود دارد می‌روند.
مار شیر را خیلی دوست دارد و حتی دیده و شنیده شده كه خود را به اصطبل گاوها رسانده و بدون آن كه صدمه‌ای وارد سازد به مكیدن شیر از پستان گاو پرداخته است.
مارگیرهای هندی با توجه به همین علاقه، ظرف شیر را در مسیر مار می‌گذارند و دیگچه را نیز در كنارش قرار می‌دهند و خود در گوشه‌ای به انتظار می‌نشینند.
مار بوی شیر را احساس كرده و آرام آرام خود را به ظرف شیر می‌رساند سر در كاسه شیر می‌كند و بنوشیدن مشغول می‌شود.
آن‌گاه مارگیر با به صدا درآوردن نی‌لبك او را محسور می‌سازد. و در یك فرصت مناسب به داخل دیگچه هدایتش می‌كند و در دیگچه را می‌گذارد.
● انواع مارها
در دنیا بیش از ۲۰۰۰ نوع مار، در گونه‌های مختلف و رنگ‌های متنوع، با ویژگی‌های خاص خود وجود دارد كه به غیر از مناطق قطبی تقریباً در تمام دنیا دیده می‌شود.
ایرلند، ایسلند و نیوزلند از كشورها یا مناطقی هستند كه می‌گویند فاقد این خزنده‌های خوش خط و خال ولی رعب‌انگیز و وحشتناك می‌باشند.
مارها همان‌گونه كه انواع مختلف دارند چگونگی زندگی و محل زیست آن‌ها نیز متفاوت و متنوع است.
بعضی در لابلای سنگ‌ها و در میان كشتزارها، برخی در زیرزمین و پاره‌ای در میان شاخ و برگ و روی درختان، انواعی از آن‌ها نیز در داخل آب زندگی می‌كنند.
● پاهای مار
مارها ظاهراً پا ندارند ولی با این حال می‌توانند خیلی سریع جابجا شوند و خود را از محلی به محل دیگر برسانند یا از درختان بالا و پایین روند و بسوراخ بخزند و یا شنا كنند.
آن چه مارها را قادر می‌سازد تا از محلی به محل دیگر جابجا شوند و بخزند و یا از پستی‌ها و بلندی‌ها بالا و پایین روند فلس‌ها یا پولك‌های درشتی است كه زیر تنه آن‌ها وجود دارد. مار وقتی می‌خواهد حركت كند و پیش رود با گیر دادن فلس‌ها به ناهمواری‌های زمین خود را به جلو می‌كشد.
مارها بر خلاف این كه می‌گویند استخوان ندارند دارای تعدادی دنده هستند. یك سر دنده‌ها كه روبروی هم قرار دارند به ستون فقرات و سر دیگر به وسیله ماهیچه‌ای به پولك‌های زیر شكم آن‌ها متصل می‌باشند و از قسمت گردن به طرف عقب باز و خم می‌شوند. هنگامی كه مار می‌خواهد جابه جا شود و به اصطلاح راه برود با حركت دادن دنده‌ها، پولك‌ها را به حركت وا می‌دارد و به كمك آن‌ها به جلو خزیده می‌شود و در واقع، پاهای مار همان دنده‌ها و پولك‌های زیر بدن اوست.
مارها وقتی می‌خواهند خیلی سریع حركت كنند برای سرعت بخشیدن به پیشروی، اندام خود را به شكل S درمی‌آورند با جمع كردن اندام خود، مانند فنر به جلو می‌جهند.
در بدن انواع انگشت شماری از مارها، مثل مار بوا آثاری از پا وجود دارد و براساس آن حدس زده می‌شود كه مارها قبلاً پا داشته‌اند ولی در جریان تكامل از بین رفته است.
مارها گوش ندارند اما قادر هستند خفیف‌ترین صداها را بشنوند و جهت آن را تشخیص دهند.
