چرا و چگونه نمک یددار مصرف کنیم؟

ید یك عنصر حیاتی برای زندگی انسان است كه به صورت عمده در خاك یافت می‌شود. البته خاك بسیاری از مناطق جهان حاوی مقادیر كافی از این ماده مغذی ضروری نیست و لذا محصولات كشاورزی و فرآورده‌های دامی این مناطق، دچار كمبود ید هستند. بدین ترتیب رژیم غذایی انسان‌ها كه به این منابع وابسته است نیز به مقدار كافی ید نخواهد داشت. مقدار ید مورد نیاز یك فرد بالغ به طور متوسط ۱۵۰ میكروگرم در روز است (یك مقدار جزئی كه می‌تواند به اندازه سر سوزن باشد) و مقدار مورد نیاز ید در تمام طول عمر متوسط انسان یك قاشق چایخوری است. ید به خصوص در اوایل دوران كودكی، بلوغ، حاملگی و شیردهی، به دلیل افزایش نیاز فیزیولوژیك بدن، بیشتر مورد نیاز است و دریافت مقدار كافی آن اهمیت حیاتی دارد.
گواتر حداقل اختلالی است كه در اثر كمبود ید به وجود می‌آید. فرد مبتلا به گواتر به سرعت خسته می‌شود و فعالیت كمتری نسبت به افراد طبیعی دارد. در دوران بارداری در صورتی كه جنین به مقدار كافی ید دریافت نكند، مغز در حال رشد او قادر به ایجاد شبكه‌ای متراكم از ارتباطات سلول‌های مغزی نخواهد بود و توانایی ذهنی او قربانی حفظ حیات می‌شود. در مناطقی كه با كمبود شدید ید مواجه هستند كودكان از عقب‌ماندگی شدید ذهنی رنج می‌برند.
حتی در مناطقی كه كمبود ید، شدت زیادی نداشته باشد نیز كودكان دچار كاهش ۱۰ تا ۱۵ درصدی در قدرت یادگیری می‌شوند. مشكل كاهش ظرفیت ذهنی ناشی از كمبود ید معمولا نامشهود است و تمامی كودكان شاغل به تحصیل در مناطقی كه با كمبود ید مواجه است دچار افت تحصیلی می‌شوند و تعداد اندكی از آنان قادر به ادامه تحصیل خواهند بود.
به همین دلیل اختلالات ناشی از كمبود ید به عنوان مهم‌ترین عامل قابل پیشگیری معلولیت‌های ذهنی در جهان شناخته شده است. اكثر اختلالاتی كه در اثر كمبود ید به وجود می‌آیند دائمی و غیرقابل برگشت هستند. حتی كمبود ید در حیوانات اهلی و دام‌ها باعث سقط جنین و نازایی می‌شود و در دامداری‌ها صدمات اقتصادی جبران‌ناپذیری به بار می‌آورد.
پیشگیری از اختلالات ناشی از كمبود ید به منظور مبارزه با اختلالات ناشی از كمبود ید باید مقادیر ناچیزی از این عنصر را به رژیم غذایی روزانه افزود. این كار به بهترین نحو و با كم ترین هزینه با یددار كردن نمك مصرفی انسان و دام انجام می‌شود. یددار كردن نمك‌های مصرفی به عنوان بهترین روش یدرسانی در بسیاری از كشورهای جهان به كار رفته است. امروزه حدود ۷۰ درصد از خانوارهای جهان به نمك یددار دسترسی دارند و یددار كردن جهانی نمك باعث خواهد شد كه هر ساله مغز نود میلیون نوزاد در برابر كاهش چشمگیر قدرت یادگیری محافظت شود.
نحوه مصرف و نگهداری نمك تولیدكنندگان نمك یددار در كشور یكی از ایفاكنندگان نقش در پیشبرد برنامه مبارزه با اختلالات ناشی از كمبود ید هستند. در حال حاضر تعداد ۱۸ واحد تولیدكننده نمك مجهز به سیستم تصفیه نمك و ۱۵ واحد نیز دارای سیستم شستشوی نمك وجود دارد. تولیدكنندگان نمك برای راه‌اندازی سیستم تصفیه نمك با یكدیگر رقابتی سازنده داشته و روز به روز به تعدادشان افزوده می‌شود. نمك تصفیه، نمكی است كاملا بهداشتی كه ناخالصی‌های آن طی مراحل فرآیند تصفیه (كریستالیزاسیون مجدد) حذف شده است. ناخالصی‌های نمك معمولا به دو صورت محلول و نامحلول وجود دارد. موادی مانند شن، ماسه یا خاك كه حین استخراج وارد نمك می‌شوند از ناخالصی‌های نامحلول و كلسیم، منیزیم، سولفات و فلزات سنگین نظیر سرب، جیوه، آرسنیك و كادمیوم از ناخالصی‌های محلول نمك محسوب می‌شوند.
