مهار غول استرس

وجود هر تغییری در زندگی روزمره شما می تواند كم و بیش باعث بروز استرس شود، در واقع بدون این استرس ها زندگی میسر نمی شود. همان گونه كه «سلیه» می گوید: «زندگی بدون استرس یعنی مرگ».
میزان این استرس ها به شرایط و خصوصیات فردی شما بستگی دارد. برخی از علایم هشداردهنده مانند: زیاد سیگار كشیدن، خستگی، سردرد و كج خلقی گویای آمادگی بیشتر بعضی از افراد به استرس است. آیا می دانید كه برخی از عادت های رفتاری از قبیل چند بار امتحان كردن در ماشین، خانه و یا امتحان كردن اجاق گاز كه آیا آن را خاموش كرده اید یا خیر، ناشی از استرس است آیا می دانید یادآوری خاطرات بر هم نشانه ای از استرس است
كلمه «استرس» از زبان انگلیسی گرفته شده و به معنای نیرو، فشار و اجبار است. در زبان فارسی واژه «فشار روانی» را معادل آن به كار می برند. استرس ضعیف ترین و آسیب پذیرترین افراد را مورد هدف قرار می دهد، اما در عین حال قوی ترین افراد هم از گزند آن در امان نیستند. جالب توجه آنكه، آنچه ما به عنوان تغییرات مثبت می نامیم، مانند: ترفیع شغلی یا تعطیلات نیز می توانند ایجاد استرس نمایند. هنگام این تغییرات شما نیز باید خود را با موقعیت جدید سازگار نمایید كه این امر مستلزم صرف انرژی روحی بیشتر است.
هر تغییر مهمی كه در زندگی شما روی می دهد، می تواند به عنوان «عامل بالقوه» در ایجاد استرس مطرح باشد. منظور از اصطلاح بالقوه این است كه بروز این استرس ها به نگرش كلی شما نسبت به آن تغییرات بستگی دارد. تنها شرایط محیطی عامل به وجود آورنده استرس نیست. بلكه نكته اساسی نوع برخورد شما با آن عوامل است. هر چقدر شما خود را بهتر بشناسید، نه تنها بهتر می توانید از خود مراقبت كنید، بلكه خیلی راحت تر می توانید تغییرات مثبت را نیز در خود ایجاد كنید. تاثیرگذاری عوامل استرس زای خارجی به باورها و گرایش های فردی شخص بستگی دارد. بنابراین استرس نه تنها خود ناشی از شرایطی است كه ما با آن مواجه هستیم، بلكه تا حدودی نیز زاییده نگرش خاص ما در برخورد با آن موقعیت است. به همین دلیل افراد مختلف، عكس العمل های متفاوتی در برابر استرس از خود نشان می دهند. عامل مشترك بین تمام استرس ها «تغییرات عمده زندگی» است. این تغییرات شامل مرگ همسر، طلاق، جدایی از همسر، زندانی شدن، مرگ یكی از اعضای فامیل نزدیك، ازدواج، حاملگی و خرید خانه است. به ترتیب اولویت ذكر شده مرگ همسر بالاترین میزان استرس و خرید خانه كمترین میزان استرس را به خود اختصاص می دهند.
استرس به میزان كم، بسیار مفید است چون نه تنها باعث به وجود آمدن علاقه و انگیزه در زندگی ما می شود بلكه باعث ایجاد اعتماد به نفس در ما نیز می شود. چگونگی مقابله با استرس به عواملی چون شخصیت، اعتقادات، تجربیات قبلی و حمایت های خارجی بستگی دارد.
● پیامدهای استرس
نشانه هایی كه در زیر می آیند به شما هشدار خواهند داد كه در معرض استرس قرار دارید:
نشانه های جسمانی استرس شامل سردرد و میگرن، تنفس نامنظم، تپش قلب، انواع تیك حالت پرش مختصر در یكی از اعضای بدن: صورت، چشمان، دهان، لرزش، خستگی، بی خوابی، زخم معده و غیره است.
نشانه های روانی استرس شامل فراموشكاری، نداشتن روحیه همكاری، دودلی و تردید، نامرتب بودن و بی برنامه بودن، عدم دقت، تصورات نادرست از مردم و موقعیت ها و غیره است.
نشانه های هیجانی استرس شامل اضطراب، ترس، پرخاشگری، افسردگی، احساس گناه، داشتن نگرانی مفرط و غیره است.
نشانه های رفتاری استرس شامل افزایش تعداد سیگار كشیدن در روز، زیاد مشروب خوردن، پرخوری، جویدن ناخن، كندن مو، امتناع از غذا خوردن، با سرعت زیاد رانندگی كردن، از وضع ظاهری خود غفلت كردن، داشتن وسواس فكری، داشتن وسواس عملی بررسی مكرر قفل ها، چراغ ها، شیرهای آب و... و غیره است.