آن‌چه مار را قادر به شنیدن می‌كند عضلات سینه آن‌ها است. این عضلات آن قدر حساس می‌باشند كه صداهایی را كه ما نمی‌توانیم با گوش‌های خود بشنویم آن‌ها به خوبی قادر به شنیدن آن هستند، حتی اگر كوچكترین ارتعاشات صوتی باشد.
در میان انواع مارها «مار كبرا» قدرت شنوایی بیشتری دارد.
● نیش…
مارها خزنده‌ای هستند كه نیش دارند ولی نیش نمی‌زنند و در عین حال بوسیله نیش، زهر را به بدن قربانیان خود وارد می‌سازند به این گونه كه:
در فك بالای سر مار دندان‌های زهری نیش او جای گرفته و كیسه‌های زهر در پس دندان‌ها در ناحیه سرش قرار دارند.
در نوك دندان نیش كه توخالی است سوراخ ریزی وجود دارد و مار با فروبردن دندان نیش زهر خود را بوسیله آن به بدن قربانی می‌ریزد.
مارها وقتی قصد حمله و گزش دارند، دهان خود را باز كرده و دندان‌های نیش را در وضع مناسبی قرار می‌دهند، ولی در هنگام معمول دهانشان را می‌بندند و در آن حال نیش‌ها به طرف داخل و سقف دهان جمع می‌شود. دندان‌های نیش در انواع مارها متفاوت است بعضی مثل مارهای زنگوله‌ای، نیش‌های زهری بلندی دارند و برعكس، نیش بعضی دیگر مثل مارهای كبرا كوتاه است.
مار زنگی یا زنگوله‌ای كه از گونه‌های بسیار خطرناك می‌باشد هنگام احساس خطر با تكان دادن دم صدایی ایجاد می‌كند كه شباهت زیادی به صدای زنگ و زنگوله دارد به همین علت هم به مار زنگی یا زنگوله‌ای معروف گردیده است.
مارها وقتی كفچه می‌زنند تنها پوست و عضلاتشان تغییر شكل نمی‌دهند بلكه استخوان‌بندی و بدنشان هم در آن‌چه بوجود می‌آید موثر است.
در پشت سر نوعی مار كبرا دو لكه سیاه وجود دارد كه بوسیله خط نازك سیاهی به یكدیگر اتصال یافته است این دو لكه و خط هنگام كفچه زدن به شكل دو چشم و یك عینك درمی‌آید كه به خاطر همین شباهت به آن‌ها مار عینكی هم می‌گویند.
نوعی دیگر از انواع مار كبرا دارای تنها یك لكه سیاه در قسمت بالای سرشان می‌باشند.
مار كبرا خیلی سریع حمله می‌كند و زهرش كشنده است.
● گونه‌ها و ویژگی‌ها
با آن كه در دنیا بیش از ۲۰۰۰ نوع مار وجود دارد ولی از مجموع آن‌ها تنها ۶۰۰ نوع زهری هستند و از این تعداد نیز حدود سه چهارمشان دارای زهری كشنده می‌باشند.
مارها همان‌گونه كه به علت وجود اختلافات ظاهری یا ویژه‌گی‌های باطنی به گروه‌های مختلفی تقسیم می‌شوند هر گروه نیز دارای گونه‌ها و تیره‌های متعددی هستند چنانكه در دنیا بیش از ۱۲ نوع مار زنگی یا زنگوله‌ای وجود دارد یا افعی‌ها كه نوع دیگری از مارهای زهری خطرناك می‌باشند دارای انواع مختلفی هستند یكی از انواع آن‌ها، به علت وجود حفره‌ای در فاصله میان چشم‌ها و بینی «افعی حفره‌دار» نامیده می‌شود كه آن نیز خود دارای انواع متعددی است.
قد و وزن مارها نیز از مشخصات ویژه بعضی از آن‌هاست كه اگرچه در این باره نظرات مبالغه‌آمیز زیادی وجود دارد ولی واقعیت این است كه بزرگترین ماری كه تاكنون دیده و شناخته شده پیتون نام دارد كه بیشترین طول آن ۱۱ متر بوده، این نوع مار در شبه جزیره مالایا، برمه، هندوچین و فیلیپین یافت می‌شود.