وجود این ناخالصی‌ها در نمك می‌تواند منجر به بروز ناراحتی‌های گوارشی، كلیوی، كبدی و حتی ممانعت در جذب آهن شود، به همین منظور در كشور استاندارد نمك تصفیه شده تدوین و به تصویب رسیده است و به موجب این استاندارد كارخانه‌های تولیدكننده نمك ملزم هستند نمك را با رعایت درجه خلوص و دیگر مشخصات آن تولید و عرضه كنند. به طور كلی توصیه می‌شود كه نمك به مقدار كم مصرف شود و همان مقدار كم نیز نمك تصفیه شده یددار باشد. نمك‌های تصفیه شده یددار به دلیل خلوص بالا میزان ید را بهتر و به مدت بیشتری حفظ می‌كنند. نمك‌های یددار نباید به مدت طولانی در معرض نور خورشید یا رطوبت قرار گیرند چرا كه ید خود را از دست می‌دهند. بهتر است نمك یددار را در ظروف بدون منفذ پلاستیكی، چوبی، سفالی یا شیشه‌ای رنگی با سرپوش محكم نگهداری كرد. همواره باید به تاریخ مصرف نمك و وجود پروانه ساخت از وزارت بهداشت و قید عبارت تصفیه شده بر روی بسته‌بندی دقت كرد.
كمبود ید در ایران تحت كنترل قرار گرفته است ایران كشوری موفق در كنترل و پیشگیری از اختلالات ناشی از كمبود ید بوده است. براساس تصمیم دولت در سال ۱۳۷۳ كلیه نمك‌های مصرفی خانوارهای ایرانی در كشور یددار شده و در بین كشورهای منطقه مدیترانه شرقی، ایران نخستین كشوری است كه اقدام به بررسی كشوری گواتر و تولید و توزیع نمك یددار در سطح جامعه كرده است.
در حال حاضر بیش از نود درصد خانوارهای ایرانی از نمك یددار استفاده می‌كنند و بر اساس آخرین بررسی كشوری در سال ۱۳۸۰ میزان شیوع گواتر به نحو چشمگیری كاهش یافته است، به طوری كه از ۵۲ درصد در سال ۱۳۷۵ به ۸/۹ درصد در سال ۱۳۸۰ رسیده است. در سال ۱۳۷۵ كشورمان با احراز دو شاخص عمده تحت عناوین مصرف بیش از نود درصد خانوارها از نمك یددار و بالاتر بودن میانه ید ادرار از ده میكروگرم در دسی‌لیتر در دانش‌آموزان مدارس از نظر استانداردهای سازمان جهانی بهداشت در حد مطلوب بوده است و به عنوان كشور عاری از اختلالات ناشی از كمبود ید در منطقه شناخته شده است.
دست‌اندركاران سلامت جامعه علی‌الخصوص دفتر بهبود تغذیه جامعه معاونت سلامت وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشكی معتقدند، برای این‌كه با مشكل اختلالات ناشی از كمبود ید مواجه نشویم بر مصرف نمك یددار تصفیه شده در برنامه غذایی روزانه افراد تاكید كردند هر چند برای پیشگیری از بیماری‌های قلبی - عروقی و افزایش فشارخون، مصرف كم ‌نمك توصیه شده است اما همان مقدار كم باید از نمك یددار باشد تا ید مورد نیاز بدن تامین و نمك مصرفی نیز حتما از نوع تصفیه شده انتخاب شود تا عوارض احتمالی ناشی از وجود ناخالصی‌ها در نمك را از میان بردارد. رعایت این نكات مهم در سلامت تغذیه‌ای مردم اثرات جدی و همیشگی داشته و با در نظر گرفتن شیوه‌های صحیح زندگی می‌تواند موجب شادابی، سلامت و بهبود تغذیه جامعه شود.

منبع : مجله خانواده سبز