رقابت های فرا افغانی

یکی از مهم‌ترین جنبه های تغییرات شگفت انگیز در ساختار نظام بین المللی ارزش و اعتبار نظامی قدرت ها است که امکان حضور فراگیر را در مناطق دور به کلی سلب می‌کند.این بدان معنا است که به رغم پیشرفت های تکنولوژیک و کاهش هزینه های نقل و انتقال و البته نزول ضرورت های نظامی در شرایطی که کمتر می توان تهدیدات و مخاطرات عمیق را نسبت به نقض تمامیت ارضی و هدم و نابودی بازیگران یافت، معمولاً مضار و معایب حضور نظامی بیشتر از فواید و محاسن نظامی‌گری نمایان می شود. شاهد این مثال در افغانستان به خوبی مشهود است.
۲۶ عضو ناتو به همراهی وسیع آمریکا و ۱۴ کشور غیر عضو ناتو در افغانستان که در مجموع شامل ۴۷ هزار نیروی نظامی می شود، ستون فقرات ستیز با تروریسم و البته چیدمان نوین منطقه ای را تشکیل می‌دهد. آن‌چه در این بین بداهت دارد، این که فقدان انگیزه موثر در دو سطح سربازان و دولت ها به شدت کارایی این نیروها را می کاهد و آن‌چنان که از امروز می توان تخمین زد از احتمال تفوق متفقین دست کم در کوتاه مدت خواهد کاست. جبران این کاستی ها است که باعث حضور شمار بیشتر نیروهای جایگزین و محاسبه استراتژی های جانشین شده است و رهبران ناتو مدام پیام می دهند که افغانستان را باید در مقام دروازه ورود به جهان آینده نگریست.
● اهمیت مسئله افغانستان
در این که دولت کرزای و متحدان فرامنطقه ای او در وضع مساعدی نیستند نباید تردید داشت اما مهم‌تر از این پیامد شکست یا پیروزی هر یک از طرفین ستیز بر اوضاع سیاسی و امنیتی آسیای جنوبی و در کل خاورمیانه است. در این رهگذر می توان اصل مسئله را به صورت دو معادله یا دو سناریو مرحله بندی کرد: در یک جانب پیشروی طالبان از مناطق جنوبی به سمت مراکز شهری و نظامی شمال قرار دارد و در صورت تحقق چنین مسئله ای است که باید انتظار داشت ائتلاف نیروهای سازمان ملل به رهبری ناتو یک شبه به بزرگ ترین بحران تاریخ قوام خود برسد. با توجه به ابعاد گسترده، همانند نخستین عملیات مشترک ناتو ورای مرزهای جغرافیایی خود و نقش شکننده سازمان ملل در افغانستان و صد البته بازی شرافتی آمریکا در خاورمیانه این سناریو را می بایست بدترین گزینه محتمل در نوع خود قلمداد کرد. مضاف براین که تیزاب ناخوشایند حوادث در افغانستان دارای اثرات فوری بر همسایه شمالی و اگر ناگفته نماند همسایه غربی یعنی ایران نیز خواهد بود.
اما دومین گزینه پیش رو شکست قاطع طالبان به میمنت افزایش عددی نیروهای نظامی بویژه فرانسه و کانادا در بخش های جنوبی است که با محاسبه شرایط کنونی بسیار بعید می نماید. اما به هر حال تحقق این موضوع نیز اگرچه در گفتار ساده است اما در مرحله اجرا با دشواری های فزاینده باید مقابله کند. یکی از همین سختی ها نه در فعلیت بخشیدن به این شکست بلکه در نتایج و ماحصل این امکان است که به طور خلاصه عبارت است از تشدید شکاف های منطقه ای میان قدرت هایی که خواهان پیروزی آمریکا و متحدان او در مصاف با طالبان نیستند و یا زمان را در واقعیت یافتن آن مناسب نمی بینند. در کنار رقبای خاورمیانه ای آمریکا به وضوح باید روسیه را در این رسته جای داد. به گزارش ریانووستی ولادیمیر پوتین در دیدار با رئیس جمهور آمریکا در تفریگاه شخصی خود در ناحیه «سوچی» خاطر نشان کرده است که نه پیروزی قوای ائتلاف و نه شکست قطعی این نیروها را مطابق با منویات کشورش نمی بیند.
● مدرسه ارتش اروپای متحد