بعد از پیتون، بزرگترین مار «آناكوندا» نام دارد كه در مناطق گرمسیری آمریكای جنوبی زیست می‌كند و حداكثر طول آن ۸ متر است.
پس از آن‌ها مارهای پیتون هندی كه در شبه جزیره مالایا دیده می‌شود پیتون صخره ای یا پیتون الماسی كه مخصوص آفریقا می‌باشد ۵/۷ متر طول دارد و دیگر انواع مارها قد یا طولشان كمتر از ۷ متر است.
مار «بوآ» كه به بزرگترین مار جهان معروف شده حدود ۵ متر طول دارد و زیستگاهش مكزیك و آمریكای مركزی است و بد نیست این نكته نیز گفته شود كه در حالی كه مار پیتون از نظر طول بزرگترین مار دنیاست مار آن‌كوندا كه از‌ آن خیلی كوچكتر است بیش از ۵۰ كیلو از پیتون سنگین‌تر و حدود ۱۷۰ كیلو وزن دارد.
در میان مارهای زهری مار كبرا از همه درازتر و مار زنگی الماسی از همه كوتاه‌تر است.● مار و مارگیری در ایران
به علت شرایط خاص اقلیمی در ایران تقریباً بیشتر انواع مارهای زهری خطرناك وجود دارد همچنان كه انواع كم خطر یا بی‌زهر نیز كم و بیش یافت می‌شود و طبعاً هرجا، مار هست مارگیر و نمایش‌های مارگیری هم وجود دارد منتهی در نقاط خشك گرمسیری مارهای زهری خطرناك بیشتر و در مناطق شمالی و ساحلی انواع مارهای كم خطر فراوان است.
نمایش مارگیری كه به معركه‌گیری شهرت دارد در اغلب شهرها انجام می‌گیرد. این نمایش كه بیشتر بوسیله دراویش برگزار می‌شود اغلب با به معرض تماشا گذاشتن چند مار بزرگ و كوچك و مقادیری قصه و حكایت و شعر و لاف و گزاف پایان می‌یابد.
برای آشنایی بیشتر با انواع مارهای بومی ایران و نیز نحوه كار مارگیران ایرانی به سراغ دو تن از دست‌اندركاران این حرفه در منطقه مارخیز جنوب خراسان می‌رویم.
خسرو ابراهیمی اهل و ساكن روستای سرمستی از توابع روستای گرماب بخش زیركوه قاین، اگرچه مانند دیگر روستاییان به كار كشت و زرع و دامداری اشتغال دارد ولی به علت تبحر در كار مارگیری سال‌هاست با قبول سفارش از موسسات سرم‌سازی و لابراتورهای دارویی، حرفه مارگیری را نیز دنبال می‌كند.
خسرو ابراهیمی كه ۷۰ سال دارد درباره این كه چرا و چگونه این حرفه «خطرناك» را انتخاب كرده می‌گوید:
زمان گذشته، یعنی حدود ۴۰ یا ۵۰ سال پیش كه مار در این منطقه بسیار زیاد بود به مردم و دام‌هایشان آسیب می‌رساندند.
مردم مرتب می‌گفتند باید كاری كرد و كاری هم از دست كسی ساخته نبود. به نظرم رسید تنها راه‌حل، مبارزه و از بین بردن آن‌هاست جوان قوی هیكلی بودم. چماقم را برداشتم و به قصد رفع شر آن‌ها به صحرا رفتم.
آنروز چند تایی را كشتم ولی عملاً دریافتم به تنهایی نمی‌توانم كاری از پیش ببرم. به این فكر افتادم كاری كنم تا ترس و وحشت دیگران از بین برود و با من همراه شوند. و بعد با خود گفتم اگر چندتا مار را زنده بگیرم و به روستا ببرم و به دیگران نشان دهم و ببینند كه مقابله با مارها كار دشواری نیست قطعاً آن هم به كمك خواهند آمد.