جهت مقابله با استرس، داشتن افكار مثبت نقش مهمی دارد. داشتن افكار مثبت در هنگام بروز سختی ها و مشكلات سبب می شود كه فرد به خود اعتماد داشته باشد و براساس همین اعتماد راهبردهای سازگاری خاص خود را به كار گیرد. توجه و توكل به خدا نیز می تواند تاثیر بسزایی داشته باشد. اگر شخص شانس و تصادف را قبول نداشته باشد و معتقد باشد كه انسان در سرنوشت خود نقش مهمی دارد، بهتر می تواند با استرس كنار بیاید. اشخاصی كه می دانند در اجتماع چگونه رفتار كنند، چگونه با موقعیت سازگار شوند، چگونه بحث ها را اداره كنند و به عبارتی مهارت های كافی برای ارتباط موثر را دارند، در مقایسه با دیگران استرس كمتری را تجربه می كنند. از طرفی دوستان، والدین، سازمان های اجتماعی و غیره برای روبه رو شدن با استرس كمك خوبی هستند. حمایت اطرافیان می تواند آثار از دست دادن یكی از عزیزان، بیماری ها، شكست ها و غیره را كاهش دهد. بالا بردن توانایی حل مسئله كه عبارت است از تعیین علت استرس، بیان راه حل های قابل تصور، به كارگیری راه حل ها برای حذف استرس نیز در مقابله با استرس نقش بسزایی دارد. پیام مشاور، ۱۳۸۳ از عوامل مهم دیگر در مقابله با استرس، كنترل كردن است. اگر ما احساس كنیم كه می توانیم بر وقایع زندگی مان تاثیر و كنترل داشته باشیم، بیشتر قادر خواهیم بود كه استرس های خود را كنترل كنیم. اگر احساس كنیم كه نمی توانیم كاری انجام دهیم، زیر فشار استرس های روزمره از پا درخواهیم آمد اما اگر كنترل موقعیت های مختلف را در زندگی در اختیار داشته باشیم، می توانیم از پس شرایط استرس زا رهایی یابیم. البته باید یادآور شد كه در زندگی شرایط بسیاری پیش خواهد آمد كه ما بر آن شرایط كنترلی نخواهیم داشت، وقایعی مانند مشكلات مالی، از دست دادن یك عزیز، جدایی از فردی كه مورد علاقه ما است و مثال هایی از این دست كه زیرمجموعه تغییرات عمده زندگی ما است. در این شرایط وجود اطرافیان و حمایت های آنان كمك بسیار مفیدی است. بنابراین می توان مهمترین منابعی را كه در مقابله با استرس نقش مهمی دارند، بدین صورت بیان كرد: تسلط داشتن بر زندگی خود، داشتن خانواده، اقوام و دوستانی كه از سوی آنها حمایت شویم، انعطاف پذیری، امیدواری، داشتن هدف، سرگرم بودن، عشق و علاقه به كسی یا گروهی یا امری، فعال بودن و كاركردن.
حال اینكه، ما از كدام یك از موارد ذكر شده در مقابله با استرس استفاده می كنیم، به شیوه تربیت، كودكی و شخصیت ما بستگی دارد. شاید شما هم افرادی را كه در صف های شلوغ اتوبوس ها، فروشگاه ها و غیره با حالتی خشمگین و عصبی انتظار و مدام آه می كشند و در مقابل افرادی دیگر كه با آرامش مجله یا روزنامه ای را ورق می زنند دیده باشید. این شیوه متفاوت برخورد با استرس، ناشی از شخصیت متفاوت انسان ها است.
●رعایت موارد زیر در كاهش استرس مفید است:
▪ داشتن یك شیوه تغذیه ای مناسب:
یك رژیم غذایی نامناسب كه شامل مقادیر زیاد قند، نمك، چربی، كافئین، الكل و غذاهای كنسروی باشد، باعث به هم خوردن تعادل بدن می شود گرچه برای مدت كوتاهی انرژی را افزایش می دهند. بسیاری از ما هنگام استرس از چای، یا قهوه استفاده می كنیم كه دارای كافئین هستند. مصرف این ماده خود منشاء استرس است، نه برطرف كننده آن.
▪ عدم استعمال دخانیات:
استعمال دخانیات نیز ظاهرا و به طور موقت به رفع استرس كمك می كند اما نیكوتین موجود در سیگار، ایجاد وابستگی می كند و ترك سیگار نیز خود استرس فراوانی را به دنبال خواهد داشت یا مصرف الكل كه الگوی خواب منظم را به هم می زند و باعث بروز استرس می شود و در صورت ایجاد وابستگی مانند سیگار مشكلات عدیده دیگری را ایجاد می كند.
▪ ورزش منظم:
ورزش منظم باعث می شود احساس اضطراب و افسردگی كاهش یابد، الگوی خواب منظم شود و میزان تمركز بالا رود. هرچقدر جنب وجوش و تحرك بیشتری داشته باشیم، راحت تر می توانیم با استرس مقابله كنیم. و در پایان استفاده از روش های تن آرامی كه شامل مدیتیشن و تنفس عمیق است، نیز توصیه می شود.

الهام غریبی
منابع:
پانیر، ویرا، ۱۳۸۲، روش های كاهش فشار روانی اصول كنترل استرس، ترجمه: سیاوش جمالفر و مهرنوش انصاری تهران: ارسباران.
لو، پی یر، لو، هنری. ۱۳۷۱، استرس دائمی، ترجمه: عباس قریب تهران: رشد.
شاملو، سعید، ۱۳۷۸، بهداشت روانی، تهران: رشد.
نشریه مشترك دفتر مركزی مشاوره وزارت علوم و مركز مشاوره دانشگاه تهران، پیام مشاور، مهر ۱۳۸۳.
نرم افزار آموزشی مدیریت استرس مركز مشاوره در دانشگاه تهران.

منبع : روزنامه همشهری