سفر نیکولاس سارکوزی به لندن و حضور او در مجلس عوام این نکته را گوشزد می کند که آتیه افغانستان به شدت با مدل آتی اروپا نیز پیوند خورده است. بسیاری کارشناسان داخلی و خارجی بر این اعتقادند که حضور فعالانه اروپا در چارچوب نیروهای ناتو، تمرینی برای مشارکت این کشورها در سامانه دفاعی اتحادیه اروپا خواهد بود. شاید از این رو است که سه قدرت مهم اروپا (بریتانیا،فرانسه و آلمان) می کوشند تا دامنه اختلافات را از کیفیت عملیات ناتو در افغانستان کوتاه کنند و به تفاهمی همه جانبه دست یابند. چنان‌چه نیکلاس سارکوزی در خلال سخنرانی خود در پارلمان بریتانیا، به صراحت از خطرات بازگشت طالبان به افغانستان سخن رانده بود و این یعنی که کشورهای اروپایی نیز موضوع را نه در بستر افغانستان بلکه در جریان بقای نظامی اتحادیه اروپا و شکل بندی های نوین قاره می بینند.
● ثبات از رهگذر منطقه
با توجه به اراده بین المللی و ضرورت های آشنای منطقه ای که حضور فعالانه نیروهای غربی را در افغانستان حتمی می سازد و در ادامه این نکته که شکست نسبی قوای طالبان که هم اکنون در برخی مناطق شمالی و سرحدی افغانستان زمام امور را به دست گرفته اند، بی گمان آینده آسیای جنوبی را از هم اینک باید بدون نقش پررنگ طالبان و فراز و نشیب هایی دید که در نهایت صورتک حقیقی ناتو را پس از جنگ سرد تجسم می بخشد. به سخن دیگر گریزی از این حقیقت تاکمی پوشیده نیست که معادلات منطقه ای در غایت امر، به سود کشورهای ائتلاف رقم خواهد خورد و دیر یا زود قدرت های مدعی منطقه ای باید آمادگی کافی را در مواجهه با جغرافیای سیاسی بدیع منطقه ای کسب کنند. از آن جمله نقش آفرینی کنونی ایران در افغانستان با دقت به پروسه افزایش نیروها و بازخورد تحولات اخیر افغانستان که به خوبی می تواند شاهین ترازوی منطقه را به سمت منافع ملی کشور ما شناور کند. چه آن که همکاری رقیق ایران و آمریکا در عراق و ادامه مذاکرات دوجانبه برای چهارمین بار که به تقریب می توان از امروز نتیجه آن را پیش گویی نمود، به سبب رویکرد خاص و اسلوب بازی سازی دو کشور چنان در معرض شکست و ناکامی است که اساساً نمی تواند و نباید به منزله سکوی پرش ایران در ژئوپولیتیک پرشتاب منطقه تصور شود. این درحالی است که مورد افغانستان به جهات بسیاری من جمله پیوندهای زبانی و فرهنگی، «نفوذ استراتژیک طبیعی» ایران در افغانستان و توانمندی های ما در حل و فصل دعاوی محلی (که پیش ازاین نیز در خلال سرنگونی طالبان سابقه داشته است) محفلی برای رویارویی دیپلماتیک و سیاسی با قدرت های غربی خاصه آمریکا است. در همین راستا می توان به بازسازی لجستیکی ناتو در افغانستان اشاره کرد که بنا به توافقات انجام گرفته در اجلاس بوخارست می‌بایست تجهیزات و نیروهای اضافی از مسیر روسیه و ترانزیت ناجور قزاقستان، ازبکستان و تاجیکستان عبور کند تا به افغانستان برسد در شرایطی که ناگفته پیداست مسیر منطقی تر از ترکیه و پایگاه های مدیترانه ای ناتو به ایران و از آن‌جا به افغانستان است. البته نباید از نظر دور داشت که تردد نیروهای نظامی در قالب همکاری های منطقه‌ای ایران، حسادت منطقی قدرت های همسایه همانند روسیه و کشورهای آسیای مرکزی را در پی خواهد داشت و تشدید رقابت ها را منجر خواهد شد.
اما چه بهتر که درعوض دل شکستگی های گریز ناپذیر در عراق و امید بستن به نتایج این قبیل دیدارها، جمهوری اسلامی ایران نوعاً افغانستان را به مرکز توجه خویش هدایت کند و هم‌چون سال های گذشته که در سرنگونی طالبان و کمک رسانی به افغانستان، میز مذاکرات را لمس کرد امروز نیز چنین کند. نگارنده سعی در توجه دادن خواننده به این نکته ظریف دارد که شرایط کنونی عراق با حضور متعدد بازیگران و حساسیت های آشکار برد- باخت در این کشور عملاً دریچه های مذاکره به هوای آلوده مخاصمه گشوده می شود و برخلاف افغانستان که زیر کنترل ژئوپولیتیکی و تاریخی ایران و قلت حریفان قرار دارد، از توان پاسخگویی به مایحتاج جهانی ایران عاجز است.
به هر رو وضعیت افغانستان رفته رفته از کیفیت موضوعی داخلی خارج می شود و گمان این است که در ماه های آتی افغانستان اسباب سنگربندی ها و خاکریز قدرت های رو به رشد باشد.

دیاکو حسینی

منبع : پایگاه اطلاع‌رسانی فرهنگ توسعه