با این تصور به جای این كه چماق را توی سر مار بكوبم روی سرش گذاشتم و گردنش را گرفته توی كیسه‌ای كه به همراه داشتم انداختم.
ابتدا خیلی می‌ترسیدم و از تماس دستم با مار چندشم می‌شد ولی بعد كم كم ترسم ریخت و بر اعصابم مسلط شدم، باین ترتیب ده دوازده تا مار كوچك و بزرگ را گرفته توی كیسه‌ای كه به همراه داشتم گذاشتم و به روستا برده و در معرض تماشای اهالی قرار دادم اگرچه این كار فایده‌ای نداشت و هیچكس برای مبارزه با مارها به كمك نیامد ولی همین باعث شد كه مارگیری برای من به صورت یك سرگرمی درآمد و كم كم خبر مارگیری من دهان به دهان گشت و به شهر رسید.
● تقاضای همكاری
یك روز چند نفر به روستای گرماب آمده سراغ مرا گرفتند. وقتی با هم روبرو شدیم گفتند شنیده‌ایم كه این جا مار زیاد است و شما هم می‌توانی مارها را زنده بگیری و چون سم مار برای تهیه بعضی داروهای حیاتی و سرم ضد سم مورد استفاده قرار می‌گیرد در صورتی كه موافق باشی می‌توانیم در این زمینه با هم همكاری كنیم و بعد توضیح دادند و گفتند تو مار زنده برای ما بگیر و تحویل بده و ما در ازای تحویل هر مار مبلغی به تو حق‌الزحمه پرداخت می‌كنیم.
پس از توافق اولیه آن‌ها یكی دو روز در روستا بودند و ضمن تعلیماتی كه درباره چگونگی صید مار و نگهداری و ارسال آن‌ها به من دادند تعدادی سرم ضد سم مار هم برای رفع خطر سم مار در اختیارم گذاشتند و طریقه استفاده از آن‌ها را هم به من آموختند.
به این ترتیب علاوه بر كارهایی كه در روستا داشتم، مارگیری را هم به صورت یك كار و حرفه با پشتكار ادامه دادم و بعدها، وقتی بچه‌هایم به سن رشد رسیدند به كمك آمدند زیرا از همان ابتدا سعی كردم به زن و بچه‌هایم بیاموزم كه از جانورانی، همچون مار و عقرب و رطیل نترسند و بدانند اگر احتیاط كنند و بی‌گدار به آب نزنند با هیچ مشكلی مواجه نمی‌شوند.
● مار گزیدگی
وی در مورد انواع مارهای منطقه و عوارض سم آن‌ها گفت: در منطقه قاینات انواع مارهای سمی خطرناك مثل مار جعفری، مار كبرا، مار شتری، مار عینكی، مار شاخدار و مار سیاه وجود دارد و زهر هركدام آن‌ها می‌توانند باعث مرگ انسان یا حیواناتی مثل گاو و گوسفند و چهار پا شود. ولی اثر سم آن‌ها در بدن مار گزیده متفاوت است.
سم بعضی از آن‌ها باعث می‌شود مار گزیده دچار خونریزی از گوش، چشم و بینی و لثه‌ها شود بعضی اوقات نیش مار باعث خواب‌آلودگی شدید می‌گردد. گاهی بدن مارگزیده باد می‌كند و كبود می‌شود كه در هر صورت سرم ضد سم، اثر فوق‌العاده مفیدی در نجات مارگزیده دارد و چون نوع سم مارها متفاوت است اگر مار گزیده یا اطرافیانش بتوانند مشخصات مار را بخاطر بسپارند و یا در صورتی كه موفق به كشتن آن شده‌اند كشته مار را به پزشك نشان دهند اطلاع از خصوصیات سم در معالجه و نجات بیمار موثر است.
● مار، مفید و كم آزار
فرامرز ابراهیمی فرزند خسرو ابراهیمی كه مارگیری را از پدر آموخته و سال‌هاست، كنار او در صید مار فعال است نیز گفت: مردم داستان‌های وحشتناكی از مارها شنیده‌اند و طبعاً از آن‌ها وحشت دارند، به محض روبرو شدن و دیدن مار دست و پایشان را گم می‌كنند یا با چوب و سنگ به آن حمله‌ور می‌شوند یا سراسیمه فرار را بر قرار ترجیح می‌دهند كه ممكن است مار دیگری را لگدمال كنند و كار دست خودشان بدهند در حالی كه مارها نسبتاً جانورانی مفید و بی‌آزار هستند و تنها انواع بسیار محدود و انگشت شماری از آن‌ها خوی تهاجمی دارند اكثریت اگر آزاری نبینند یا كسی آن‌ها را تحریك به مقابله نكند آزاری نمی‌رسانند و بیشتر گزش‌های آن‌ها جنبه دفاع دارد یعنی ممكن است انسان یا حیوان هنگام عبور از روی علفزار یا كشت و زرعی یا تخته سنگی بی‌توجه پا روی بدن ماری بگذارد و مار نیز وحشت زده عكس‌العمل نشان دهد.
فرامرز ابراهیمی همچنین گفت باید دانست كه تعداد كمی از مارها دارای سمی كشنده هستند ولی در هرحال، درصورت بروز چنین واقعه‌ای باید بالای محل گزش را محكم بست و با چاك دادن محل نیش مار سعی شود حتی المقدور سم وارده را خارج سازند و در صورت امكان سریعاً سرم ضد مار تزریق كنند به علاوه چون مارگزیده شدیداً دچار وحشت و اضطراب می‌شود رساندن سریع مار گزیده به یك مركز پزشكی هم برای رفع اثر خطرناك سم و هم از نظر عوارض جانبی آن و هم از نظر ایجاد آرامش روانی مار گزیده بسیار مفید است.
● چگونه می‌توان مار سمی را شناخت؟
سهراب خان یاری یكی دیگر از كسانی است كه جدای كار اداری و شغل اصلی خود به مارگیری می‌پردازد و از صاحبنظران این رشته در منطقه می‌باشد.
وی در مورد مار و نحوه شناسایی مارها گفت: حدود سی‌سال پیش یعنی در سال ۱۳۵۲ با یك محقق فرانسوی به نام دلاكورژاك آشنا شدم، مشخصات و خصوصیات مارها و مارگیری را از او یاد گرفتم و دانستم به طور كلی مارها را می‌توان به ۳ دسته سمی، نیمه‌سمی و غیرسمی تقسیم كرد.
مارهای سمی از نور گریزانند و اگر بتوانیم به چشمانشان نگاه كنیم مردمك چشم آن‌ها مثل عدد ۱ یا الف می‌باشد و در واقع یكی از مهمترین مشخصه مارهای سمی مردمك چشم آن‌هاست.
ولی مردمك مارهای غیرسمی گرد و شبیه به عدد ۵ می‌باشد.
این نوع مارها هیچگونه خطری ندارند و حتی می‌توان آن‌ها را در خانه نگاه داشت. من خودم یكی از همین نوع مارها را مدت‌ها در خانه نگهداری می‌كردم و در واقع همبازی دخترم بود.
دخترم بعضی اوقات كه برای خرید نان به نانوایی می‌رفت این مار را هم با خودش می‌برد و نانوا از ترس مار و این كه ممكن است موجب وحشت مشتریانش شود او را بدون نوبت راه می‌انداخت!
مارها برخلاف تصور و وحشت عمومی اگر كسی ایجاد ناراحتی برایشان نكند جانوران كم‌آزاری هستند و به صورت قطع و یقین می‌توانم بگویم اكثر مارها هیچوقت به انسان حمله نمی‌كنند مگر این كه احساس خطر كنند یا آدمی به آن‌ها حمله كرده و یا ندانسته پا برویشان بگذارد و یا قبلاً بوسیله شخصی صدمه دیده و زخمی شده باشند.
مار وقتی زخمی می‌شود فوق‌العاده خطرناك است و تا وقتی كسی را كه به او آسیب رسانده نیش نزند دست بردار نخواهد بود.
ضرب‌المثل‌های معروفی «مثل مار زخم‌خورده می‌ماند» یا «فلانی مثل مار می‌ماند تا نیشش را نزند ول كن نیست» ریشه از همین واقعیت دارد.
مارها در دوران جفت‌گیری نیز خطرناك هستند مخصوصاً وقتی كه هنگام جفت‌گیری كسی مزاحم آن‌ها بشود.
مارهای كبرا و كفچه مار عموماً نر و ماده با هم به شكار می‌روند و عموماً بیشترین گزش نیز توسط همین نوع مار انجام می‌گیرد.
زیرا غالباً یكی از آن‌ها توسط افراد دیده شده و مورد حمله قرار می‌گیرد ولی حمله كننده از ناحیه جفت او غافلگیر شده و آسیب می‌بیند.
مار كبرا نسبت به جفت ماده خود خیلی حساس است و اگر كسی جفت مار كبرا را بكشد و او بتواند كشنده جفتش را شناسایی كند تا وقتی كه كشنده جفتش یا یكی از اطرافیانش را نیش نزند او را رها نمی‌كند و پیوسته در تعقیبش خواهد بود.
در میان انواع مارهای ایران مار جعفری كه در بعضی نقاط به آن‌ها «برسو» نیز گویند و سر كوچكی دارد از همه خطرناك‌تر می‌باشند.
براساس همان ویژگی‌های مارهای سمی مردمك چشم مار جعفری مثل عدد ۱ می‌باشد و تقریباً شبیه چشم گربه است.
بیشتر مارها ذاتاً تنبل هستند و در برابر گرما و سرما خیلی حساس می‌باشند و زود تلف می‌شوند.
مارها خیلی زودتر از انسان‌ها متوجه وقوع زلزله می‌شوند وسعی می‌كنند خود را از محل خطر دور سازند. گریز دسته جمعی مارها می‌تواند هشداری در وقوع چنین حادثه‌ای باشد.
● یادآوری
در تمام دنیا علاقمندان و گردشگران طبیعت بسیار هستند.
طبیعت رنگارنگ، مناطق سردسیری و گرمسیری، و جانوران متنوع از ویژگی‌های كشور ماست و هركدام ار این ویژگی‌ها می‌تواند علاقمندان فراوانی را به سوی خود جذب كند.
اگر شما هم جزو علاقمندان طبیعت هستید باید طبیعت را با تمام خصوصیاتش خوب بشناسید و الا ممكن است با خطرات ناخواسته‌ای روبرو شوید كه وجود جانوران سمی از آن جمله است.
در همه جا مارها می‌توانند حادثه ساز باشند پس در همه جا، خاصه مناطق ناآشنا نباید احتیاط فراموش شود.
هنگامی كه در كوه یا صخره‌ها، بیابان‌ها و كشتزارها و جاهایی كه پوشیده از گیاهان خودرو و كشت و زرع است با دقت بیشتری گام بردارید و در مواجه احتمالی با مارها، این موجودات خوفناك و وحشت‌انگیز ولی زیبا و خوش خط و خال، سعی كنید خونسردی خود را از دست ندهید و كاری نكنید كه تحریك به عكس‌العمل و حمله شوند و خدای ناكرده در صورتی كه شاهد واقعه ناخوشایند بودید سعی كنید مشخصات مار مهاجم را به خاطر بسپارید و اطلاعات خود را در اختیار اطرافیان مار گزیده یا پزشك معالج قرار دهید و هنگام گشت و گذار در صورت امكان سرم ضد زهر را نیز به موجودی جعبه كمك‌های اولیه اضافه كنید.

مسعود رحمانپور- حیدر رضوی

منبع : مسافران